Journal of Garmian University

Original Article

ووشكە ساڵی و كاریگەری لە سەر ئاستی ئاوی ژێر زەوی لە ناحیەی ئاوەسپی

عزالدين جمعة درويش؛ صمد عبدالله صالح

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 1-27

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149151

پوخته‌

ناحیەی ئاوەسپی یەكێكە لە ناحیەكانی قەزای كفری ،دەكەوێتە بەشی باشوری رۆژئاوای ... Read More ناحیەی ئاوەسپی یەكێكە لە ناحیەكانی قەزای كفری ،دەكەوێتە بەشی باشوری رۆژئاوای پارێزگای سلێمانی و باكوری رۆژئاوای ئیدارەی گەرمیان ، ژمارەی گوندەكانی (31) گوندە،كۆی گشتی رووبەری ئەم ناحیەیە (629,7كم2) ،بەوەش (22,45%) رووبەری گشتی قەزای كفری پێك دەهێنێت . وشكەساڵی دیاردەیەكی سروشتی ئاووهەواییە كەرۆڵی راستەوخۆو كاریگەری هەبوو لەسەر كەمبوونەوەو دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەوی ناوچەی لێكۆڵینەوەكە.مەبەستمان لەكێشەی لێكۆڵینەوەكە دەرخستنی رادەی كاریگەری دیاردەی ووشكەساڵی لەسەر دابەزینی ئاستی ئاوی ژێرزەوی وە وشكبوونی شێوەكانی ئاوی ژێر زەوی لە ناوچەی لێكۆڵینەوەكە. ،بۆیە ئامانجمان لەم توێژینەوەیە شیكردنەوەی مەودای كاریگەری (ووشكە ساڵی ) لەسەردابەزین و وشكبوونی شێوەكانی ئاوی ژێر زەوی لە ناوچەكەدا .وە ئەژماركردنی زیادبوون و كەمبوونی خۆراكدەری ئاوی بیرەكان كە دابارینە بە پێی ساڵە جیاوازەكان ودەرخستنی جیاوازی ئاستی ئاوی ژێر زەوی و كەمبوونەوەی بری بەرهەمی سەرچاوەكانی ئاوی ژێر زەوی (بیر-كانیاوەكان) بەپێی ساڵە جیاوازەكان. ، لە كاتی شیكردنەوەی داتاكانی تایبەت بەبیرەكان بۆمان دەركەوت كەجیاوازییەكی زۆر لە ئاستی ئاوی ژێر زەوی ناوچەكە بەدی دەكرێت وەئاستەكەی و بری بەرهەمەكەی بەردەوام لە دابەزین دایە لە ژێر كاریگەری كەمبوونەوەو دابەزینی بری باران بارین لەلایەك و بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرمی لە لایەكی ترەوە بەجۆرێك كەلەماوەی (21) ساڵدا (11) ساڵ بری باران كەمتر بووە لە تێكرای ئاسایی ناوچەكە ،كەئەمەش بوەتە هۆی دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەوی لە (5- 10م) ەوە بۆ (38-63م) بەپێی بەرزی ناوچەكە لە ئاستی رووی دەریاوە بەجۆرێك ئاستی ئاوی ژێر زەوی لەبەشەكانی باكوری ناوچەكە زیاتر دابەزیووە بەبەراورد بە بەشەكانی باشووری ناوچەكە، بەوەش قوڵی بیرەكان لە (3-5م) زیادی كردووە بۆ قوڵی (60-170م) ، وەئاستی ئاوی جێگیری بیرەكان لە (1,5-2م) دابەزیووە بۆ (10-76م) بەجیاوازی (74م)، وەئاستی گۆراوی بیرەكانیش بەتێكرایی(55م) دابەزیوە ، تێكرای بەرهەمی بیرەكانیش لە (4-5لتر/چركە) كەمی كردووە بۆ (3-3,5لتر/چركە) لەساڵی (2021) دا. كانیاوەكانیش یان بەتەواوی وشكبونە یان ئەوەندە كەمیان كردووە لە وشكبوون نزیك بوەتەوە، لەدەرئەنجامی ئەم توێژینەوەبۆمان دەركەوت كە ژمارەی بیرەكانی ئەم ناحیەیە دەگاتە (218) بیری ئامێری و (11) بیری دەستكرد (40) كانیاو ، بەجۆرێك بەهۆی ووشكەساڵیەوە (2) بیری ئامێری و (67) بیری دەستكردو (233) كانیاو بەتەواوی وشكیان كردووەو هیچ بەرهەمێكیان نیە لەئێستادا قوڵی ئاستی ئاوی ژێر زەوی لە رووی زەوییەوە لە نێوان (38-130م) دایە ، كۆی گشتی بەرهەمی ئاوی ژێرزەوی ناوچەكە لە ساڵی (2021) دا دەگاتە (84,32 لتر/چركە ) كەیەكسانە بە (2659115,52م3/ساڵ)

Original Article

شیكردنەوەی پەیوەندی نێوان دیاردەی وشكی ئاووهەوایی و گۆڕانی ڕووپۆشی ڕووەكی لەقەزای دەربەندیخان لەنێوان ساڵانی (2008 – 2021) بەجێبەجێكردنی میتۆدی (OBIA)

Salam Mahmood Nasir؛ Hemin Nasraldin M. Amin

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 28-53

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149152

پوخته‌

پوختە دیاردەی وشكی ئاووهەوایی وەك یەكێك لە دەرئەنجامەكانی گەرمبوونی ... Read More پوختە دیاردەی وشكی ئاووهەوایی وەك یەكێك لە دەرئەنجامەكانی گەرمبوونی گۆی زەوی و گۆڕانی ئاووهەوا، بەیەكێك لە گاریگەرترین فاكتەرە نازیندوەكان دادەنرێت كە كاریگەری سلبی گەورەی لەسەر ژینگەی سروشتی بەگشتی و بەرگی زیندەگی (ڕووپۆشی ڕووەكی) بە تایبەتی هەیە. وشكی دیاردەیەكی ئاووهەوای جیهانییە لە ژینگەی جۆراوجۆر بوونی هەیە بە بێ‌ ئەوەی سنورە كارگێڕی و سیاسییەكان بناسێت، روودەدات بە هۆی گۆڕانی داینامیكی پلەی گەرمی، بەهێزی تیشكی خۆر، هەروەها دابەزینی تێكڕاكانی دابارین. وڵاتان و دامەزراوە زانستی وئەكادیمییەكان پەنا دەبەنە بەر ڕێگەی جۆراوجۆر بۆ چاودێریكردنی ژینگەی سروشتی و دەرخستنی دەرئەنجامەكانی وشكی و كەمكرنەوەی كاریگەریەكانی، كە یەكێك لە ڕێگا و كاریگەر و زانستییەكان بریتییە لە پشت بەستن بە زانستی هەستكردن لە دورەوە (Remote Sensing). ئەم توێژینەوەیە هەوڵێكی زانستییە، كە ئامانجی سەرەكی ئەنجامدانی بریتییە لە ناساندنی تایبەتمەندییە ئاووهەواییەكانی ناوچەكە و شیكردنەوەی كاریگەری دیاردەی وشكی ئاووهەوای لەسەر گۆڕانی ڕووپۆشی ڕووەكی و دیاریكردنی بڕی گۆڕانكارییەكان لەڕوپۆشی ڕوەكی لە ناوچەی دەربەندیخان، ئەمەش لە ڕێگەی شیكردنەوەی وێنەی مانگەدەستكردەكان و زانیارییە ئامارییە ئاووهەوایەكانی ناوچەكە، بە بەكارهێنانی میتۆدێكی كاریگەر بە ناوی (Object Based Image Analysis) كە تیایدا زانیارییە شوێنی و شەبەنگییەكان (Spatial and Spectral information) بەیەكەوە كۆكراونەتەوە لە پێناو گەیشتن بە ئامانجەكانی توێژینەوەكە بە شێوەیەكی دروست و ورد. هەڵسەنگاندنی زانستی ورد (Accuracy Assessment) بۆ ئەنجامەكانی توێژینەوەكە كراوە، پاشان شیكردنەوەی زانستی بۆ ئەنجامە بەدەستهاتووەكان كراوە لە پێناو دەرخستنی پەیوەندی نێوان وشكی و گۆڕانی ڕووپۆشی ڕووەكی.ئەنجامەكانی توێژینەوەكە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە بەگشتی ناوچەی لێكۆڵینەوە ناوچەیەكی نیمچە شێدارە، لەگەڵ ئەوەی چەند جارێك وشكی ئاووهەوای بە خۆیەوە بینیوە، و هەروەها ئەنجامی هەڵسەنگاندنی وردی پشتڕاستی وردی و كاریگەری میتۆدی بەكارهێنراو دەكاتەوە و ئەوە دەسەلمێنێت كە ئەنجامەكان بڕوا پێكراون بەو پێیەی تێكڕای وردی بۆ سەرجەم قۆناغەكانی توێژینەوەكە لە نێوان 92.9% بۆ 93.32% بووە. لە شیكردنەوەی پەیوەندی دیاردەی وشكی و گۆڕانی پشتێنەكانی ڕووەكی سروشتی، كاریگەری دیاردەی وشكی ئاووهەوای سەلمێنراوەمیتۆد و ئەنجامەكانی ئەم توێژینەوەیە دەكرێت ببێت بە بنچینەیەكی گرنگ بۆ ئەوەی لە داهاتوودا لەسەر سەرجەم ڕووبەری هەرێمی كوردستان جێبەجێبكرێت، بۆ ئەوەی توێژەران و لایەنی پەیوەندیدارەكان و هەروەها پلاندانەران سوود لە ئەنجامەكانی توێژینەوەكە ببینین بۆ دانانی پلانی گونجاو بۆ روبەڕوبوونەوەی ئاڵانگارییە ژینگەی و ئاووهەواییەكان بە باشترین شێوە.

Original Article

دياريكردنى گونجاوترین جێگه‌ بۆ دروستكردنى به‌نداو له‌ قه‌زای سه‌یدصادق به‌به‌كارهێنانی سیسته‌می زانیاریه‌ جوگرافییه‌كان

عزالدین جمعه‌ ده‌رویش؛ omed hamabaqi hama ameen

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 54-78

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149155

پوخته‌

قه‌زای سه‌یدصادق ده‌كه‌وێته‌ باكورى خۆرهه‌‌ڵاتى هه‌‌رێمى كوردستان ... Read More قه‌زای سه‌یدصادق ده‌كه‌وێته‌ باكورى خۆرهه‌‌ڵاتى هه‌‌رێمى كوردستان و باشوری خۆرهه‌‌ڵاتى پارێزگاى سلێمانى، له‌ نێوان هه‌‌ردوو بازنه‌ى پانى (²2 ¢37 °35 – ²26 ¢15 °35)ى باكورو هه‌ردوو هێڵی درێژی(²47 ¢57°45 – ²12 ¢35 °45)ی خۆرهه‌‌ڵات، ڕوبه‌رى ناوچه‌ى لێكۆڵينه‌وه‌ (697كم2)ه‌، له‌ئه‌نجامی زیادبوونی ژماره‌ی دانیشتوان و زۆربوونی پێداویستییان بۆ به‌كارهێنانی ئاو بۆ چالاكیه‌ جۆربه‌جۆره‌كان، سه‌رباری ناجێگیری بڕوجۆری دابارینی ساڵانه‌و كه‌می دابارین له‌هه‌ندێك ساڵدا له‌ڕێژه‌ی پێویستی گه‌شه‌ی كشتوكاڵی دێمی(گه‌نم، جۆ،نۆك،پاقله‌،...تاد)‌و دابه‌زینی ئاستی ئاوی ژێر زه‌وی و وشك بوون و كه‌مبونه‌وه‌ی ئاوی كانیاو كارێزه‌كان، هۆكارن بۆ ئه‌نجامدانى ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌‌یه‌ به‌مه‌به‌ستی په‌ره‌پێدانی به‌رده‌وامی سه‌رچاوه‌ ئاویه‌كان و به‌كارهێنانیان به‌شێوازێكی زانستی، به‌به‌كارهێنانی میتۆدی پراكتیكی و خستنه‌ڕووی ده‌رئه‌نجامه‌كان له‌ دياريكردنى گونجاوترین جێگه‌‌ بۆ گلدانه‌وه‌ی ئاوو دروستكردنی به‌نداو له‌ سنوری قه‌زای سه‌یدصادق، به‌ پشت به‌ستن به‌ شیكردنه‌وه‌ی تایبه‌تمه‌ندیه‌كانی ژینگه‌ی سروشتی ناوچه‌كه‌و به‌كارهێنانی پرۆگرامى سيستمى زانياريه‌ جوگرافيه‌كان ( GIS 10.0)و مۆدێلى به‌رزى و نزمى ناوچه‌ى لێكۆڵينه‌وه‌ به‌ ڕوونی(25م)، له‌ گرنگترین ده‌رئه‌نجامه‌كانی توێژینه‌وه‌كه‌ش‌ بریتین له‌‌ دیاریكردنی چوار جێگه‌ی گونجاو بۆ دروستكردنی به‌نداو، كه‌ ده‌كه‌ونه‌ باكورو ناوه‌ڕاستی ناوچه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌، به‌نداوی (1) (²25 ¢34 °35 باكور– ²49 ¢36 °45 خۆرهه‌ڵات)ڕوبه‌ره‌كه‌ی‌(7.5كم2)ه‌و توانای گه‌نجینه‌كردنی (250ملیۆن/م3)ئاوی هه‌یه‌و به‌نداوی(2)(²19 ¢31 °35 باكور– ²24 ¢42 °45 خۆرهه‌ڵات) ڕوبه‌ره‌كه‌ی‌(3.5كم2)ه‌و توانای گه‌نجینه‌كردنی(120ملیۆن/م3) ئاوی هه‌یه‌و به‌نداوی(3)(²40 ¢28 °35 باكور– ²56 ¢48 °45 خۆرهه‌ڵات) ڕوبه‌ره‌كه‌ی (13كم2)ه‌و توانای گه‌نجینه‌كردنی ‌(405ملیۆن/م3)ئاوی هه‌یه‌و به‌نداوی(4)(²42 ¢27 °35 باكور– ²31 ¢51 °45 خۆرهه‌ڵات) ڕوبه‌ره‌كه‌ی ‌(3.1كم2)ه‌هو توانای گه‌نجینه‌كردنی (44,7ملیۆن/م3)ئاوی هه‌یه‌.

Original Article

شیکردنەوەی جوگرافی بۆ بەنداوە پێشنیارکراوەکانی ئیدارەی ڕاپەڕین و کاریگەریان لەسەر دیاردەی وشکەساڵی و ئاوی خواردنەوەی دانیشتوانی سەنتەرە شارنشینەکان.

بیستون احمد حسین؛ علی حسن علی

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 79-97

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149156

پوخته‌

بەنداو ئەو بەربەستەیە کە لەبەردەمی ڕووبارێک یان دۆڵێک دادەنرێت بۆ گلداوەی ئاو لەوەرزی داباریندا، سود ... Read More بەنداو ئەو بەربەستەیە کە لەبەردەمی ڕووبارێک یان دۆڵێک دادەنرێت بۆ گلداوەی ئاو لەوەرزی داباریندا، سود و مەرجەکانی بەنداو لەبەشی دووەم نوسراوە بەڵام بەنداوە دوو سود و مەبەستی سەرەکی هەیە: یەکەمیان بۆ کۆنتڕۆڵکردنی لافاوە، دووەمیان بۆ بەکارهێنانی ئاوی گلدراوە بۆ پڕۆژە جۆربەجۆرەکان، لەوانە بەرهەمهێنانی کارەبا و ئاودێری کشتوکاڵی و دابەشکردنی ئاوە بەسەر دانیشتواندا، بەتایبەتی دانیشتوانی شارنشین. لەئیدارەی ڕاپەڕین گرفتی وشکەساڵی هەیە و بەهۆیەوە گرفتی کەم ئاوی دروستدەبێت و ئاو وەکو پێویست دابەشناکرێت بەسەر دانیشتواندا، ئیدارەی ڕاپەڕین چەندین شوێنی گونجاوی هەیە بۆ دروستکردنی بەنداو لەسەری، بۆیە حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشنیاری دروستکردنی (20) بەنداوی تێداکردووە، (17یان) دەکەونە قەزای پشدەرەوەو (3)شیان دەکەونە قەزای ڕانیەوە.وشکەساڵی یەکێکە لەبابەتە گرنگەکانی ئەم سەردەمە ئەمەش وایکردوە ببێتە جیگەی سەرنج و تێڕامانی پسپۆڕە جیاوازەکان بەتایبەتی پسپۆڕانی بواری جوگرافیا کەزۆر بەگرنگیەوە بڕواننە ئەم بابەتە . بێگومان وشکە ساڵی لەم سەردەمەی ئێستادا بۆتە دیاردەیەکی جیهانی وەک مەترسیەک ڕووبەڕووی تەواوی وڵاتانی جیهان بۆتەوە ئەگەر چارەسەری بۆنەدۆزرێتەوە بەدڵنیاییەوە لەداهاتودا چەندین دەرهاویشتەی مەترسی دار بەدوای خۆیدا دەهێنێت . ئیدارەی ڕاپەڕین وەک ناوچەی توێژینەوە دەکەوێتە باکوری خۆرهەڵاتی هەرێمی کوردستانی عێڕاق ئەم ناوچەیەش هاوشێوەی تەواوی ناوچەکانی جیهان وعێڕاق ئاسەوارەکانی وشکە ساڵی زۆربەڕونی تێدا دەرکەوتوە بەجۆرێک بۆتەهۆکاری دروستبونی گیروگرفتی جۆراوجۆری لەناوچەکەدا.گرنگی ئەم توێژینەوەیە لەوەدایە پەیوەندیەکی ڕاستەوخۆی بەبوارەکانی پلاندان و پەرەپێدان و ژینگە و ئابوری ناوچەکەوە هەیە. هەروەها ئەو ڕێگا چارەسەرانە دەخاتەڕو کە دەتوانرێت ئاسەوارە خراپەکانی وشکە ساڵی لە ناوچەکەدا پێ کەم بکرێتەوە . ئامانجی توێژینەوەکە دەست نیشانی ئەو ئاسەوارە خراپانەیە کە بە هۆی دیاردەی وشکەو ساڵیەوە ڕووبە ڕووی ئیدارەی ڕاپەڕین بۆتەوە بە ئامانجی ئەوەی ئەوەی ببێتە دەروازەیەک بۆ حکومەت ولایەنە پەیوەندی دارەکانی ناوچەکە تا لەمەترسیەکانی ئەم دیاردەیە لە ناوچەی لێکۆڵینەوە ئاگاداربن و بتوانن ڕوبەڕوی ببنەوەوڕێگا چارەسەری گونجاوی بۆ دابنێن. لەم توێژینەوەیەدا میتۆدەکانی شیکاری وبەراوودکاری بەکارهێنراوە. لەڕووی پلانەوە توێژینەوەکە پێک هاتوە لە سێ تەوەر تەوەری یەکەم : تیشک دەخاتە سەر وشکە ساڵی وهۆکارەکانی تەوەری دووەم تایبەتە بە وشکە ساڵی و کاریگەری لەسەر ئیدارەی ڕاپەڕین تەوەری سێیەم تیشک دەخاتە سەر بەنداوە پێشنیار کراوەکانی ئیدارەی ڕاپەڕین ودەرهاو یشتەکانی.

Original Article

وشكه‌ساڵی و كاریگه‌ری له‌سه‌ر پرۆسه‌ی به‌بیابان بوون له‌قه‌زای خانه‌قین

أحمد عزيز عبدالله؛ أحمد طه علي؛ محمد مهدى كريم

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 98-112

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149157

پوخته‌

وشكه‌ساڵی یه‌كێكه‌ له‌و كێشه‌ و دیارده‌ ئاووهه‌وایانه‌ی كه‌وا زۆرێك له‌ ناوچه‌(وشك، نیمچه‌وشك) ... Read More وشكه‌ساڵی یه‌كێكه‌ له‌و كێشه‌ و دیارده‌ ئاووهه‌وایانه‌ی كه‌وا زۆرێك له‌ ناوچه‌(وشك، نیمچه‌وشك) و ته‌نانه‌ت ناوچه‌ شێداره‌كانیش ده‌گرێته‌وه‌، به‌ڵام كاریگه‌ری ئه‌م دیارده‌یه‌ له‌ناوچه‌ وشك و نیمچه‌ وشكه‌كان زیاتره‌. هه‌رێمی كوردستان به‌حوكمی شوێنی جوگرافی ده‌كه‌وێته‌ ناوچه‌ی نیمچه‌ خولگه‌ییه‌وه‌،كه‌ وشكه‌ساڵی ئه‌گه‌ری ڕوودانی لێده‌كرێت ،به‌تایبه‌ت ناوچه‌ی توێژینه‌وه كه‌ له‌چوارچیوه‌ی هه‌رێمی كوردستاندا ده‌كه‌وێته‌ ناوچه‌ی نیمچه‌وشكه‌وه‌، ئه‌مه‌ش ئه‌گه‌ری ڕوودان و كاریگه‌ریه‌كانی زیاتر ده‌كات .یه‌كێك له‌فاكته‌ره‌ سروشتیه‌ به‌هێزه‌كانی ڕوودانی به‌بیابانبوون له‌هه‌ر جێگه‌یه‌ك په‌یوه‌ندی به‌ كێشه‌ ئاووهه‌وایه‌كانه‌وه‌ هه‌یه‌، به‌تایبه‌ت كێشه‌ی وشكه‌ساڵی، وه به‌بیابانبوون داده‌نرێت به‌ كاره‌ستاتێكی ژینگه‌یی گه‌وره‌ ، كاریگه‌ری له‌سه‌ر ته‌واوی لایه‌نه‌كانى ژیان ده‌بێت و كاره‌ساتی سروشتی و مرۆیى لێده‌كه‌وێته‌وه‌ له‌هه‌رجێگه‌یه‌ك كه‌ ڕووبدات . ئامانجی ئه‌م توێژینه‌وه‌ بریتیه‌ له‌ ده‌رخستنی ساڵه‌كانی وشكه‌ساڵی و كاریگه‌ری له‌سه‌ر پرۆسه‌ی به‌بیابان بوون،له‌م توێژینه‌وه‌دا پشت به‌ستراوه‌ به‌ ڕێبازی وه‌صفی و شیكاری چه‌ندێتی له‌ده‌رخستنی وشكه‌ساڵی و ڕاده‌ی توندیه‌كه‌ی و. هاوكێشه‌ی ئاماری و سیسته‌می زانیاری جوگرافی و هه‌ستكردن له‌دووره‌وه‌ به‌كارهينراوه بۆ ده‌رخستنی كاریگه‌ری وشكه‌ساڵی و جۆری به‌هێزی و لاوازیه‌كه‌ی و كاریگه‌ریه‌كانی له‌سه‌ر مه‌ترسی ڕوودانی به‌بیابان بوون له‌ناوچه‌كه‌ ، له‌ئه‌نجامدا ده‌ركه‌وت كه‌ وشكه‌ساڵی ‌هۆكاره‌كانی ڕوودانی به‌بیابان بوونی له‌ناوچه‌ی توێژینه‌وه‌ خێراتر كردووه‌، به‌هۆكاری كه‌مبونه‌وه‌ی باران و زیادكردنی كورتهێنانی ئاویی ئاووهه‌واو كه‌مبونه‌وه‌ی ڕووه‌ك. هه‌روه‌ها چاره‌سه‌ری گونجاو پێشنیار كراوه وه‌ك گرتنه‌به‌ری ڕێگه‌ی دروینه‌كردنی ئاو، وه‌ زیادكردن و پاراستنی ڕووه‌ك تاوه‌كو سنورێك بۆ ئه‌م كاریگه‌ریه‌ دابنرێت.

Original Article

شیكردنەوەی سینۆپتیكی بۆ دیاردەی وشكەساڵی لە پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە (1992-2018)

أحمد طه علي؛ أحمد عزيز عبدالله؛ محمد مهدى كريم

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 113-131

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149161

پوخته‌

وشكه‌ساڵی یه‌كێكه‌ له‌ مه‌ترسییه‌ ئاووهه‌وایی و ژینگه‌ییه‌كان، ئه‌م دیارده‌یه‌ له‌ هه‌موو ... Read More وشكه‌ساڵی یه‌كێكه‌ له‌ مه‌ترسییه‌ ئاووهه‌وایی و ژینگه‌ییه‌كان، ئه‌م دیارده‌یه‌ له‌ هه‌موو ناوچه‌یه‌ك ڕوو ده‌دات ته‌نانه‌ت له‌و ناوچانه‌ش كه‌ ڕێژه‌ی بارانیان زۆره‌. هەرچەند پارێزی سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌ به‌ ناوچه‌یه‌كی باراناوی لەقەڵەم دەدرێن، به‌ڵام بارانەكەیان جێگیر نییه‌و توشی هەڵبەزودابەزو وشكەساڵی ده‌بێت. توێژینەوەكەمان جه‌خت له‌سه‌ر شیكردنه‌وه‌ی ئاماری و سینۆپتیكی دیارده‌ی وشكه‌ساڵی دەكاتەوە، به‌ به‌كارهێنانی داتای هه‌ردوو بنكه‌ی ئاووهه‌وایی ئه‌وروپی و ئه‌مریكی (ECMWF & NOAA). ئامانجی توێژینه‌وه‌ ناسین و خستنه‌ڕووی ڕادەو دووبارەبونەوەی ماوه‌كانی وشكی مانگانەو وشكه‌ساڵییه‌ له‌گه‌ڵ هۆكارە سینۆپتیكییەكانی ڕوودانی وشكەساڵی. توێژینەوە بەچەند ئەنجامێك گەیشت، گرنگترینیان: سێ ساڵ بە وشكەساڵی بەرفراوان دەستنیشانكرا (1998-1999)،(2007-2008، 2008-2009)، هەروەها دەركەوت ژمارەی دووبارەبونەوەی ڕادەی وشكی مانگانە لە ماوەی توێژینەوە جیاوازە بەم جۆرە (وشكی زۆربه‌هێز 39 جار، وشكی مامناوه‌ند24 جار، وشكی لاواز 20 جار، وشكی به‌هێز 16جارو وشكی نۆرماڵ 109جار ). ئەنجامێكی تر پیشانیدا لە ماوەی توێژینەوە مانگی (تشرینی یەكەم و مایس) بە ڕادەی وشكی زۆر بەهێز كاریگەرترین مانگەكان بە وشكی بوون. هاوكات بە پێی جیاوازی شوێنی تێكڕای ڕادەی وشكەساڵی دەركەوت وێستگەی پێنجوێن لە وێستگەكانی تر زیاتر بە تێكڕای نرخی وشكەساڵی لە ماوەی توێژینەوە كاریگەربووە. هەروەها هۆكارە سینۆپتیكیە كاریگەرەكان لەسەر ڕوودانی دیاردەكە ئەمانەن: لەئاستی ڕووی دەریا زاڵبوونی بەرزەپەستانی سیبیری بەسەر ناوچەی توێژینەوەو دەریای ناوەڕاستدا، یان دروستبوونی پشتێنەی بەرزەپەستان لە ئازۆرییەوە بۆ سیبیری. لە ئاستی (850 هـ.پ) پێشڕەوی پشتێنەی بەرزەپەستانی نیمچەخولگەیی بەتایبەت زاڵبوونی بەرزەپەستانی عەرەبستان و پشتۆكەكەی لەسەر ناوچەی توێژینەوە، لە ئاستی (500ھـ.پ) جوڵەی ئاسۆیی بایەكان و شێوازی پشتۆكی هێڵەكانی یەكسانی پەستان(Ridge)، هەریەك لەم شێوازە سینۆپتیكیانە لە ئاستە جیاوازەكانی پەستان، هۆكاری ڕوودانی وشكەساڵین لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە

Original Article

نواندنی كارتۆگرافی بۆ تایبەتمەندییە مۆرفۆمەتری و هیدرۆلۆجییەكانی ئاوزێڵی دۆڵە رووبارییەكانی قەزای کەلار

خلیل محمد براخاص؛ ارام حسن محمد

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 132-160

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149162

پوخته‌

ئامانج لەم توێژینەوەیە شیكردنەوەی خاسیەتە مۆرفۆمەتری و هیدرۆلۆجیەكانی ئاوزێلی دۆڵە رووبارییەكانی ... Read More ئامانج لەم توێژینەوەیە شیكردنەوەی خاسیەتە مۆرفۆمەتری و هیدرۆلۆجیەكانی ئاوزێلی دۆڵە رووبارییەكانی خۆرئاوی رووباری( سیروان)ە لە چوارچێوەی سنوری كارگێری قەزای کەلار، كە ئاوەزێڵەکانی(قەڵاتۆپزان,پارێوڵە, عیسایی, تازەدێ, تم تمان, قولی جان, هەوەس علی, کەواچەرموو) دەگرێتەوە، وە شیكاری بۆ پەرەسەندنی مۆرفۆمەتری و هیدرۆلۆجی بۆ ماوەی (٢٠٠٦-20٢١) دەكات، وە بە مەبەستی نواندنی کارتۆگرافی و شیكردنەوەی پەیوەندی نێوان بنەما سروشیتیەكان و كاریگەرییان لە سەر دیاردە مۆرفۆمەتری و هایدرۆلۆجیەكان و گۆرانكارییە سروشتیەكانی ئەو ئاوزێڵە ئاوویبەکانی ناوچەی توێژینەوەی كردووە.وە پشت بەسترا بە بەكارهێنانی بەرنامەی(10.8Arcmap RS@) و نەخشەیەكی تۆپۆگرافی و هیدرۆلۆجی بە پێوەری(1;25000)و بەكارهێنانی وێنەی مانگی دەستكردی ئەمریكی لە ماڵپەری (WWW.USGS.COM) لە جۆری(8Oli LAND SAT)لە رێكەوتی 1/9/2020، سەرباری فایلی مۆدێلی بەرزی ونزمی لە جۆری (15 DEM) و (١٥STREM M) بۆ ناوچەی توێژینەوە و دواتریش پشت بەستراوە بە بەکارهێنانی بەرنامەی (2014ERDAS IMAGIN) بەمەبەستی نواندنی كارتۆگرافی و بەرهەمهێنانی بنكەیەكی زانیاری جوگرافی و دەرخستنی باری هایدرۆلۆجی وەرزی و ساڵانەی ئەو ئاوزێلە ڕووبارییانە ڕوون دەكاتەوە كە بەشدار دەبێت لە بوژاندنەوەی ناوچەی توێژینەوە.توێژینەوەکە گەیشتوە بە چەند دەرئەنجامێکی گرنگ بەوەی کە بەرنامەكانی سیستەمەكانی زانیارییە جوگرافییەكان توانایەکی بەرزیان هەیە لە نواندنی کارتۆگرافی بنەما مۆرفۆمەتری و هیدرۆلۆجیەكانی ئاوزێلە ئاوییەکان, هەروەک تایبەتمەندییە سروشتیەکان و ئاووهەواییەکان کاریگەرى راستەوخۆیان هەیە لە سەر خاسیەتە مۆرفۆمەترى و هیدرۆلۆجیەکانى ئاوزێڵە ئاوویەکانى ناوچەکە، وەک پلەى لقدارى و درێژى یان کورتى دۆلەکان و بڕى ئاوى رۆیشتوویان.

Original Article

تغير نمط ومده سيطرة ظاهرة الانغلاق الضغطي على البحر المتوسط

احمد جاسم محمد

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 161-174

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149163

پوخته‌

يهدف البحث للكشف عن ظاهرة شمولية هامة تسيطر على اجواء البحر خلال الفصل المطير تتمثل بوجود ... Read More يهدف البحث للكشف عن ظاهرة شمولية هامة تسيطر على اجواء البحر خلال الفصل المطير تتمثل بوجود سيطرة كاملة لأحد المرتفعات الجوية على الحوض البحر المتوسط وتعرف هذه الظاهرة باسم الانغلاق الضغطي حيث تم تحليل الخرائط الطقسية للرصدتين (00 Z) و(1200 Z )توقيت عالمي لدورتين مناخيتين الاولى 1957/1958 -1967/1967 والدورة المناخية الثانية 2007/2008-2017/2018 باعتماد الخرائط المنشورة على موقع وكالة الغلاف الجوي والمحيطات الامريكية( NOAA ) حيث اظهرت البحث وجود اربعة مرتفعات جوية تسبب السيطرة الكاملة على البحر المتوسط مكونة للانغلاق الضغطي هي المرتفع الازوري والمرتفع الاوربي ومرتفع شمال افريقيا والمرتفع المندمج وتبين من تحليل المعدلات الشهرية والموسمية لعدد ايام سيطرتها وجود ارتفاع في معدلات سيطرتها بصورة عامة على حوض البحر المتوسط نتيجة تغير المناخ مع بروز واضح لارتفاع معدلات ايام بقاء مرتفع شمال افريقيا بدرجة اكبر من باقي المرتفعات الجوية ليشكل اعلى نسبة سيطرة في تشكيل الانغلاق الضغطي قياسا ً بباقي المرتفعات الجوية بعد ان كانت السيطرة للمرتفع الازوري والأوربي في الدورة الاولى. وان ارتفاع عدد ايام بقاء حالات الانغلاق الضغطي على البحر المتوسط يؤدي الى سيادة الاستقرار الجوي على المنطقة ويمنع تشكل المنخفضات الجوية ويبعد مساراتها عن البحر المتوسط وبالتالي ينعكس على قلة التساقط بصوره عامة .

Original Article

حصاد المياه في وادي شور وسبل تنميتها بٱستخدام تقنيات نظم المعلومات الجغرافية

فلاح محمد ستار؛ صالح حسن علي؛ othman abdulrhman ali

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 175-190

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149165

پوخته‌

تعد عملية حصاد المياه في المناطق الجافة وشبة الجافة من الامور اللازمة والضرورية لمواجهة الجفاف وقلة ... Read More تعد عملية حصاد المياه في المناطق الجافة وشبة الجافة من الامور اللازمة والضرورية لمواجهة الجفاف وقلة الامطار وشحة مصادر المائية لأجل مقاومة التدهور البيئي الذي صاحب دورات الجفاف المتعاقبة على مناطق واسعة من الكرة الارضية ومنطقة الشرق الاوسط والعراق جزء منها , ولا يخفى على أحد التذبذب المناخي خاصة في هطول الامطار في العراق وهذا ما جعل الأخذ بمحفزات حصاد المياه والتوسع بها من هطول الامطار في هذه المناطق لأجل الاستفادة في الري التكميلي والاستخدامات الاخرى وتنمية تلك المناطق . ويضم وادي شور على العديد من الاودية وشبكات المجاري الموسمية حيث تتم عملية حصاد المياه بصورة طبيعية وايضا بواسطة تدخل الانسان في أعقاب عواصف مطرية شديدة أو استمرار هطول الامطار , أذ تتدفق المياه من المناطق المرتفعة نحو المناطق المنخفضة بواسطة شبكة المجاري الموسمية والاودية مشكلة مجاري مائية يستثمرها المزارعين في الزراعة أو حصاد المياه بواسطة التدخل البشري وأستثمارها في تنمية مناطق الحوض , يقع الحوض في شمال شرق محافظة ديالی في قضاء كفري التابعة حاليا الی ادارة كرميان محافظة السليمانية في ناحيتي كوكس وسرقلعة حیث الجزء الاعظم منها يقع في ناحية كوكس , حيث يبلغ مساحة الحوض ( 174.108 كم2) ويكون امتداد الحوض (من الجنوب من ٲدنی نقطة لها بٱتجاه الشمال الی ٲعلی نقطة حيث يتوسع الحوض بٲتجاه الشمال نحو الشرق والغرب حیث يٱخذ شكل الحوض شكل الكمثري) واعلى نقطة فيها يبلغ (397م) متر فوق مستوى سطح البحر ، ويقع في شمال شرق الحوض وأدنى نقطة يبلغ (150م) متر فوق مستوى سطح البحر في جنوب وجنوب شرق الحوض, في حين يبلغ محيط الحوض (70.5257كم) وطول الحوض (27.20كم) وعرض الحوض(14.22 كم)

Original Article

أثر الجفاف على تلوث التربة (قضاء مركز السليمانية أنموذجا)

نخشان محمد رستم؛ محمد شکر محمود؛ حیدر محمد عیسی

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 191-210

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149168

پوخته‌

تقع منطقة الدراسة شمال شرق العراق، بين دائرتي عرض(16,50 ,35ᴼ - 35،47,30ᴼ) شمالا وخطي الطول (20 ,44,57ᴼ - 45،44,03ᴼ) ... Read More تقع منطقة الدراسة شمال شرق العراق، بين دائرتي عرض(16,50 ,35ᴼ - 35،47,30ᴼ) شمالا وخطي الطول (20 ,44,57ᴼ - 45،44,03ᴼ) شرقا ،يبلغ مساحتها (1407كم2) ،أداريا تتمثل بمركز مدينة السليمانية ونواحيه (بازيان،تانجرو،بكرةجو) يحد القضاء من الشمال قضاء دوكان ومن الغرب قرداغ وجمجمال ومن الشرق قضاء جوارتا(شاربازير)أما من الجنوب فقضاء شهرزور وسيد صادق.ونظرا لما تمتاز به تربة منطقة الدراسة من خصوبة عالية،ألا أنها تعرضت الى التدهور في كثير من أجزائها،بسبب تلوثها بتكرار سنوات الجفاف وموسم الصيهود، لكونها يساعد على أرتفاع العناصر الملوثة لتربة منطقة الدراسة بفعل النشاطات البشرية المختلفة.وعلية يهدف البحث الى بيان مدى تأثير موسم الجفاف على زيادة تراكيز العناصر الملوثة للتربة في منطقة الدراسة من حيث الخصائص الفيزيائية والكيميائية.وأعتمدت الدراسة على المنهج الأستقرائي والأستدلالي وتم الربط بينهما بأسلوب التحليل العلمي الجغرافي،ولاجل تحقيق الهدف من البحث.تم جمع البيانات من خلال المسح الميداني للمنطقة وجمع (30)عينة في موسم الصيف و(30) عينة في موسم الشتاء ،وتم تحليلها مختبريآ،بأستخدام جهازXRD))للكشف عن تراكيز المعادن في الترب أضافة لعدد آخر من الأجهزة والأدوات .ومن ثم أنشاء خرائط تبين حجم التلوث في القضاء بأستخدام تقنية (Gis10.8).وأعتمادا على نتائج التحاليل المختبرية توصلت البحث الى أن تربة منطقة الدراسة بصورة عامة هي تربة ذات نسجة ناعمة الى متوسطة ،وتساهم هذه النوع من النسجة في ظروف الجفاف على حجز المعادن والعناصر الثقيلة والسامة أكثر من النسجة الخشنة.كما أن هناك تباين في توزيع تراكيز العناصر الكيميائية زمانيا في منطقة الدراسة ،فقد أرتفعت تراكيز العناصر الكيميائية والمعدنية الضارة خلال شهر تموز وأنخفضت خلال شهر كانون الثاني ،حيث أظهرت الدراسة أن للعناصر المناخية المتمثلة بدرجات الحرارة والتبخر العالية دور في تلوث التربة لأنهما يساهمان في تغير الخصائص الفيزيائية (EC,PH) وزيادة تراكيز العناصر الكيميائية في شهر تموز أكثر مما عليه في شهر كانون الثاني ومنها ((CO,NI,Ca,Fe,Cd,Cr,k. وتوصي الدراسة بالحفاظ على خصوبة التربة وصيانتها من المشاكل التي تواجهها ( التعرية،الأنجراف،التلوث) لأن أهمالها تؤدي الى توسع المشكلة ، معالجة مياه الصرف الصحي قبل صرفها في الأودية النهرية ضمن منطقة الدراسة والتي غالبا يعتمد مياهها في فصل الصيف للري، لتأمين الأستفادة من المياه المعالجة في فترة الجفاف ، كما أن زيادة الكثافة النباتية كتشجير السفوح والأودية يساعد في أمتصاص جزء من الملوثات وزيادة خصوبتها . بحث مستل من أطروحة دكتورا (التحليل المكاني لتلوث تربة قضاء مركز السليمانية بأستخدام التقنيات الحديثة)

بینینی توێژینه‌وه‌

Original Article

الحماية القانونيـــــــــة للبيئة من الجفاف والتصحر

بيان محمد ابراهيم؛ sarbast ahmed Ismael

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 211-237

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149169

پوخته‌

تعتبر ظاهرة الجفاف والتصحر من المشكلات البيئية الخطيرة التي تفاقمت نتيجة العوامل البشرية في ظل الظروف ... Read More

Original Article

تحليل جغرافي لمشكلة التصحر والجفاف في بادية العراق الجنوبية

سرحان نعيم الخفاجي

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 238-262

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149170

پوخته‌

يهدف البحث الى دراسة وتحليل ظاهرة التصحر والجفاف التي تعاني منها البادية الجنوبية من العراق ضمن الحدود ... Read More

بینینی توێژینه‌وه‌

Original Article

Historical Overview of Air Temperature of Kurdistan Region -Iraq from 1973 to 2017

Farhad Hasan Aziz؛ Rezan Omar Rasheed؛ Alwan Qader Ahmed

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 263-271

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149171

پوخته‌

Kurdistan air temperature records from 1973 to 2018. Kurdistan's climate is marked by daily and annual temperature and rainfall variations. Kurdistan's environmental and climatic conditions ... Read More

Original Article

Iranian Tropical Water Project on Sirwan River and its impacts on some environmental aspects in Garmian Region

Abdulmutalib Raafat Sarhat

خول 9، special issue 1 ، پوشپه‌ڕ 2022، لاپه‌ڕه‌ 272-287

https://doi.org/10.24271/jgu.2022.149172

پوخته‌

Sirwan River is regarded as a lifeline for Garmian Region. The prevailing climate in the areas that the river goes through is a semi-dry. Iran proceeded lately to establish water projects, ... Read More

ئه‌و توێژینه‌وانه‌ی ئاماده‌ن بۆ بڵاوكردنه‌وه‌

ژماره‌ی ئێستا

خول 10 (2023)

خول 9 (2022)

خول 8 (2021)

خول 7 (2020)

خول 6 (2019)

خول 5 (2018)

خول 4 (2017)

خول 3 (2017)

خول و ژماره‌: خول 9، special issue 1، پوشپه‌ڕ 2022

ووشكە ساڵی و كاریگەری لە سەر ئاستی ئاوی ژێر زەوی لە ناحیەی ئاوەسپی

پوخته‌

شیكردنەوەی پەیوەندی نێوان دیاردەی وشكی ئاووهەوایی و گۆڕانی ڕووپۆشی ڕووەكی لەقەزای دەربەندیخان لەنێوان ساڵانی (2008 – 2021) بەجێبەجێكردنی میتۆدی (OBIA)

پوخته‌

دياريكردنى گونجاوترین جێگه‌ بۆ دروستكردنى به‌نداو له‌ قه‌زای سه‌یدصادق به‌به‌كارهێنانی سیسته‌می زانیاریه‌ جوگرافییه‌كان

پوخته‌

شیکردنەوەی جوگرافی بۆ بەنداوە پێشنیارکراوەکانی ئیدارەی ڕاپەڕین و کاریگەریان لەسەر دیاردەی وشکەساڵی و ئاوی خواردنەوەی دانیشتوانی سەنتەرە شارنشینەکان.

پوخته‌

وشكه‌ساڵی و كاریگه‌ری له‌سه‌ر پرۆسه‌ی به‌بیابان بوون له‌قه‌زای خانه‌قین

پوخته‌

شیكردنەوەی سینۆپتیكی بۆ دیاردەی وشكەساڵی لە پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە (1992-2018)

پوخته‌

نواندنی كارتۆگرافی بۆ تایبەتمەندییە مۆرفۆمەتری و هیدرۆلۆجییەكانی ئاوزێڵی دۆڵە رووبارییەكانی قەزای کەلار

پوخته‌

تغير نمط ومده سيطرة ظاهرة الانغلاق الضغطي على البحر المتوسط

پوخته‌

حصاد المياه في وادي شور وسبل تنميتها بٱستخدام تقنيات نظم المعلومات الجغرافية

پوخته‌

أثر الجفاف على تلوث التربة (قضاء مركز السليمانية أنموذجا)

پوخته‌

الحماية القانونيـــــــــة للبيئة من الجفاف والتصحر

پوخته‌

تحليل جغرافي لمشكلة التصحر والجفاف في بادية العراق الجنوبية

پوخته‌

Historical Overview of Air Temperature of Kurdistan Region -Iraq from 1973 to 2017

پوخته‌

Iranian Tropical Water Project on Sirwan River and its impacts on some environmental aspects in Garmian Region

پوخته‌