Journal of Garmian University

سەرەکی

گەڕان

ژمارەی ئێسته

بەپێی ژمارەی بڵاوبووەکان

بەپێی نووسەرەکان

بەپێی بابەتەکان

پێڕستی نووسەران

پێڕستی کلیلەووشەکان

زانیاری گۆڤار

دەربارەی گۆڤار

ئامانج و تەوەرەکان

رێکاری ئەرشیف کردن

دەستەی نوسەران

بنەمای ڕەوشتی بڵاوکردن

رێکاری هەڵسەنگاندن

ڕێبەری نووسەران

ڕێبەری نووسەران

هەناردنی توێژینەوه

پەیوەندی کردن

ئه‌و توێژینه‌وانه‌ی ئاماده‌ن بۆ بڵاوكردنه‌وه‌

ژماره‌ی ئێستا

خول 9 (2022)

خول 8 (2021)

خول 7 (2020)

خول 6 (2019)

خول 5 (2018)

خول 4 (2017)

ژماره‌ 4

ICBS Conference

Genocide Conference

ژماره‌ 2

خول 3 (2017)

Original Article

جینۆسایدی زمان( زمانی کوردی به‌نمونه)‌

دارا حه‌مید محه‌مه‌د

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 1-19

http://dx.doi.org/10.24271/jgu.2017.65766

پوخته‌

کۆمهڵکوژی )جینۆساید Genocide )یه کێکه له سیما دیاره کانی تاوانی دژ به مرۆڤایه تی سه ده یبیستهم " که زیاتر ... Read More کۆمهڵکوژی )جینۆساید Genocide )یه کێکه له سیما دیاره کانی تاوانی دژ به مرۆڤایه تی سه ده یبیستهم " که زیاتر میللهتانی بندهستی کردووهته ئامانج " ئهم تاوانه بهچهندین فۆرم و شێوازیجیاواز ئهنجامدراوه " قوربانی یهکهمی تاوانهکانی جینۆساید ژن و منداڵ و پیروپهککهوتوان بوونئینجا تاوانهکان باڵیانکێشاوه بۆسهرجهم چین و توێژهکانی کۆمهڵی میللهتانی بن دهست .له ئێستادا جینۆساید سهرباری ئامانجی یهکهمی که توانا مرۆییهکانی کۆمهڵگه ژێردهستهکانه"فراوان و فرهڕهههندبووه بهشێوهیهک سهرجهم جومگهکانی ژیانی کۆمهڵگه بن دهستهکاندهگریتهوه وهک جینۆسایدی) ژینگه " ئابوری " زمان " کلتور " شارستانییهت ....تد( . ئێمهش وهکوکورد سهرجهمی جۆر و شێوازهکانی جینۆسایدمان لهالیهن دهسهاڵته یهکلهدوایهکهکان وداگیرکهرانی خاک و نیشتمانمانهوه بهرانبهر ئهنجامدراوه .ئهم توێژینهوهیه ههوڵیکه بۆ خستنهرووی جۆرێکی نوێ له جینۆساید که )جینۆسایدی زمان(ه"وێنهی ئهم جۆرهی جینۆساید له مێژوودا ههن" بهاڵم ئهوهی ئێمه مهبهستمانه ههوڵهکانیدوژمنانی کورده بۆ جینۆسایدکردنی زمانی کوردی و خۆڕاگری زمانی کوردییه لهئاست ئهوتاوانانهدا. بۆ ئهنجامدانی ئهم توێژینهوهیه رێبازی پهسنی شیکهرهوهیی و بهپێی پێویستیش رێبازیدایکرۆنی بهپهسهند زانرا " بۆ ئهو مهبهستهش توێژینهوهکهمان دابهشکردووه به سهر پێشهکییهکو دوو تهوهر بهم شێوهیه:

Original Article

بونیادی زمان له‌گێڕانه‌وه‌ى مه‌رگه‌ساتی ئه‌نفال له‌ڕۆمانی (هێلانه‌)ى (حسێن عارف)دا

دیار فایةق مةجید؛ سالار فایةق مةجید

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 20-39

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.166

پوخته‌

ئه‌م لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ که‌ناونیشانی (بونیادی زمان له‌گێڕانه‌وه‌ى مه‌رگه‌ساتی ئه‌نفال له‌ڕۆمانی ... Read More

Original Article

ڕه‌هه‌نده‌کانی ئه‌نفال و ڕه‌نگدانه‌وه‌یان له‌ ڕۆمانی (یاده‌وه‌رییه‌کانی کچه‌ کوردێکی ئه‌نفالکراو) دا

سامان حه‌مید حه‌مید

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 40-64

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.67

پوخته‌

پێشه‌کیئه‌نفال وه‌ک یه‌کێک له‌ گه‌وره‌ترین تاوانه‌کانی سه‌ده‌ی بیسته‌م, که‌ به‌رانبه‌ر گه‌لێکی ... Read More

بینینی توێژینه‌وه‌

Original Article

ڕوماڵى چالاکیه‌کانى یادى(29) ساڵه‌ى (ئه‌نفالى سێ) له‌ ڕۆژنامه‌وانیى بیستراوى گه‌رمیان دا. (توێژینه‌وه‌یه‌کى وه‌سفییه‌)

یادگار على محمد

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 65-83

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.68

پوخته‌

1. حکومه‌تى به‌عسى عێراقى له‌ ئه‌نجامدانى شاڵاوى سێیه‌مى ئه‌نفال له‌ ناوچه‌ى گه‌رمیان، بێجگه‌ ... Read More 1. حکومه‌تى به‌عسى عێراقى له‌ ئه‌نجامدانى شاڵاوى سێیه‌مى ئه‌نفال له‌ ناوچه‌ى گه‌رمیان، بێجگه‌ له‌وه‌ى مه‌به‌ستى سه‌ره‌کى سڕینه‌وه‌ى نه‌ته‌وه‌ى کورد بو، مه‌به‌ستیشى بوه‌ ژماره‌ى دانیشتوانى ناوچه‌کانى سه‌ر به‌ پارێزگاى که‌رکوکى ده‌وڵه‌مه‌ند به‌ نه‌وت که‌مبکاته‌وه‌، ئه‌وه‌ جگه‌ له‌ گرنگى ناوچه‌ى گه‌رمیان له‌ڕوى سیاسى، تۆبۆگرافى و جوگرافیه‌وه‌.2. ئه‌نفالى سێى ناوچه‌ى گه‌رمیان هاوشێوه‌ى قۆناغه‌کانى ترى ئه‌نفال به‌ پلان و به‌رنامه‌ى ورد و نه‌خشه‌ بۆ کێشراو و له‌چه‌ندین قۆڵه‌وه‌ ئه‌نجامدراوه‌، ئه‌وه‌ى جیاى ده‌کاته‌وه‌ له‌ قۆناغه‌کانى ترى ئه‌نفال؛ له‌م قۆناغه‌دا زیانه‌ ماددى و گیانیه‌کان زۆرتر مه‌ترسیدارتر و سامناکترن.3. که‌ناڵه‌کانى ڕاگه‌یاندنى بیستراوى گه‌رمیان به‌شێوه‌یه‌کى به‌رچاو له‌ڕووى چه‌ندێتى یه‌وه‌ گرنگیان به‌ڕوماڵى هه‌واڵه‌کانى په‌یوه‌ست به‌ چالاکیه‌کانى تایبه‌ت به‌ یادى(29) ساڵه‌ى تاوانى ئه‌نفالى سێى گه‌رمیان داوه‌ و زۆرترین هه‌واڵه‌کانیان بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ ته‌رخانکردوه‌.4. له‌ گرنگیدان به‌ سروشتى هه‌واڵ، ڕادیۆى ده‌نگ به‌پله‌ى یه‌که‌م گرنگى به‌ هه‌واڵه‌کانى په‌یوه‌ست به‌ ئه‌نفالى سێى ناوچه‌ى گه‌رمیان داوه‌، دواتر هه‌واڵه‌ کۆمه‌ڵایه‌تى، سیاسى، ئابورى، هه‌مه‌ڕه‌نگه‌کان.5. له‌گواستنه‌وه‌ى هه‌واڵه‌کانى په‌یوه‌ست به‌ قۆناغى سێیه‌مى ئه‌نفال – گه‌رمیان، ڕاگه‌یاندنى بیستراوى گه‌رمیان به‌ڕێژه‌یه‌کى زۆر که‌م پشتى به‌سه‌رچاوه‌ به‌ستوه‌.6. ژانرى (هه‌واڵ) ته‌نها ژانرى هونه‌رى ڕۆژنامه‌نوسییه‌ که‌ ڕادیۆى ده‌نگ هه‌واڵه‌کانى په‌یوه‌ست به‌ ڕوماڵى چالاکیه‌کانى تایبه‌ت به‌ پرسى ئه‌نفالى گه‌رمیانى له‌ڕێگه‌یه‌وه‌ ئه‌نجامداوه‌.7. ڕادیۆى ده‌نگ هیچ گرنگى و بایه‌خێکى به‌ چالاکیه‌کانى په‌یوه‌ست به‌یادى (29) ساڵه‌ى قۆناغه‌کانى ترى ئه‌نفال نه‌داوه‌ و ئه‌و هه‌واڵانه‌ى که‌ په‌یوه‌ستن به‌ ئه‌نفال و ڕوماڵیکردون، به‌ڕێژه‌ى ڕه‌ها (100%) په‌یوه‌ستن به‌ ئه‌نفالى ناوچه‌ى گه‌رمیان.8. ڕادیۆى ده‌نگ به‌پله‌ى یه‌که‌م و به‌ڕێژه‌ى (100%)، ئه‌و چالاکیانه‌ى ڕوماڵکردوه‌ که‌ له‌سنورى شارى که‌لارو ده‌وروبه‌رى بۆ یادى (29) ساڵه‌ى تاوانى ئه‌نفال ئه‌نجامدراون، له‌کاتێکدا؛ ئه‌نفالى سێ سنورى قه‌زاکانى(کفرى، چه‌مچه‌ماڵ، قه‌ره‌داغ، پارێزگاى که‌رکوک، دوزخورماتو)یشى گرتوه‌ته‌وه‌.9. له‌زۆربه‌ى ئه‌و چالاکیانه‌ى که‌ ڕادیۆى ده‌نگ، وه‌ک هه‌واڵ له‌سه‌ر قۆناغى سێیه‌مى ئه‌نفال بڵاویکردونه‌ته‌وه‌، تێڕوانینى دژو نه‌رێنى به‌رامبه‌ریان هه‌بوه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا؛ ته‌نها یه‌ک دیدى له‌هه‌واڵه‌کانیدا وه‌رگرتوه‌ و لایه‌نى به‌رامبه‌رى پشتگوێخستوه‌.10. ڕادیۆى ده‌نگ به‌پله‌ى یه‌که‌م و ڕێژه‌ى (66.66%)ى سه‌ردێڕى هه‌واڵه‌کانى له‌ ڕۆژى تاوانى ئه‌نفال(14/4)، بۆ هه‌واڵه‌کانى په‌یوه‌ست به‌ ئه‌نفالى سێى ناوچه‌ى گه‌رمیان ته‌رخانکردوه‌.

Original Article

جینۆسایدکردنى گەرمیان - ئەنفالى ناوچەى (داوودە) بەنموونە

زانا فەقێ

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 84-120

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.69

پوخته‌

جینۆسایدکردنى کورد لەباشوورى کوردستان، یەکیکبوو لەهەوڵەکانى سیاسەتى حکومەتى بەعسى عێراقى بۆ لەناوبردن ... Read More جینۆسایدکردنى کورد لەباشوورى کوردستان، یەکیکبوو لەهەوڵەکانى سیاسەتى حکومەتى بەعسى عێراقى بۆ لەناوبردن و پاکتاوکردنى کورد لەباشوورى کوردستان و عێراق، کە لەپرۆسەى ئەنفالدا بەرجستەى کرد، توێژینەوە دەربارەى پرۆسەى ئەنفال بەشێوەیەکى زانستى گرنکى وبایەخى خۆی هەیە، چونکە پرۆسەى ئەنفالکردنى کورد لەباشوورى کوردستان، کە بەسەر هەشت قۆناغدا دابەشکرا، لەشەش ناوچەى جیاوازدا لەلایەن حکومەتى بەعسى عێراقى جێبەجێکرا، لە٢٣/شوبات/١٩٨٨ بەشێوەیەکى کردەى دەستیپێکرد، لە ٦/ئەیلوول/ هەمان ساڵ کۆتایی هات، هەموو جۆرەکانى جینۆسایدى تێدا جێبەجێ و پەیڕەوکراوە، هەر قۆناغێک تایبەتمەندێتى خۆى هەبووە، قۆناغى سێیەمى ئەنفال (ئەنفالى ناوچەى گەرمیان) پڕکارەساتبارترین قۆناغەکانى ئەنفال بووە، لەم قۆناغەدا ناوچەى (داوودە) وەک یەکێک لەناوچەکانى گەرمیان بەرشاڵاوى ئەنفال و جینۆسایدکردن بووەتەوە، لەم توێژینەوەى ئێمەدا بەناونیشانى (جینوسایدکردنى گەرمیان، ئەنفالى ناوچەى (داوودە) بەنمونە)، هەوڵمانداوە بەشێوەیەکى زانستى توێژینەوەیەک دەربارەى ناونیشانەکەمان ئەنجامى بدەین، پێکهاتەى تویژینەوەکەمان پێکهێناوە لە(پیشەکى، دووبەش، لیستى سەرچاوە، ئەنجام، پاشکۆى بەڵگەنامەکان)، بەم شێوەیە دابەشمانکردووە:

Original Article

دەستێوەردانی مرۆیی لە پرۆسەکانی جینوساید-جینوسایدکردنی گەلی کورد بە نمونە

ئاریان روف عزیز؛ پشتیوان حمە سعید محمدامین حمە سعید محمدامین

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 121-152

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.70

پوخته‌

ئەگەر پرەنسیپى دەستێوەرنەدان لە کاروبار نێوخۆى وڵاتان بۆ راگرتنی نەزم و نیزامی جیهانی بێت، وە باسکردنى ... Read More ئەگەر پرەنسیپى دەستێوەرنەدان لە کاروبار نێوخۆى وڵاتان بۆ راگرتنی نەزم و نیزامی جیهانی بێت، وە باسکردنى دەستێوردان بۆ رێگریکردن و کۆتایهێنانە بە تاوانەکانى دژبە مافەکانى مرۆڤ و جینۆساید رێگریکردنە لە رودانیان، ئەوا پرەنسیپى ڕێزگرتن لە مافەکانى مرۆڤ بە پێچەوانەوە جەخت لە دەستێوەردان دەکاتەوە لە لایەن وڵاتان و ڕێکخراوە نێودەولەتیەکانەوە، بەڵام لە دۆخى بەکارهێنانى ئەم پرەنسیپەدا چەند پرسیارێک دێتە پێشەوە وەک، کێ بە ئەکتى دەستێوەردانەکە هەستێ و کەى ئەنجام دەدرێت؟ کێ بڕیارى دەستێوەردان بدات؟ ڕەوایەتى و ناڕەوایەتى دەستێوەردان چۆن دیاریدەکرێت؟ ڕێگرییە یاسایى و سیاسیەکان چین لەبەردەم بەکارهێنانى ئەم پرەنسیپە؟ ئایا بۆچی لە پرۆسەی جینۆسایدکردنی گەلی کورد لە باشووری کوردستان لە سەردەمی جەنگی سارد کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەدەنگ نەهات؟ ئایا بۆچی دوای کۆتایهاتنی جەنگی سارد پرەنسیپی دەستێوەردان بۆ پرسی پێشلکاری مافەکانی مرۆڤ دژ بەگەلی کورد کارادەبێت؟ ئەم لێکۆڵینەوەیە لە سیاقی سێ بەشدا هەوڵدەدات وەڵامى ئەم پرسیارانە بداتەوە، کە بەم شێوەیە.لەبەشی یەکەمدا چەمکەکانى دەستێوردان و جینۆساید لە ڕووى تیۆریەوە شیدەکرێتەوە، لە بەشى دووەمدا باس لە ڕێگریە یاسایی و سیاسیەکانى بەردەم دەستێوەردان دەکرێت لە تاوانەکانى جینۆسایدا، لە بەشی سێیەمدا تاوانەکانى جینۆسایدى گەلى کورد باس دەکرێن لەگەڵ ڕێگرى و پاڵنەرەکانى دەستێوەردان و دەستێوەرنەدانى مرۆیى لە لایەن کۆمەڵگەیى نێودەوڵەتیەوە لە کەیسەکانى جینۆسایدکردنی گەلی کورددا لە باشورى کوردستان. لە ئەنجامدا لێکۆڵینەوەکە بەوە گەیشتووە کە چەمکەکانى جینۆسایدو و دەستێوەردانى مرۆیى پێناسەکانیان بە پێى بەرژەوەندى و لە سیاقى ڕووداوەکاندا دیاریدەکرێت و جۆرێک لە دووفاقى هەیە لە بەکارهێنان و بەکارنەهێنانى دەستێوەردانى مرۆیى لە کەیسەکانى جینۆسایددا، ئەمەش بە ڕوونى لە جینۆسایدى گەلى کورددا بەدیدەکرێت، کە بەرژەوەندى وڵاتانى گەورە بڕیاردەدات نەک قەبارەو دڕندەیى کەیسەکانى جینۆساید و تاوانەکانى دژ بە مرۆڤایەتى

Original Article

لە نوگرەسەلمانەوە من شایەتحاڵم

سه‌رکه‌وت غازى سالار

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 153-165

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.71

پوخته‌

مێژووى مرۆڤایه‌تی پڕه‌ له‌ جه‌ور و سته‌م و تاوانى دژ به‌ مرۆڤایه‌تى، ئامانج لێى قرکردن و له‌ناوبردنى ... Read More مێژووى مرۆڤایه‌تی پڕه‌ له‌ جه‌ور و سته‌م و تاوانى دژ به‌ مرۆڤایه‌تى، ئامانج لێى قرکردن و له‌ناوبردنى میلله‌تێک یان گه‌لێکه‌ بۆ هه‌رمه‌به‌ستێک بێت. سه‌ده‌ى بیست به‌ سه‌ده‌ى جینۆساید داده‌نرێت که‌ زۆرترین تاوانى دژبه‌مرۆڤایه‌تى تێیدا روویداوه‌، نمونه‌ى هه‌وڵدانه‌ بۆ له‌ناوبردنى گه‌لى کورد، ئه‌مه‌ش وایکردووه‌ هه‌ر تاکێکى کورد چیرۆکێکى تایبه‌تی خۆى هه‌بێت و له‌ هزریدا ئه‌و تاوانانه‌ى تێدا تۆمارکرابێت. ئامانج له‌م توێژینه‌وه‌ خستنه‌روو به‌دۆکیومێنتکردنى به‌شێکى ئه‌و تاوانانه‌یه‌ که‌ رژێمى به‌عس ئه‌نجامیداوه‌ دژ به‌ گه‌لى کورد و نووسه‌ر به‌چاوى خۆى به‌شێکى ئه‌و تاوانانه‌ى بینیوه‌.ناوى ته‌واوم (سه‌رکه‌وت غازی سالار) و له‌دایکبووى ساڵى 1978م له‌ دێى کارێز سه‌ربه‌ ناحیه‌ى جه‌باره له‌ قه‌زاى کفری. هه‌تا ته‌مه‌نى 8 ساڵیم له‌ دێى کارێز له‌گه‌ڵ خێزانه‌که‌م به‌سه‌ربردووه‌. دواى ئاشکرابوونى ناوى باوکم له‌ رێکخستنه‌ نهێنییه‌کانى شۆرشدا له‌ لایه‌ن رژێمى به‌عسه‌وه‌، له‌ ساڵى 1986 خێزانه‌که‌مان په‌رته‌وازه‌بوو و له‌ ساڵى 1987 به‌شێکى زۆرمان بۆ ناوچه‌کانى ژێر ده‌سه‌ڵاتى شۆڕش ده‌رچوو و له‌ دێى بنه‌که جێگیربووین.له‌ ‌ساڵى 1988 رژێمى به‌عس قۆناغه‌کانى شاڵاوى ئه‌نفال ده‌ستپیکرد،که‌‌ هه‌شت قۆناغ ‌بوو، هه‌ر قۆناغێک تایبه‌ت بوو به‌ ناوچه‌یه‌کى کوردستان، نووسه‌ر له‌گه‌ڵ دایکى و هه‌ژارى براى له‌ گه‌رمیان به‌ر قۆناغى سێى ئه‌نفال که‌وتن و له‌ دێى مله‌سوره‌ له‌لایه‌ن جاش و سه‌ربازه‌کانى رژێمى به‌عسه‌وه‌ ده‌ستبه‌سه‌رکران. ره‌شبینى باڵیکێشابوو به‌سه‌ر خه‌ڵکیدا و که‌س نه‌یده‌زانى چاره‌نووسی چی ده‌بێت! و ته‌نها گوێت له‌ ده‌نگى تراکتۆر و هاوارى خه‌ڵکى ده‌بوو، که‌ به‌ ده‌نگى فرۆکه‌ و ئۆتۆمبیلى سه‌ربازى تێکه‌ڵبوو بوو. دواتر هه‌موو خه‌ڵکه‌که‌ بۆ سه‌ربازگه‌ و به‌ندیخانه‌کانى ناوچه‌که‌ گواسترایه‌وه‌، نووسه‌ر و دایک و براکه‌ى ‌ له‌گه‌ڵ به‌شێکى زۆری ئه‌و خه‌ڵکه‌ گواسترانه‌وه‌ بۆ به‌ندیخانه‌ى قۆره‌توو و هه‌ر له‌وێ دایکى نووسه‌ر بڕیاریدا ناوى سیانیان بگۆڕێت له‌ ترسى ئه‌وه‌ى باوک و براکانى نووسه‌ر پێشمه‌رگه‌بوون.دواى ماوه‌یه‌ک مانه‌وه‌ له‌ به‌ندیخانه‌ى قۆره‌توو، رژێمى به‌عس به‌ ئۆتۆمبیلى سه‌ربازى هه‌موو خه‌ڵکى ناو به‌ندیخانه‌ى قۆره‌توو گواسته‌وه بۆ به‌ندیخانه‌کانى تۆپزاوه‌ له‌ پارێزگاى که‌رکووک، ‌که‌ له‌ ناو سه‌ربازگه‌یه‌کى گه‌وره‌ بوو و له‌وێ هه‌موو خه‌ڵکى له‌ که‌سوکارى یه‌کتری دابڕان، کوڕه‌ گه‌نجه‌کان رووتکرانه‌وه‌ و جیاکرانه‌وه‌ و پیره‌مێرده‌کانیش به‌جیا زیندانیکران و ژن و منداڵیش به‌جیا زیندانیکران.له‌وێ، دواى چه‌ند هه‌فته‌یه‌ک خه‌ڵکى به‌پێی ته‌مه‌ن و ره‌گه‌ز جیاکرایه‌وه‌، به‌ته‌مه‌نه‌کان به‌ پیره‌مێرد و پیره‌ژنه‌وه‌ جیاکرایه‌وه‌ و ئێمه‌ش له‌گه‌ڵ دایکمدا به‌ر ئه‌و گروپه‌که‌وتین گواستراینه‌وه‌ بۆ نوگره‌سه‌لمان که‌ زۆرترین ماوه‌مان تێدا به‌سه‌ربرد

Original Article

ناساندنی تاوانةکانی ئةنفال و قةرةبوکردنةوةی زیانةکان تویَذینةوةیةکی مةیدانی شیکارییة

خلیل عبد القادر حسین؛ وریا علی خسرو؛ ریبوار محمد صالح

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 166-175

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.72

پوخته‌

پرۆسه‌ی ئه‌نفال چه‌ندین تاوان له‌ خۆ ده‌گرێت به‌پێی یاساکانی مافی مرۆڤ و یاسا ناوخۆییه‌کانی عیراق ... Read More پرۆسه‌ی ئه‌نفال چه‌ندین تاوان له‌ خۆ ده‌گرێت به‌پێی یاساکانی مافی مرۆڤ و یاسا ناوخۆییه‌کانی عیراق و هه‌رێمی کوردستان که‌له‌ ساڵی 1988 دژ به‌گه‌لی کورد ئه‌نجام درا که‌ بریتی بوو وێران کردنی (5000)گوند وه‌ ڕاگواستنی زۆره‌ ملێی گوند نشینه‌کان وبێسه‌رو شوێن کردن و کوشتن و زینده‌ به‌ چاڵ کردنی (182000)که‌س له‌ پیرو په‌ککه‌وته‌و ژن و مناڵ وگه‌نج . پرۆسه‌ی ئه‌نفال یه‌کێکه‌ له‌ تاوانه‌ کۆمه‌ڵکوژیه‌کان که‌ به‌رامبه‌ر به‌گه‌لى کورد ئه‌نجام درا له‌لایه‌ن ڕژێمی به‌عسی له‌ ناوچوو به‌پێی پێوه‌ره‌ یاساییه‌کان. چونکه‌ هه‌رسێ پایه‌کانى تاوانی تێدایه‌ (أرکان الجریمه‌) که‌بریتین له‌ ڕوکنی مادی و مه‌عنه‌وی و ڕوکنی شه‌رعی ، وه‌ له‌م پرۆسه‌یه‌دا چه‌ندین جۆر تاوانی تێدا به‌دی ده‌کرێت وه‌ک تاوانی ده‌ست درێژی و پێشێل کاری بۆ مافه‌کانی ژیان و ئازادی وهاتن و چون وهه‌ڵبژاردنی شوێنی نیشته‌ جێبوون و خاوه‌نداری له‌پرۆسه‌ی ئه‌نفالدا که‌له‌ ماده‌کانی جاڕنامه‌ی گه‌ردوونی مافه‌کانی مرۆڤ ساڵی (1948) دان به‌م مافانه‌ نراوه‌ و وه‌پێشێل کردنی ئه‌م مافانه‌ به‌ تاوان دانراوه‌ به‌پێی ماده‌کانی ئه‌م جاڕنامه‌یه‌ وه‌ ئه‌نفال یه‌کێکه‌ له‌وتاوانانه‌ی که‌له‌ده‌ستورى عێراق ساڵی2005 ئاماژه‌ی پێکراوه‌ وه‌ له‌ لایه‌ن په‌رله‌مانى عێراق وکوردستان یاسای تایبه‌تی به‌ تاوانی کۆمه‌ڵکوژی بۆ ده‌رکراوه‌.

Original Article

ئەنفال و یادەوەریی

سمکۆ سابیر

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 176-197

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.73

پوخته‌

لەکۆتاییدا دەگەین بەو ئەنجامەی کە کۆمەڵگەی کوردی لەڕووی یادەوەرییەوە زۆر لاوازەو هەر ئەمەش ... Read More

Original Article

ئاستى به‌شدارى سیاسى که‌سوکارو نه‌وه‌ى ئه‌نفالکراوان و گرنگترین ئه‌و هۆکارانه‌ى کاریان لێده‌که‌ن) ئیداره‌ى گه‌رمیان به‌نمونه(

یاسین ئاشوور جه‌وهه‌ر؛ دلێر که‌ریم محه‌مه‌د‌

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 198-235

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.74

پوخته‌

بەشداری سیاسی بەیەکێک لەگرنگترین کایەکانی ژیانی سیاسی کۆمەڵگا دادەنرێتو، ئاستیدیموکراسیو ئازادی ... Read More بەشداری سیاسی بەیەکێک لەگرنگترین کایەکانی ژیانی سیاسی کۆمەڵگا دادەنرێتو، ئاستیدیموکراسیو ئازادی گشتی ناو کۆمەڵگا دیاریدەکات، جگە لەوەی پێوەرێکی سەرەکیە بۆ ناساندنی چەمکیهاواڵتی بوون. ئاشکرایە کە بەشداری سیاسی بەچەندین فۆرمو شێوازی جیاواز جیاواز لەسەر ئاستی تاکوکۆمەڵ خۆی دەردەخاتو، لەتەنها فۆرمێکدا خۆی نابینێتەوە. هەروەها چەندین ئاستو قۆناغی جیاوازی هەیەکە لەرێگەیانەوە ناوەرۆکو گرنگی خۆی بەدەستدەهێنێ.لەم روانگەیەوە ئەم توێژینەوە هەوڵی ئەوە دەدات کە ئاستی بەشداری کەسوکارو نەوەیئەنفالکراوان دیاری بکاتو، ئەو هۆکارانەش روونبکاتەوە کە کاریگەری لەسەریان هەیە. ئامانجی هەڵبژاردنیئەم توێژەی کۆمەڵگاش بۆ توێژینەوە بۆ ئەوە دەگەرێتەوە کە کەسوکارو نەوی ئەنفالکراوان یەکێکنلەگرنگترین توێژەکانی ناو کۆمەڵگای کوردی لەهەرێمی کوردستان بەگشتیو، ئیدارەی گەرمیان بەتایبەتی،زانینی ئاستی بەشداری سیاسیان لەکایە جیاجیاکانی ژیانی سیاسیدا لەسنوری ئیدارەی گەرمیان بایەخو گرنگیخۆی هەیە، ئەمەش لەو روانگەیەوە کە ئەم توێژە خاوەن گەورەترین قوربانیدانو، ئەنجامی ئەم قوربانیدانەش زۆرێک جێکەوتی سیاسیو ئابووریو کۆمەاڵیەتیو دەروونی لەسەریان بەجێهشتووە.ئەم توێژینەوە بەدوو ئاراستەی تەواوکاری یەکدیدا کاردەکات، ئاستی یەکەمیان دەستنیشان کردنیچەمکو ناوەڕۆکو قۆناغو ئاستەکانی بەشداری سیاسیە بەشێویەکی تیۆری، کەوەک دەسپێکێک بەکاردێت بۆروونکردنەوەو تیشک خستە سەر الیەنی بەشداری سیاسی کەسوکارو نەوەی ئەنفالکراوان لەسنوری ئیدارەیگەرمیان. ئاستی دووەمیش الیەنی پراکتیکیەو خۆی لەفۆرمێکی راپرسیدا دەبینێتەوە کە بەشێویەکی وردوئەکادیمیو دوای پرسو راوێژکردنی بەچەند پسپۆرو شارازایەکی بواری راپرسی داڕێژراوەو خۆی لە )18 )پرسیاری سەرکیو چەندین پرسیاری الوەکیدا دەبینێتەوە.

Original Article

ئـێـمـە و ئـەنـفـال ڕەخنەگرتن لە هەڵە بەکارهێنانی چەمک و دۆسیەی ئەنفال لەپێناو ڕووبەرووبوونەوەی کەلتووری جینۆسایدی گەلی کورد )لێکۆڵینەوەیەکی ڕەخنەییی شیکاری(

مــەهــدی فاتـیـح عــومــەر

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 236-286

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.75

پوخته‌

ئەم باسە، لە ژێر ناونیشانی )ئێمە و ئەنفال- ڕەخنەگرتن لە هەڵە بەکارهێنانی چەمک و دۆسیەیئەنفال لەپێناو ... Read More ئەم باسە، لە ژێر ناونیشانی )ئێمە و ئەنفال- ڕەخنەگرتن لە هەڵە بەکارهێنانی چەمک و دۆسیەیئەنفال لەپێناو ڕووبەڕووبوونەوەی کەلتووری جینۆسایدی گەلی کورد(، لێکۆڵینەوەیەکی ڕەخنەیییەدەربارەی کارکردن و تێڕوانینی ئێمەی کورد بۆ ئەنفال وەک تراژیدیایەک کە بەشێکە لە مێژوومان،ئەوەی لەم باسەدا ویستوومانە کاری لە سەر بکەین، هەوڵێکە بۆ شیکردنەوەی ئەو جۆرەبەکارهێنانانەی ئەنفال وەک چەمک و وەک دۆسیە لە الیەن کورد خۆیەوە لە ئاستی جیاجیا و بۆئامانجی جۆراوجۆر. لەم لێکۆڵێنەوەیەدا لە خوێندنەوەیەکی شیکارییانەدا هەوڵ دەدەین، الیەنەنێگەتیڤییەکانی پێوەندییەکانی تا ئێستای ئێمە و ئەنفال بخەینە بەر باس و گفتوگۆ، ئەویش بەزۆری ئامانج لێی ڕووبەڕووبوونەوەی کەلتووری جینۆسایدی گەلی کوردە .بابەتی پێویستی و گرینگیی قسەکردن و توێژینەوە و وردبوونەوە لە کارەساتی ئەنفال و تەواویڕەهەندە جوداجوداکانی وەک ڕاستییەک لە ڕاستییە بەڵگەنەویستەکان لە پانتاییی ڕۆشنبیریی وسیاسی و ڕاگەیاندن و ئەکادیمیی ئێمەدا، ڕەنگە زیادەڕەوی نەبێت گەر بڵێین، پێویست دەکات بۆهەتاهەتایە شوێنی پرسیار و مشتومڕ نەبێ، ئەویش بەو مانایەی زەحمەتە لەنێو مەنزڵیڕۆشنبیرییەکی تەندروستدا بابەتێکی وەها هەرگیز پێگەیەکی پەراوێزی و لەیادکراو لە نێوڕووبەری مەعریفی و ئەکادیمیدا بەخۆوە ببینێت. بابەتی قسەکردن و ئاخفتن لە سەر تراژیدیایئەنفال و هەڵبژاردنی وەک کەرەستەیەک بۆ بیرکردنەوە و لێخووردبوونەوە و بەخۆداچوونەوە، بێگومان لەوێشەوە و هەر لەو دەلالقەیەوە ڕوانین بۆ ئاسۆکان و داهاتووی ژیانمان. هەڵبژاردنیبابەتی کارەساتی ئەنفال بۆ قسەکردن و بیرکردنەوە کەرەستە و میتۆدی جوداجودا دەخوازێ وگرتنەبەری ڕێگای هەمەجۆری دەوێت بۆ تاقیکردنەوە، بۆئەوەی زەمینەی خوێندنەوە و ڕاڤەکردنیئەم تراژیدیایە فراوانتر و بەرینتر بێت، چونکە بە بێ فرەیی لە بەکارهێنانی کەرەستە و میتۆدی جیاواز جیاواز و بەبێ فرەڕەهەندی لە ئاستەکانی بیرکردنەوە و تێڕوانین، بە دڵنیایییەوە هەرگیزناتوانین پرشنگێکی ڕووناکی وەرگرین، ڕووناکییەک تا بتوانین لەبەر ڕۆشنایییەکەیدا هەم خۆمان وهەم دونیای پێ ببینین و ڕەخنە و بۆچوون و جیهانبینیی خۆمانی لەسەر بونیاد بنێین، سەرەنجامکەمێک تروسکەی دڵنیایی و ئومێدمان تێدا بژێننەوە .هیچ کات ناکرێت بە بێ ڕۆشنکردنەوەی ڕەهەندی تازە و کردنەوەی پەنجەرەی نوێ لەسەرتراژیدیای ئەنفال، دڵنیا بین لەوەی کە ئێمە توانیومانە بابەتی ئەنفال وەک بابەتێکی جیدی و قووڵلە دونیای بیرکردنەوەی نێو جیهانی ڕۆشنبیری و ئەکادیمیماندا شوێنێکی گرینگ و لەبەرچاو وهەستیاری هەیە یان لە داهاتوودا وەری دەگرێت. لەمەڕ قسەکردن و توێژینەوە و لێکۆڵینەوە لەسەر ئەنفال و بۆ ئەوەی بتوانین بەرگەی وەها سەفەرێک بگرین، ئێمە هەمیشە پێویستمان بەڕێبەری شارەزا و چاونەترس هەیە بۆ سۆراغکردن و عەوداڵبوون، هەمیشە چاو و دیدگای نوێمانگەرەکە بۆ بینین و پشکنین و هەستەوەری زۆر حەساس و ئێجگار وردمان پێویستە بۆ ناسینەوەو کەشفکردن، هەموو ئەمانەیش زۆر بەکەڵکن و دەبێت هەموو الیەنە تیۆرییەکان و مەعریفییەکانبگرنەوە و بە شێوەیەکی ئەکادیمییانە و زانستییانە هەوڵ بدەن زەمینە و هۆکارەکانی ئەنجامدانیکارەساتی ئەنفال و ئەو فاکتەرانەی کە دەگەڕێن بەدوای ئەوەی بۆچی تراژیدیای ئەنفال بەوشێوەیە و لەو زەمینە و بارودۆخەدا ڕووی دا و ڕەهەندگەلی کۆمەاڵیەتی و سیاسی و جیۆگرافی وئابووری و یاسایی...هتد، بخرێنە ڕوو، هاوزەمان شیکار و لێکدانەوە و بەدواداچوون بە شوێنخۆیاندا بهێنن و لەم کەنااڵنەیشەوە بۆمان دەربکەوێ و پێمان بڵێن کە پێوەرە ئەخالقی و سیاسیو فەلسەفی و یاسایی و نێودەوڵەتییەکان دەرهەق بەم تراژیدیا بێوێنەی کورد و بەرامبەر ئەمڕووداوە گەورەیەی مرۆڤایەتی چییە و چۆنە و هەر لەم ڕێگەگەلەوە خۆمان بە بیرکردنەوە وتوێژینەوە و دراساتی زانستی، ماسکەکانیان هەڵ بدەینەوە .وەلـێ زۆر بەداخەوە، زۆربەی ئەو ڕێگایانەی دەمانبەنەوە سەر خوێندنەوەیەکی ئەپستیمی وعەقاڵنی و قووڵ بۆ تراژیدیای ئەنفال تاوەکو ئێستا تاقی نەکراونەتەوە و کەسی پێدا نەڕۆیشتوونو زۆربەی ئەو دەروازە میتۆدی و ئەکادیمییانەی کە لە سەر خوێندنەوەیەکی وردبینانە و قووڵ وزانستی و فرەڕەهەند دەشێت بخرێنە سەرپشت، تا ئەم ساتە بە دەست لـێ نەدراوی ماونەتەوە وهیچ کەسێ نەچوە بە الیاندا و قەرەی نەکەوتوون. بەشێکی زۆر لەو ڕێگایانەی لەمەوپێش پێیداڕۆیشتووین کۆمەڵێک کوێرەڕێ و ئاراستەی چەوت بوون، کە بێ گومان زۆربەیشیان دەرەنجامیترسناک و خراپیان بۆ سەر پرسی تراژیدیای ئەنفال خستوەتەوە و یان دەشێ و چاوەڕوانین بیخەنەوە. زۆربەی ئەو باس و بۆچوون و تێڕوانینانەی لەمەڕ ئەنفالەوە، چ لە میدیای بیستراو وبینراو و نووسراودا سەریان دەرهێناوە و بەشێکی زۆری هەر ئەو کار و پڕۆژانەی لە ناوەندەئەکادیمی و مەعریفییەکانەوە هەر لەم پێناوەدا هاتوونەتە ئاراوە، یان ئەو جێکەوت و بۆچوونانەیلە پانتاییی سیاسی و کۆمەاڵیەتییدا ئەم پرسە هەیبوە یان لە سەر ئەم پرسە دروست بوون، زیانیکاریگەر و قورسی بۆ سەر ئەم کارەساتە ئینسانییە هەبوە و بایەخی ئەم دۆزە ڕەوا و گرینگەی لەهەست ویژدانماندا کەم کردوەتەوە و تا هەنووکەیش کە ئێمە لەسەر ئەم باسە توێژینەوە دەکەین،دوای ئەو دەرەنجامانانەی لەم توێژینەوەیەدا بە دەستی دەهێنین دەتوانین بێ سڵکردنەوە بڵێین،تراژیدیای ئەنفال بەرەو خوڵقاندنی هەستی بەرگری و لێپرسراوێتتییەکەی تەنانەت زۆر سادەیشینەبردووین

Original Article

پرۆژه‌ى به‌جینۆساید ناساندنى تاوانى ئه‌نفال: ڕێکارى یاسایى پێویست له‌به‌رده‌م دادگاى تاوانه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان ,ڕۆڵى نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کان , ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى و داواکارى گشتى نێوده‌وڵه‌تى چییه‌...؟

گـــۆران حســـــێن ئــه‌حـــمـــه‌د

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 287-310

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.76

پوخته‌

جینۆساید, له‌به‌ر ئه‌وه‌ى تاوانیکى نێونه‌ته‌وه‌ییه‌و ئه‌جنامێکى ترسناکى هه‌یه‌,بۆیه‌ له‌ یاسایینێوده‌وڵه‌تاندا ... Read More جینۆساید, له‌به‌ر ئه‌وه‌ى تاوانیکى نێونه‌ته‌وه‌ییه‌و ئه‌جنامێکى ترسناکى هه‌یه‌,بۆیه‌ له‌ یاسایینێوده‌وڵه‌تاندا به‌ په‌میانێکى تایبه‌ت وگه‌لی به‌ڵگه‌نامه‌ى تر له‌ جیهاندا قه‌ده‌غه‌ کراوه‌. ئه‌م تاوانه‌ تاوانێکىسه‌ربه‌خۆیه‌ و لێپرسینه‌وه‌ى نێوده‌وڵه‌تى ده‌که‌وێته‌ ئه‌ستووى تاوانکارانى له‌ هه‌موو جیهاندا. ده‌بێتچه‌مک و ماناى جینۆساید به‌ ته‌واووى روونبکرێته‌وه‌ کارێکى زۆرو لێکۆڵینه‌وه‌ییه‌کى به‌رفراوانى ده‌وێتتاکو له‌به‌ر رۆشنایی یاسایی نێوده‌وڵه‌تى ئه‌رکان و خه‌سڵه‌تى ئه‌و تاوانه‌ روونبکه‌ینه‌وه‌ بگه‌ینه‌ ئه‌وده‌رئه‌جنامه‌ى که‌ تاوانى جینۆساید له‌ دژى گه‌لی کورد ئه‌جنامدراوه‌ تاکو بتوانێن پاڵپشتێکى نێوده‌وڵه‌تىبۆ بڕه‌خسێننی.ئه‌وه‌ش ئه‌و مافه‌ به‌ گه‌لی کورد ڕه‌وا ده‌بیننی که‌ داوا بکات له‌ کۆمه‌ڵگاى نێوده‌وڵه‌تىله‌به‌رپرسیارێتى تاوانى نێونه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کورد خۆشنه‌بن, بۆ ئه‌وه‌ى گه‌لی کورد وه‌ک هه‌ر گه‌لێکى ترداکۆکی له‌ مایف ڕه‌وایی خۆی بکات و به‌ئاشتى هێمنى له‌سه‌ر خاکى خۆیی بچیت تاکو په‌ره‌ به‌ ژیانىسیاسی و ئابوورى و کۆمه‌ڵه‌یتى و کلتوورى بدات. ده‌بێته‌ فاکته‌رێکى به‌هێز له‌ سه‌ر ئاستى نێونه‌ته‌وه‌ییکه‌ گه‌لی کورد به‌ درێژایی مێژوو که‌وتووه‌ته‌ به‌ر شااڵوى جینۆساید و ئه‌نفال و تاوانى کوشنت و ماڵوێرانکردن.زۆر مه‌به‌ست بوو له‌م باسه‌دا بکۆڵینه‌وه‌ له‌ رووى یاسایی نێوده‌وڵه‌تى و UN و دادگاى تاوانه‌نێوده‌وڵه‌تییه‌کان و ئه‌جنومه‌نى ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تى و ڕۆڵی داواکارى گشتى نێوده‌وڵه‌تى و جارنامه‌ىمافه‌کانى مرۆڤ چۆن ده‌بێت سه‌باره‌ت به‌ ناساندنى تاوانى کۆمه‌ڵکوژ گه‌لی کورد وه‌ک جینۆساید له‌سه‌رئاستى نێونه‌توه‌یی. پێویسته‌ سزایی تووندى ئه‌و ده‌سه‌اڵت و الیانه‌ بدرێت که‌ به‌رنامه‌ ڕێژى یانپشتگریى یان به‌شدارى یان پاڵپشتیکه‌رده‌بن بۆ ئه‌جنامدانى تاوانى جینۆساید, چونکه‌ تاوانیکى زۆرگه‌وره‌و ترسناکه‌ له‌سه‌ر ئاستى نێونه‌ته‌وه‌یی, له‌الیه‌کى تره‌وه‌ کۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى ده‌بێت هه‌مشه‌ هه‌وڵبدات بۆ به‌ربه‌ندکردنى ئه‌و جۆره‌ تاوانه‌ چونکه‌ مایف بوونى ژیان و گوزه‌ران و ماناى بوونىمرۆڤایه‌تى ده‌خاته‌ ژێرپرسیاره‌وه‌. پاش پرۆسه‌ى ئازاى عیًراق له‌ ساڵی 2003 چه‌ند گۆرانکاریه‌کروویاند.1-تاوانى جێنۆساید گه‌لی کورد له‌سه‌رده‌مى سه‌رۆکى پێشووى عریاق صدام حسێن روویدا, له‌سه‌ردادگایکردنى کۆمه‌ڵکوژى دوجه‌یل, له‌الیه‌ن دادگاى بااڵى تاوانه‌کانى عریاقه‌وه‌ حوکمى ئیعدامى بۆده‌رچوو, له‌گه‌ل ته‌ها یاسنی ڕه‌مه‌زان و عه‌واد به‌نده‌ر و به‌رزان تکریتى ئیعدام کران.2-ڕۆژی 24/6/2007 هه‌مان دادگاى بااڵى تاوانه‌کانى عێراق حوکمى ئیعدامى بۆ علی حسێن جمیدناسراوه‌ به‌ )علی کیمیاوى( و )سوڵتان هاشم( وه‌زیرى به‌رگرى ڕژێمى پێشووى عێراق )صدام( ده‌رکرد.

Original Article

جینؤساید لةباشوورى کوردستان: "رِابوردوو، ئیَستا و ئایندة، لیَکةوت و کاریطةریی و ئةرکةکان؟

ته‌ها سلێمان

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 311-328

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.77

پوخته‌

جینۆسایدیکردنى گه‌ىل کوردستان و کورد، له‌باشوورى کوردستان "عێراق" چه‌ندین وێستگه‌ى جۆراوجۆرىبه‌خۆوه‌ ... Read More جینۆسایدیکردنى گه‌ىل کوردستان و کورد، له‌باشوورى کوردستان "عێراق" چه‌ندین وێستگه‌ى جۆراوجۆرىبه‌خۆوه‌ بینیوه‌، به‌عس وه‌ک پارتى فه‌رمانڕه‌واى عێراق له‌ ساڵى 1963 تا 2003 گه‌وره‌ترین به‌رپرسیارێتىتاوانه‌کانى جینۆساید دژ به‌گه‌ىل کوردو کوردستان له‌ئه‌ستۆ ده‌گرێ، لێره‌دا ناتواننی هه‌موو وێستگه‌کانى ئه‌مکرده‌یه‌و ته‌واوى ورده‌کارى و الیه‌نه‌ جیاجیاکانى روون بکه‌ینه‌وه‌، به‌ڵکو هه‌وڵده‌ده‌ین کۆمه‌ڵێک وێستگه‌ىله‌یه‌کرت جیاواز، واته‌ له‌ کات و ساتى جیاواز، به‌اڵم ته‌واوکه‌رى یه‌کرتى کرده‌که‌، به‌کۆمه‌ڵێک داتاو به‌ڵگه‌نامه‌ىسه‌ملێنراو، خبه‌ینه‌ روو. پێشمان وایه‌ به‌الیه‌نى که‌م ئه‌مه‌ى ئه‌م به‌شه‌ى کوردستان، ده‌بنه‌ سه‌ره‌تایه‌ک بۆتێگه‌یشنت له‌ په‌المارو شااڵوى جینۆسایدکردنى گه‌ىل کورد له‌الیه‌ن فه‌رمانڕه‌واکانى " عێراق" به‌تایبه‌تبه‌عسى له‌گۆڕنراو، هه‌روه‌ک زانیارییه‌کى وردیشه‌ بۆ ناسینه‌وه‌ى تاوانه‌کانى به‌عس.ناوه‌ڕۆکى باسه‌که‌مان له‌م ناونیشان و به‌شانه‌ى خواره‌وه‌ پێکدێت )به‌رچاو ڕوونى، به‌رخوردێک بۆچه‌مکی جینۆساید، پێناسه‌ی جینۆساید، جینۆسایدى فه‌یلییه‌کان له‌عێراق ، جینۆسایدى شارى قه‌اڵدزێ ،شااڵوى جینۆسایدى بارزانییه‌کان ، شااڵوى جینۆسایدى بارزانییه‌کان ، جینۆسایدکردنى هه‌ڵه‌جبه‌ ،جینۆسایدى ئه‌نفال ، هێرشه‌ کیمیاوییه‌کان له‌ کوردستان ، جینۆسایدى "بالیسان"، جینۆسایدوکیمیابارانى"گۆپته‌په‌"، جینۆسایدى"سێوسێنان"، جینۆسادى مه‌سیحى و ئێزدییه‌کان له‌ شااڵوى ئه‌نفاىلهه‌شتدا ، جینۆسایدى شارى "سه‌یدسادق" ، جینۆسایدى گوندى "سۆریا"، جینۆسایدى ئه‌شکه‌وتى ده‌کان، جینۆسایدى ئۆردگاى زیوێ ، جینۆسایدى ئێزدییه‌کان نوێرتین تاوان ، به‌ پێى پێوه‌ره‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌کان ،دۆسییه‌ى تاوانه‌کان له‌ دادگا ، ئه‌رکى ئێستاو ئاینده‌مان؟، له‌سه‌رئاستى عێراق، له‌سه‌رئاستى په‌رله‌مانىکوردستان ، له‌سه‌رئاستى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ، له‌سه‌رئاستى رێکخراوه‌کان ،له‌سه‌رئاستى نێوده‌وڵه‌تى و هه‌رێمایه‌تى(.بێگومان قسه‌و بۆچون و لێکدانه‌وه‌و خوێندنه‌وه‌ى تر زۆرن، ره‌نگه‌ گرنگرتین خاڵى هاوبه‌شى ئه‌مه‌ىبه‌رده‌ست له‌ گه‌ڵ تێکڕاى ئه‌وانى تر، ئه‌وه‌بێت که‌ له‌یه‌که‌وه‌ نزیکنب و کۆلکه‌ى هاوبه‌شیان له‌ دژ زیاتربێت،ئه‌مه‌ش خاڵى پۆزه‌تیفى ئه‌م باسه‌ى ئێمه‌یه‌.

Original Article

ڕه‌نگدانه‌وه‌ى تراجیدیاى (جینۆساید) له‌ شیعرى کوردیى سییه‌کان و چله‌کانى سه‌ده‌ى پێشوودا

مه‌ریوا ن عمر حسن؛ عطا رشید حسین

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 329-355

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.78

پوخته‌

بهدرێژایى ‌دیرۆکى ‌مرۆڤایهتى ‌لهگهڵ ‌ههموو ‌سهردهمه جۆربهجۆرهکانى ‌ژیانى ‌مرۆڤدا‌‌کارهسات ‌و ... Read More بهدرێژایى ‌دیرۆکى ‌مرۆڤایهتى ‌لهگهڵ ‌ههموو ‌سهردهمه جۆربهجۆرهکانى ‌ژیانى ‌مرۆڤدا‌‌کارهسات ‌و ‌تاوانى ‌بهکۆمهڵکوشتن... ‌بوون ‌و ‌بهردهوامییان ‌هه بووه , ‌ئهو ‌بابهتهش ‌وهک‌ئهوهى‌بۆ‌یهکهمجار‌له ڕووپهلى‌دیرۆکى‌هونهرى‌تراجیدیادا‌,‌که لهسهردهمى‌یۆنانییهکانهوه‌‌وەک ‌بەرهەمی ‌هونەریی ‌و ‌ئەدەبی ‌هاتهکایهوه , ‌ئهوهمان ‌بۆ ‌دهردهکهوێت ‌, ‌که سهرهتاى‌مهراسیم‌و‌ڕێوڕهسمى‌‌)دیۆنیسۆس(دا‌ههرهونهرى‌کۆمیدیا‌‌یان‌گاڵتهجاڕانه بووه‌‌‌دواتر‌و‌‌وهک‌ئهرستۆ‌دهڵێت‌‌)پاش‌ئهوهى‌ماوهیهکى‌خایاند‌ئینجا‌ورده ورده تراجیدیا خۆى‌له بڕگهکۆمیدییهکان‌‌دهربازکردو‌‌وسهربهخۆیى‌بهدهستهێنا(,‌ئیدى‌و‌پاشتر‌تراجیدیا وهک‌هونهرێکى‌سهربهخۆ‌و‌‌بووه بابهتى‌تێکڕاى‌جۆرهکانى‌ئهدهب‌له مێژووى‌ئهدهبیاتى‌کۆن‌و‌نوێی‌گهالنى‌جیهان‌وبووه ئهو‌ئاوێنه و‌ناسنامه ئهدهبییانهى‌جیهان‌,‌که بهجۆرێک‌له جۆرهکان‌گوزارشتى‌لهوڕووداوه کارهساتبارانه دهکرد‌,‌که چ‌له الیهن‌سرووشت‌یان‌ئهو‌جهنگ‌وشهڕانهى‌,‌کهلهنێوان ‌مرۆڤهکانهوه بهشێوهى ‌کۆ ‌دهکرانه سهریهکدى ‌و ‌لهو ‌نێوهداجگه له تیاچوونى‌شهڕکهڕهکانى ‌نێو ‌ههردوو ‌بهره‌ ‌به دهیان ‌, ‌سهدان ‌یان ‌ههزاران ‌مرۆڤى ‌سڤیل ‌و ‌بێتاوان‌‌لهونێوهدا‌کۆکوژدهکران‌...,‌دیاره ههموو‌ئهوانه مۆتیڤ‌یان‌ههوێنگهلێکى‌باشبوون‌بۆ‌داڕشتن‌یان‌بهرههمهێنان‌و‌لهدایکیوونى‌زۆرێک‌لهو‌بهرههم‌و‌شاکاره ئهدهبییه جیهانییانهى,‌که چ‌لهکۆن ‌و ‌چ ‌له سهردهمى ‌نوێدا ‌به ناوهڕۆک ‌و ‌ناوى ‌جیاوازهوه ‌ ‌لهسهرانسهرى ‌جیهاندا‌بالوبوونهتهوه.‌‌‌‌‌ههڵبهت‌بهم‌شێوهیه دهتوانین‌بێژین‌‌کارهسات‌یان‌تراجیدیا زهمینهیهکى‌فراوان‌و‌بهپیتى‌بۆ ‌بابهتهکانى ‌شیعر ‌وچیرۆکى ‌هونهریى ‌کوردیى ‌ههردوو ‌دهیهى ‌سى ‌و ‌چلهکانى ‌پێشوودا‌سازکردووهو‌بهتایبهت‌ههروهک‌دهزانین‌ههر‌له داستان‌وچیرۆکى‌‌تراجیدیاى‌‌یان‌ڕووداوى‌مێژوویی ‌)قەاڵی‌ دمدم(‌هوه تاوهکو ‌نێوان ‌بیست‌و ‌سااڵنى ‌سییهکان ‌چ‌له باشوور ‌و ‌چ‌لهباکوورى‌کوردستان‌لهالیهن‌ڕژێمى‌پادشایهتیی‌عێراق‌و‌ڕژێمه فاشیستهکهى‌مستهفا‌کهمال‌‌)ئهتاتورک(‌ ‌چهندین‌تاوانى‌کۆمهڵکوژى‌و‌بهکۆمهڵ‌تیربارانکردنى‌سهرکرده و‌فهرماندهکانى‌ڕاپهرینه چهکدارییهکانى‌شێخ‌سهعیدى‌پیران‌,‌راپهڕینهکهى‌ئاگریداغ‌و‌تا‌سهیدڕهزاى‌دهرسیم‌ ئهنجامدابوو,‌دواتر‌ههروهک‌بینیمان‌,‌که چۆن‌‌حکومهته‌‌یهک‌لهدوایهکهکانى‌عێراق‌‌بهگشتى‌و ‌ڕژێمه فاشیست ‌و ‌هۆڤییهکهى ‌سهددام ‌حسێن ‌ههر ‌له کورده فهیلییهکان, ‌بارزانییهکان,‌ههڵهبجه و ‌ئهنفال ‌دهیان ‌تاوانى ‌کۆکوژیی ‌دیکهیان ‌دهرحهق ‌به گهلى ‌باشوورى ‌کوردستانئهنجامدابوو‌.... ‌دیاره ههموو‌ئهم‌تاوانانه لهبیر‌خهڵکى‌رۆشنبیر‌و‌هۆشیارى‌گهلهکهمان‌بێ‌بهرسڤ‌و‌کاردانهوه‌‌نهماوهتهوه چ‌به نووسین‌و‌شاکارى‌ئهدهبى‌چ‌به قوربانیدان‌و‌خهباتى‌بهردهوام‌تاڕاددهیهک‌تۆڵهى‌مهعنهوى‌و‌مۆراڵى‌خۆیان ‌له دوژمنان‌کردۆتهوه و‌لهو‌نێوهدا‌هونهرمهندان‌و‌ئهدیبانى‌کورد‌بهتایبهت‌ئهوانهى‌,‌که له نێوان‌ههردوو‌دهیهى‌سیى‌و‌چلهکانى‌سهدهى‌پێشوو‌,‌که به شیعر داهێنانى‌خۆیان‌پێشکهش‌به خوێنهرانى‌گهلهکهیان‌کردووه ,واتهئهو‌دوو‌دهیهى‌,‌که سنوورى‌توێژینهوهکهمان‌دهگرێته خۆ‌کارى‌لهسهر‌بکهین‌.کاری‌توێژینەوەکەمان‌ بەپێێ‌ڕێبازی‌تیۆری‌ ‌وەسفی‌شیکارییە ‌و‌بۆ‌ئەمە ‌بەشی‌یەکەممان‌لەسەر‌بنەمای‌تیۆری‌و‌بەشی‌دوومیش‌بەپێی‌ڕێبازی‌وەسفی‌شیکاری‌داڕشتووە‌.هەر‌بۆیە‌لەو‌چوارچێوەیەدا ،‌هەوڵدەدەین‌سەرەتا لە‌بەشی‌یەکەمی‌تویژینەوەکەمان‌ باس‌لە‌چەمک‌و‌پێناسەی‌ هونەری‌تراجیدیا و کورتە‌مێژووی‌سەرهەڵدانی‌ئەو‌هونەرە بەپێی‌ڕەوتە‌مێژووییەکە دەخەینەڕوو،‌کە‌لە‌ئەوروپادا‌سەری‌هەلدا،‌ئینجا‌ئاماژە بە‌مێژووی‌سەرهەڵدانی‌زاراوەی ‌)جینۆساید( و ‌پێناسەی ‌ئەم ‌زاراوەیە و ‌پاشان ‌بە ‌کورتی لەسەر ‌ جۆرەکانی‌جینۆساید ‌دەدوێین، ‌بێگومان ‌ئەم ‌بەشە لە ‌توێژینەوەکەمان بۆ ‌تێگەیشتنێکی ‌زانستییانەیە‌سەبارەت ‌بە ‌تراجیدیا وەک ‌بابەت ‌وهەوێنی ‌ئەو ‌شیعرانەی، ‌کە ‌لەو ‌دوودەیەدا ‌کەم ‌تا ‌زۆر‌‌ببووە ‌نێوەڕۆکی ‌زۆرێک ‌لە ‌پارچە ‌هەڵبەستی ‌کۆن ‌و ‌نوێێ ‌شاعیرانی ‌ماوەی ‌دییاریکراوی‌توێژینەوەکەمان.

Original Article

کاریگه‌ری جینۆساید له‌ سه‌ر ئاوه‌زی منداڵ

شیلان ئه‌حمه‌د ئیسماعیل

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 356-373

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.79

پوخته‌

ئةم لیَکؤلینةوةیة، بة شیَوةیةکی زانسیت لة ضواضیَوةی زانسیت دةروونی ولیَکؤلَینةوة سایکؤ–زمانییةکان،خؤخةریکردنة ... Read More

Original Article

جینۆسایدى هەڵەبجە تابلۆیەک بە خامەى شاعیرانى کورد

ناز ئەحمەد سەعید؛ صدیق اورحمان علی

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 374-395

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.80

پوخته‌

گەلی کورد لەسەرەتاى درووستبوونى دەوڵەتى عێراقەوە و بەدیارى کراوى دواى پێکەوەلکانى ویالیەتى موصڵ بەم ... Read More

Original Article

نادادپەروەری میدیا لە ڕوماڵی مافی قوربانیانی ئەنفالدا

عومەر محەمەد

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 396-401

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.81

پوخته‌

پەیمانی لۆزان مافی کوردی دابین نەکرد، بەڵکو بووە مایەی کێشەی قوڵ بۆ کورد و ئەو دەوڵەتانەش کە کوردستانیان ... Read More پەیمانی لۆزان مافی کوردی دابین نەکرد، بەڵکو بووە مایەی کێشەی قوڵ بۆ کورد و ئەو دەوڵەتانەش کە کوردستانیان خرایەسەر، دەوڵەتەکان لە سۆنگەی دیدی رەگەزپەرستانەیانەوە هەمیشە کێشەکەیان وەک کێشەی کورد بینیوە، نەک هی وڵاتەکانی خۆیان ! بۆیە تا دێت قەیرانەکان قوڵ دەبنەوەو سنوری ناوخۆ دەبەزێنن،مەترسیدارترین دەرئەنجامی ئەو کێشەیەو بەدبینی جەنگی خوێناوی نێوان ئێران وعێراق بوو، کە ریشەی دەگەڕێتەوە بۆ ڕێککەوتننامەی جەزائیری ساڵی ١٩٧٥ و شکستی بزوتنەوە چەکداریەکەی کورد، ناوەرۆکی رێکەوتنەکە بریتی بوو لەوەی ئێران چیدی پشتیوانی مەلامستەفا نەکاو لەبەرانبەریشدا عێراق دەست لە نیوەی دورگەی عەرەب هەڵگرێ، بەڵام کێشەکە نەبرایەوەو سەری کێشا بۆجەنگێکی درێژخایەن. ڕاستە لە میانەی جەنگەکەدا هێزە ئۆپزسیونەکانی کوردی عێراق بوونە هاوپەیمانی ئێران و کوردستانی باشوریش، بووە مەیدانی جەنگی هەردوو وڵات، بەڵام ئەوە نابێتە پاساو بۆ عێراق لە ناو تەپ وتۆزی جەنگدا شاری هەڵەبجەی گاز بارانکردو خەیاڵی لە مێژینەی (جینۆسایدی کورد) بەتۆمەتی بەکرێگیراوی ئێرانی لە تاوانی ئەنفالدا جێبەجێ کرد، ئەنفال وهەڵەبجە تاوانی سەدەی بیستەم بوون، بەڵام سەدەیەکی تریش کاریگەرییە سیاسی وکۆمەڵایەتی و دەرونیەکانی بەزەقی دەمێننەوە،لەو تاوانەدا میدیای بەعس ڕۆڵێکی فاشیانەی لە هاندانی جەلادو ڕەشکردنی قوربانیدا بینی و سوپای عێراق بە پشتیوانی گاز، جەنگی بردەوە، بەڵام ئەخلاقی دۆڕاند.! دەبوو ئەمە لە دوای ڕاپەڕینی ئازاری ١٩٩١ ەوە ببێتە پەند بۆ میدیای کوردی. چونکە ئەرکی میدیای دوای جەنگ، پشتیوانی کردنی بەعەدالەتی ئینتیقالی و رێکخستنەوەی وڵات و گەرانەوەی شکۆیە بۆ دادگاکان بەمەبەستی دادگایی کردنی تاوانباران، هەتا وەک ئامرازێکی کاریگەر ڕۆڵی هەبێت لەهەستانەوەو بنیاتنانەوەی کۆمەڵگەو گەرانەوەی شکۆ بۆ هاوڵاتیان . بەڵام ئەفسوس نەک ئەوەی نەکرد بەڵکو زۆرجار هەتا ئاستێکی مەترسیدار پێچەوانە جوڵاوەتەوە .

Original Article

کۆمەڵکوژی ئیزیدیەکان و کەوتنی شەنگال

فەرەیدوون سامان

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 402-408

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.82

پوخته‌

لە 3ی ئابی 2014 چەکدارانی دەوڵەتی ئیسلامی ناسراو بە تیرۆریستانی داعش یەکێک لە هەرە قێزەونترین تاوانەکانی ... Read More لە 3ی ئابی 2014 چەکدارانی دەوڵەتی ئیسلامی ناسراو بە تیرۆریستانی داعش یەکێک لە هەرە قێزەونترین تاوانەکانی سەردەمیان بەرامبەر بە هاووڵاتیانی ئێزیدی دەڤەری شنگال و پێشتریش هاووڵاتیانی کریستان و شەبەک و تورکمانە شیعەکانی ناوچەی موسڵ ئەنجامدا، کە نموونەی ئەم تاوانانە لە 100 ساڵی رابردوودا لەجیهاندا نەبووە. بۆیەش داوا لەکۆمەڵگای نێو دەوڵەتی و کوردستانی دەکرێت بەرەو رووی تاوانەکە ببنەوە، لەیادی ئەم تاوانە قێزەونەدا داواکارین، حکومەتی هەرێمی کوردستان فشار بخاتە سەر حکومەتی بەغدا بۆ ئەوەی پەیماننامەی رۆما واژۆ بکات و ببێتە ئەندامی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی، بۆ ئەوەی نیازپاکی خۆی لەرێگای بە ئەندامبوونیەوە لەدادگاکە بۆ پێکهاتەکانی ئەم وڵاتەی مەڵبەندی جینۆساید رابگەیەنێت، کە دژ بە دووبارەبوونەوەی تاوانەکانی رابردووە، کە بەسەر گەلەکەماندا هاتووە (هەڵەبجە، ئەنفال، بارزانییەکان، فەیلییەکان، تەعریب، شنگال، بالیسان و شێخوەسانان، سمێل..)، کە دواجار تاوانەکانی شنگال سەلماندییەوە بە ئەندام بوونی عێراق زامنی دووبارە نەبوونەوەی ئەم جۆرە تاوانانەو سزادانی بکەرانی و ناساندنی حەقیقەتی یاسایی تاوانەکەیە لەئاستی نێودەوڵەتیدا، داوا لەدەسەڵاتدارانی کوردستان دەکەین، داواکاری بە ئەندام بوونی عێراق لەدادگای تاوانی نێودەوڵەتی بکەنە یەک لەداواکارییەکانی خەڵکی کوردستان لەدانوساندنەکانیان لەگەڵ حکومەتی ناوەندی بەغدا، لەگەڵ لایەنە عێراقییەکان و سازشی لەسەر نەکەن، هەر کەس و لایەنێک لەکوردستانەوە ریکلام بۆ داعش بکات، پێویستە بە تاوانی هاوکاریکردنی تیرۆر و بانگەشە بۆی دادگایی بکرێت، هەر کەس و لایەنێک نکۆڵی لەجینۆسایدی ئێزیدی و کریستان و پێکهاتەکانی دیکە بکات لەلایەن داعشەوە، پێویستە سزابدرێت و ئینکارکردنی تاوانەکانی جینۆساید وەک تاوان سەیر بکرێت لەهەرێمی کوردستاندا، بە یاسا رێکبخرێت.هەر پارت و لایەنێکی سیاسی ئینکاری جینۆسایدی ئیزیدی و کریستان و شەبەک و .... بکات ، یاخود برەو بە سیاسەتی جیاکاری بەرامبەریان بدات لەئاستی خوارەوە پێویستە قەدەغە بکرێت، پێویستە ئەو چەکدارە کوردستانیانیانەی لەریزی داعش بوونە، لەکاتی وازهێنانیان دادگایی بکرێن لەبەرامبەر بەشداریکردنیان لەو تاوانانەی ئەنجامیان داوە. هەروەها پێویستە ئەو تاوانانەی لەرابردوودا لەرێگای 72 فەرمانەکەوە بەرامبەر بە ئێزیدی و کریستان و پێکهاتە ئاینییەکانی کوردستان کراوە، تۆمار بکرێن وەک مێژوو و بچێتە بواری میتۆدەکانی خوێندنەوە.دەبێت سنورێک بۆ تەجاوزات بۆ سەر ناوچەکانی ئێزیدی و کریستان و پێکهاتەکانی دیکەی کوردستان دابندرێت، تایبەتمەندی ناوچەکانیان بپارێزرێت و لەدەسەڵاتدارێتی کوردستاندا رۆڵی زیاتریان پێ بدرێت. داوا لەحکومەتی هەرێمی کوردستان و کانتۆنەکانی رۆژئاوای کوردستان دەکەین، هەر دیلێکی داعشی هاووڵاتی 124 وڵاتەکەی ئەندامی دادگای تاوانی نێودەوڵەتیان لایە، رادەست بە دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بکەن، بۆ ئەوەی دادگایی بکرێن. هەروەها داواکارین لەهەردوو لایەن بڕیار بەدەستان و تاوانبارانی داعش دیار بکەن، ئەوانەی لەبڕیاردان و تاواندا رۆڵیان هەیە، ناوەکانیان بدەنە دادگای تاوانی نێودەوڵەتی. پێویستە هەمووان خۆمان ئامادە بکەین بۆ قۆناغی دوای هەرەسی داعش و گروپە تیرۆریستەکانی دیکە، بڕیار بەدەستان و تاوانبارانیان بدۆزینەوە و سکاڵایان لەوڵاتەکانیان لەسەر تۆمار بکەین، یاخود ناوەکانیان و شوێنی ژیانیان بدەینە دادگایی تاوانی نێو دەوڵەتی، داواکارین ئەنجامی لێکۆڵینەوە لەهۆکاری داگیرکردنی شنگال لە 3-8 لە لایەن داعشەوە بۆ رای گشتی ئاشکرا بکرێت، ئەگەر شکستی سەربازییە ئەوانەی هۆکاری شکستەکەن سزا بدرێن و لەبەرپرسیارێتی سەربازی دوور بخرێنەوە، ئەگەر کارئاسانیکردنێک هەبووە بۆ لایەنی بەرامبەر، ئەوا بە تاوانی هاوکاریکردنی جینۆساید سزا بدرێن.دواجار داواکارین حکومەتی هەرێمی کوردستان بودجەی زیاتر تەرخان بکات بۆ ئاوەدانکردنەوەی شنگال و ئازاد کردنی دایکان و خوشکانی ئێزیدی و قەرەبووکردنەوەیان بۆ قۆناغی دوای گەڕانەوەیان. راپۆرتێکی گرنگ لە بارەی جینۆسایدی ئێزدییەکانەوە. ئەم راپۆرتە لە ساڵی 2016 بڵا وکراوەتەوە و بێگومان رەنگە ئێستا کۆمەڵێک گۆڕانگاری نوێ لە ئارادابن، بەڵام هیچ کات نرخی ئەم بەڵگەنامەیە و زانیارییەکانی کەم نابنەوە و بگرە بە یەکێک لە راپۆرتە باش و زانیاریدەرەکان دادەنرێت

Original Article

جینۆسایدی مۆدێرن

تارا سعید؛ تریفە محەمەد فەرەج

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 419-437

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.83

پوخته‌

هەر کە ناوی جینۆساید ئەبرێت ، ئەوکەسەی مچڕکە بە گیانیا نەهات، ئەوە یان ئاگای لە دنیانیە ، یان بونەوەرێکی ... Read More هەر کە ناوی جینۆساید ئەبرێت ، ئەوکەسەی مچڕکە بە گیانیا نەهات، ئەوە یان ئاگای لە دنیانیە ، یان بونەوەرێکی بێویژدان و دورە لە هەمو گیانێکی مرۆڤایەتی و گوناهە لە پۆلی مرۆڤدابنرێت .ئەم باسە هەوڵێکە بۆ رونکردنەوەی زۆر الیەنی شاراوە لەو کارەەساتە بەدناوە بۆهۆشیارکردنەوەی نەوەی ئێستا و داهاتو،و سنوردانانێکە بۆ بەردەوامبونی کارەساتەکە ، لەوروانگەیەوە کە تێگەیشتنی پرسیار نیوەی وەاڵمە ، هەر کێشەیەک یان کارەساتێک ، ئەگەر بەتێگەیشتنەوە هەڵسوکەوتی لەگەڵ بکرێت ،ئەوا زیانەکانی کەمتر ئەبێت و بگرە ئاسەوارەکانیشیبنەبڕ دەکرێت، زانین نیوەی چارەسەرە هەر وەک چۆن دەستنیشانکردنی نەخۆشی لەالیەنپزیشکەوە نیوەی چارەسەرە و دەرمانیش نیوەکەیترێتی .لەم باسەدا هەوڵدراوە کە سەرەتا بەشێوەیەکی گشتی پێناسەی جینۆساید بکرێت ،پاشانبەکورتی ئاماژە بۆ جینۆسایدی میللەتی کورد کراوە.وا بە باش زانرا کە قۆناغەکانی جینۆساید دیاری بکرێت و لەسەر هەر قۆناغێکرونکردنەوەیەکی کورت پێشکەش بکرێت ، ئینجا ناوۆڕۆکی باسەکە دەستپێئەکات کەجینۆسایدی مۆدێرنە ، مەبەستیش ئاماژە کردنە بۆ ئەو دیاردانەی ئەمڕۆ لەپێشچاوی هەموکەسە و بەاڵم کەم کەس درکی پێئەکات و ئە کەمانەش کە درکی پێئەکەن ،تارادەیەک بە نامۆییو هەندێ جاریش بە نەفامی و بێئاگاییانە هەڵسوکەوتی لەگەڵ ئەکەن .دوا بەشیش ئەو ئەنجامانەن کە نوسەر لە ئەنجامی باسەکەی پێیگەیشتون .دواترسەچاوەکان ڕیز کراون.ژمارەیەکی زۆر لە شارەزایان و مێژونوسان و زانایان پێناسەی جینۆسایدیان کردوە ،بەاڵمهیچکامیان نەیانتوانیوە وەک ئەو میللەتانە ،کە خۆیان جینۆسایدیان پێکراوە ، بەتەواویپێناسەی پڕ بە پێستی خۆی بۆ بکان .یەکەمین جینۆسایدی سەدەی بیستەم ساڵی )١٩١٥-١٩١٨ )لەالیەن تورکەوە، بەسەرئەرمەنییەکاندا ،ئەنجامدرا. ساڵی )١٩٨٠ )شدا ،کارەساتی ئەنفالی بەدناو ،لەالیەن ڕژێمی )صدام حسین( ەوە ،دژی میللەتی کورد ،ئەنجامدرا، کیمیاوی و گازی خەردەل و گازی سارینو ئەعساب و هەندێکی تریش.......ئەمەو چەندین کارەساتیتری هاوشێوە ، بە درێژایی مێژو ،ڕویداوە ،هەموی بە ئاشکرائەنجامدراون و لەالیەن خەڵکەوە بیستراون و بینراون ،ئەم باسەی ئێمە هەوڵدانێکە بۆخستنەڕوی ئەو جینۆسایدە هێواش و نەبینراو و نائاشکرایەی لەسەر هەمو مرۆڤی ئەمسەرزەمینە ئەنجامدەدرێت .ئەم جینۆسایدەش چەند جۆرێکە ،جۆرێکیان بە بێئاگایی بەسەر مرۆڤدا سەپێنراوە ،بە پالنێکیزۆر بە زیرەکانە داڕێژراو ،لەالیەن واڵتە زلهێزەکانەوە ،جۆرێکیتریان بەئاگاوە لەالیەن سەرۆکیواڵتە چەوساوەکانەوە بە ناچاری جێبەجێئهکرێت .جۆریکیشیان پالنی واڵتە خزلهێزەکانە و بەشێوەیهک داڕێژراوە کە خەڵکی واڵتە قوربانییەکانخۆیان بەبێ ئاگا و بەناچاری جێبەجێی ئەکەن .ئەو جۆرانەی ئاماژەمان بۆ کردن و چەندین جۆریتریش لە جینۆسایدی مۆدێرن ، ئەمڕۆبەسەر هەمو ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بە گشتی و کوردستان بە تایبەتیدا ،سەپێنراوە .)Organization Reduction Population )رێکخراوێکی ئۆرگانی نێودەوڵەتییە ،لە ژێر ناویپاراستنی مرۆڤ و تەندروستی مرۆڤدا و لەژێر ڕۆشنایی بیروڕاو بۆچونی چەند زاناوشارەزایەکدا ،ئەو جۆرە جینۆسایدە ،پراکتیزە ئەکەن ، و بەڕای ئەوان ئەمڕۆ گونجاوترینگۆڕەپان بۆ بە دیهێنانی مەبەستەکانیان ،واڵتە پڕ سامانە سروشتییەکان و ئیسالمەکانەوە ،کەزۆربەیان لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستن و بە واڵتەکانی جیهانی سێیەم ،ناودەبرێن .کەواتە لەپشتکارو بڕیارەکانی ئەم رێکخراوەوە ،کۆمەڵێک هۆکاری ئاینی و سیاسی هەیە کە لە درێژەیباسەکەدا ئاماژەی پێئەکەین .زۆربونی بێسنوری ژمارەی دانیشتوانی سەر زەوی ،هۆکارێکی زۆر گرنگە بۆ دامەزراندنیئەمجۆرە ڕێکخراوانە ، بەاڵم نەفامی و ناهۆشیاری مرۆڤ هۆیەکی سەرەکیترە بۆ دیاریکردنیسنوری جێبەجێکردنی پالنەکانی ڕێکخراوەکان .کەواتە تاکە چارەسەر بۆ کەمکردنەوەی مەترسییەکانی ئەمجۆرە جینۆسایدانە ، هۆشیاری وڕۆشنبیری وزانستە ، نمونەش واڵتی جاپانە ، لەدوای کوشتنە بە کۆمەڵەکەی بۆمبی ئەتۆمیهیرۆشیما و نەکەزاکی .

Original Article

مدینة کالر دراسة فی االنثروبولوجیا الحضریة

حسین اسماعیل علی

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 438-455

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.84

پوخته‌

تعددت الدراسات واالتجاهات التی تناولت المدینة منها االنثروبولوجیا الحضریة فی اآلونة االخیرة,بوصفها ... Read More

Original Article

إنعکاس إبادة الایزیدیة فی تقاریر المنظمات الدولیة قراءة فی تقاریر عدد من المنظمات الدولیة حول إبادة الایزیدیة فی 3 آب اغسطس 2014

خضر دوملی

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 456-480

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.85

پوخته‌

بعض استعراض بعض المحطات الاساسیة لانعکاس غزوة تنظیم داعش على الایزیدیة فی سنجار من قبل تنظیم داعش ... Read More بعض استعراض بعض المحطات الاساسیة لانعکاس غزوة تنظیم داعش على الایزیدیة فی سنجار من قبل تنظیم داعش على الایزیدیة فی التقاریر الدولیة والاشارة الى بعض الفقرات المهمة التی تناولها بدءا من اعتبار ان ما حصل للایزیدیة هی عملیة ابادة جمایعة وصولا الى احوال النازحین او عملیات خطف النساء والاطفال یمکن ان نستنتج جملة من الامور المهمة وفقا لما یلی : - ان تسارع الاحداث التی وقعت فی سنجار وسقوط المنطقة بسرعة فی قبضة التنظیم بعد انهیار الدفاعات العسکریة فیها جعلت من الصعوبة الوصول الى اکبر قدر ممکن من الحقائق على الارض . - ان تضارب الارقام والاحصارات بدا منذ البدایة والى الان فیما یتعلق بعدد الضحایا وتناولها فی التقاریر الدولیة حیث لم تستقر الارقام الى الن بعد على نسب ثابتة او قریبة من بعضها البعض . - ان هناک بعض کتاب التقاریر حاولوا منذ البدایة توجیه مسار الاحداث بخصوص ما جرى للایزیدیة من انه ابادة او بخصوص عملیات خطف النساء والاعتداء علیهن الى غیر المسار الذی هو علیه وخاصة موضوع ان الایزیدیة لن یستقبلوا الناجیات . - ان موضوع عملیات القتل الجماعی والمقابر الجماعیة لم تزل تراوح فی مکانها ولم تأخذ مکانتها بعد فی التقاریر الدولیة کما لم تؤخذ التوصیات التی نشرت من قبلها مکانتها فی المسار العملی للمؤسسات المحلیة وخاصة ما یتعلق بالمقابر الجماعیة . - ان التقاریر الدولیة تعتبر دلیلا کبیرا ومؤکدا على اعتبار ان ما جرى للایزیدیة هو جریمة ابادة جماعیة وستکون لها اثر کبیرا فی هذا المسار مستقبلا لما فیها من معلومات وحقائق صنفت وفق اسس علمیة وهی وثائق وعملیة توثیق مهمة ورصینة سیتم الاعتماد علیها فی المستقبل کثیرا من قبل الباحثین والمهتمین . - حتى یبرز اهمیة تلک التقاریر وما ورد فیها من معلومات من المهم ان یتم ترجمة بعضها الى اللغة الکوردیة ونشرها مجددا لکی تصل الى اکبر قدر من الناس ولکی تصبح مصدرا لوسائل الاعلام وللباحثین الشباب . - یتطلب من المؤسسات والمنظمات الایزیدیة الاهتمام کثیرا بهذه التقاریر وتوثیقها وتصنیفها واعادة انتاج مواد وبرامج وتقاریر اعلامیة عنها .س - ان التقاریر الدولیة کانت دافعا کبیرا لصدور بیانات ادانة مستمرة على الجرائم التی ترتکبها داعش بحق الایزیدیة وصولا الى صدور بیان للاتحاد الاوربی والکونکریس الامریکی ومجلس حقوق الانسان التابع للامم المتحدة . - ان التعامل مع موفدی المنظمات الدولیة من الان فصاعدا یجب ان یکون دقیقا وتقدم لهم دلائل وارقام وحقائق مهمة فی سبیل ان تستخدم وتوظف بالشکل الصحیح لأنها ستکون سندا مهما لاقرار ما حصل للایزیدیة بأنه ابادة جماعیة. - ان التقاریر الدولیة تعتبر افضل مصدر لتناول قضیة استهداف وهجوم تنظیم داعش على الایزیدیة بخصوص نقل صور من المأساة الى المجتمع الدولی وخاصة ان کتبت بلغات تصل الى غالبیة شعوب العالم وخاصة الانکلیزیة والفرنسیة . - اصبحت التقاریر الدولیة وتقاریر الامم المتحدة مصدرا مهما لتعرف العالم على المجتمع الایزیدی واصبحت سببا لتحرک قوى دولیة ومؤسسات کبیرة لاتخاذ مواقف واصدار بیانات بخصوص إبادة الایزیدیة فی العراق وما تعرضوا له من قبل تنظیم داعش فی الثالث من شهر آب 2014

Original Article

Psychological Intervention for Disorders Stemming from Mass Violence and Genocide: A Case of Kurdish Survivors

Pegah Ali-Mardan Seidi

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 481-494

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.86

پوخته‌

Mass violence and genocide, as human calamities, have always been under scrutiny ofscientist and researchers in various fields. Yet, due to the vast irreparable nature of thesetragedies, ... Read More

Original Article

Developing a scale to measure students’ attitudes towards fanaticism

Karim Alzangana

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 495-504

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.87

پوخته‌

The purpose of the current study was to develop a scale to evaluate students’ attitudes towardsfanaticism. In order to do this, the researcher composed a questionnaire of 64 items. ... Read More The purpose of the current study was to develop a scale to evaluate students’ attitudes towardsfanaticism. In order to do this, the researcher composed a questionnaire of 64 items. Theformat of the questionnaire corresponded to the five-point Likert Scale: 1 strongly agree; 2agree; 3 slightly agree; 4 strongly disagree; and 5 disagree. The research sample consisted of23 undergraduate students from the University of Leicester. The research tool was an onlinequestionnaire distributed through the.EPR system. Participants completed the questionnaire inreturn for course credit. Results of statistical analysis, obtained through the use of StatisticalPackage for the Social Sciences (SPSS), were as follows. The internal reliability (Cronbach’sAlpha) of the final structure of the scale, which consisted of 20 items, was calculated to beα=.834. Statistical analysis (principal components analysis, orthogonal approach, Varimaxmethod) resulted in the following three factors: factor 1,“Fanaticism and social security” (8items highly loaded on this factor); factor 2, “Religious fanaticism” (9 items highly loaded onthis factor); factor 3, “Fanaticism and absolute views” (3 items highly loaded on this factor).These three factors explained 52.516% of the variance.Fanaticism is an internal feeling which causes an individual to believe that his/heropinions and ideas are permanently on the right side of truth. Fanatics simply do not acceptthe need for debate and view people with different opinions to their own as presenting a threatto their values and beliefs. Fanatical beliefs can result in discrimination and sometimesaggressive behaviour towards people who hold alternative opinions and beliefs.Fanaticism is a serious social and psychological issue which could present a significant risk to the community: “Fanatical beliefs may possibly lead to a nuclear holocaust in the not-too-distant future” (Ellis, 1986). Investigating intolerance and fanaticism from a psychological and social standpoint using scientific research could help to identify some ofthe causal factors related to these phenomena. Ultimately, this research could help to achieverecognition accuracy ‘More effective recognition and a clearer understanding of fanaticism,thereby making it easier to deal with and, potentially, reducing its impact on society. Fanaticism is one of the most prevalent social and psychological phenomena in theworld today. There has been no community that has not been affected by some form offanaticism. Although the phenomenon of fanaticism is linked to various political and religiousideas and beliefs, it can manifest in many different areas of human activity. Marimaa (2011)pointed out that fanaticism is a universal phenomenon which can appear in any sphere ofhuman activity.A fanatic is someone who holds certain views or ideas that he or she believes to beabsolutely true; doubts are never entertained. Such a person tends to view those with differentviews as evil or even, in some way, “inhuman” (Peter, 2011). Furthermore, a fanatic willdefend these particular ideas vigorously, sometimes going so far as to attack those who do notbelieve them to be valid. A fanatic holds rigidly to his point of view and is intolerant of thosewho disagree with him. The Macmillan Dictionary describes a fanatic as “someone who hasvery strong religious or political beliefs that often make them behave in an unreasonableway”.Fanaticism from the psychological perspective is a personality disorder not greatlydifferent from other phobias and neurotic conditions. A fanatic is a person who could pose amajor threat to the fabric of society. For this reason it has become an important topic in manyareas of psychological and social studies. A fanatic is more than just a narrow-minded anddogmatic person. S/he tries zealously and by all means to impose her/his convictions onothers.” (Marimaa, 2011). However, some researchers believe that fanaticism is not always anegative phenomenon. Marimaa (2011) pointed out that fanaticism could be positive ornegative depending on the behaviour of an individual fanatic and the reasons that leadsomeone to become fanaticized over a particular issue.Fanaticism is a learned behaviour, not an instinctive behaviour. Humans acquire thisbehaviour through the social environment and the ideas and beliefs existing in the community.Religious and political beliefs are those which can lead to the most dangerous forms offanaticism. These were, and still are, the main causes of many bloody conflicts.Based on the above analysis, studying fanaticism from a scientific standpoint and usingscientific research may help to clarify the mechanics of this rather vague phenomenon. Moreeffective approaches to dealing with fanaticism could be a result of this method of study. Itcould thus contribute to reducing the impact of this phenomenon on both the individual andsociety. of Journal مجلة جامعة کرمیان 497 acadj@garmian.edu.krd Conference Paper (July, 2017)The importance of this research lies in trying to build a tool capable of measuring oneof the most dangerous phenomena that threaten the social fabric and cause many mental andbehavioural disorders. This serious problem which poses a threat to the mental health ofaffected individuals. Fanaticism also has the potential to produce crises throughout society,whether affecting the political, social or psychological spheres. A scientific approach tofanaticism is likely to provide new and valuable insights into the phenomenon.

Original Article

Introducing Some Traumas and PTSD among Yazidi Female Survivors from ISIS Army

Nazdar Qudrat Abas

خول 4، Genocide Conference ، گه‌لاوێژ 2017، لاپه‌ڕه‌ 505-516

http://dx.doi.org/10.24271/garmian.88

پوخته‌

Background: The violence against women remains one of the most serious challenges of ourtimes. Sexual violence committed in armed conflicts has been termed “history’s greatest ... Read More Background: The violence against women remains one of the most serious challenges of ourtimes. Sexual violence committed in armed conflicts has been termed “history’s greatest silence”is considered to be a central issue and a “top priority” in the work of the worldwide governments.The discrimination and the sexual abuse of Yazidi women and girls by the terrorist group ISIS inaugust 2014 in Sinjar is a horrible war crime against Yazidi people and an international tragediancrime in this era. Yazidi people especially their females have been through lots physical andpsychological traumas since ISIS attack, as a result of these and other violence acts they areexposed to physical problems and serious mental illnesses such as PTSD, depression and suicide,sleep disorders and eating disorders. The study aims to spot the light on some of the traumas thatYazidi female survivors faced with ISIS and to measure the prevalence of PTSD among thesurvivor Females. Method: a descriptive study with purposive sampling of (52) Yazidi femalesurvivors from ISIS have given the study questionnaire, which composed of somesociodemographic and general questions, and PTSD questionnaire, from September to November2016, in Yazidi camps in Duhok. A descriptive statistics was used to describe the results by(SPSS. 22). Results: the results have shown high percentages of the traumas that is faced byYazidi female survivors, (38.4) have hardly escaped from ISIS militants, (80.7) have lost at leastone member of their families, (76.9) exposed to physical violence, (61.5) exposed to sexualviolence, (84.6) exposed to violence by more than one person, and (75.0) of them have PTSDsymptoms. Recommendations: national and international interventions are required for themespecially for the victims of sexual violence, physical, social and psychological supports areneeded. Further studies and researches also required to assess their suffering and other possiblepsychological disorders.