جۆری توێژینه‌وه : Original Article
نوسه‌ر
Department of Kurdish Language, College of Education, University of Garmian, Kalar,Kurdistan Region, Iraq
پوخته
زمان گرنگییەکى لەڕادەبەدەری هەیە لەژیانى مرۆڤدا, تەنها مرۆڤ دەتوانێت زمان بەواتا فراوانەکەى بەکاربهێنێت و لە بونەوەرەکانى خوارخۆی جیابکاتەوە، زۆرجار مرۆڤ بەمەبەستى خۆپاراستن و مانەوە یان ڕێونکردن و شاردنەوەى شوێنپێی کارو کردەوەکانى لەدەوروبەرو کۆمەڵەکەى، چەمکەکانى ئاوەزیی، بەتایبەتیی بەتایبەتیی ئەو چەمکانەى لەبەر هەرهۆیەک بێت جێگەی مەترسین بۆ خودى خۆی و بەرامبەرەکانى لە فۆڕمى زمانی گشتییدا دادەڕێژێت و دەریدەبڕێت، ئەگەر لەڕستەدا تەلیسمە جیاواز و ئاڵۆزەکانى گشتێتیی و دۆزینەوەى فۆڕمە ئاوەزییە ڕاستەقینەکانى چەمکە ڕووتەکانى ئەم چەمکە گشتییانە لەخودى زماندا لێکۆڵینەوەیان تێدا نەکرابێت، ئەوا ناتوانرێت بەئاسانیی بەرەو تایبەتێتیی ببرێن، هەربۆیە گشتێتیی کۆمەڵە داتایەکی مارکەلێنەدراون و خەزنکردنیان ئاسانترە، لەبەر ڕۆشنایی وشەکانى زماندا بەڕوونى دیارە، کە زمانى مرۆڤ لەهەموو ئاستەکاندا دەربڕی گشتێتییە، بۆیە گشتێتیی گرنگە لەهەردوو ئاستی زمانگرتن و زمانپژاندا، ئەویش بەو مانایەى لەسەرەتادا فێربوون و زمانپژاندن بەگشتێتییەوە دەبەسترێتەوە. هەروەها مارکەلێدان / نیشانەکردن، کە مەبەستی سەرەکیی توێژینەوەکەیە، هەنگاونانە لە گشتێتییەوە بەرەو تایبەتێتیی، واتە چەمکێک لە گشتێتییەکەیدا زانیارییەک یان ناوەڕۆکێکیی فراوانتر دەگەیەنێت لەوشەکانى خوارخۆی، بەو مانایەى مارکەلێدان کردەى تێگەیشتن زیاد دەکات و مارکەلێدان نەبێت پەیوەندییەکان لەگشتێتییدا دەمێننەوە. لەلایەکى تریشەوە ئەو زمانانەى وشەى مارکەلێدراویان کەمە، زیاتر زیاتر پشت بە سیستمى دوپەلکى دەبەستن، کەتێیدا کەموکورتیی فەرهەنگیی لە نواندنى ڕێزمانییەکەیدا بە (مۆرفۆلۆژیی ، سینتاکس) پڕدەکاتەوە، هەروەها لەبەرئەوەى زۆربەى وشەکانى زمان مارکەلێنەدراون، لەچەند ڕێگایەکەوە زمان هەوڵیداوە تایبەتێتیی بە فۆڕمە گشتییەکان ببەخشێت، کە لە درێژەى توێژینەوەکەدا هەنگاوەکان خراونەتەڕوو.
وشه بنچینه‌ییه‌كان
1- بةکر عومةر عةلی (2000)، میتافؤرِ لة رِوانطةى زمانةوانییةوة، نامةى دکتؤرا، سلیَمانى.
2- بةکر عومةر عةلی و عةبدولجةبار مستةفا مةعروف (2011)، سنوری کیَلَطةى واتایی لة وشةى بیَطانةو رِةنطدا، طؤظاری زانکؤی سلیَمانى، بةشی (B)، ذ31.
3- بیَستوون حةسةن ئةحمةد (2011)، کؤمةلَةوشةو ثیَکةوةهاتن لةزمانى کوردیدا، نامةى دکتؤرا، سلیَمانى.
4- شاخةوان جةلال فةرةج (2011)، تابؤ وةک نمونةیةکى نیَوان زمان و کلتور، نامةى ماستةر، زانکؤى سلیَمانى.
5- شیَروان حسیَن خؤشناو (2011)، تیَرِوانینیَکى نویَ بؤ سینؤنیم لة زمانى کوردیدا، سلیَمانى.
6- شیلان عومةر حسةین (2009)، ئیدیؤم و ضةشن و ثیَکهاتنى لةزمانى کوردیدا، ضاثی یةکةم، سلیَمانى.
7- شیلان عومةر حسةین (2012)، مؤرفؤسینتاکسی ئیدیةم لة زمانى کوردیدا، طؤظاری زانکؤی سلیَمانى، بةشی(B)، ذ35.
8- عةبدولواحید موشیر دزةیی (2015)، زانستى سیمانتیک، ضاثی یةکةم، هةولیَر.
9- عةبدولجةبار مستةفا مةعروف (2016)، لیَکدانةوةى تاف وکات لة زمانثذانى مندالَدا، طؤظاری زانکؤی سلیَمانى، بةشی (B)، ذ38 .
10- عةبدلجةبار مستةفا مةعروف (2015)، لیَکدانةوةى تاف و کات لة زمانثذانى مندالَى کورددا، زانکؤى سلیَمانى/ کؤلیَذى زمان/ بةشى کوردیی.
11- عةبدلجةبار مستةفا مةعروف (2015)، لیَکدانةوةى تاف و کات لة زمانثذانى مندالَى کورددا، زانکؤى سلیَمانى/ کؤلیَذى زمان/ بةشى کوردیی.
12- فاروق عومةر سدیق (2011)، لةدایکبوونى وشة، ضاثی یةکةم، سلیَمانى.
13- کاروان عومةر قادر (2008)، رِستةى باسمةند لةزمانى کوردیدا، ضاثی یةکةم، سلیَمانى.
14- محةمةدى مةحوى (2009)، زانستى هیَما " هیَما، واتاو واتالیَکدانةوة، بةرطى یةکةم ودووةم، سلیَمانى.
15- محةمةدى مةحوى (2010)، مؤرفؤلؤذی و بةیةکداضونى ثیَکهاتةکان (مؤرفؤلؤذیی کوردی)، بةرطى یةکهةم، سلیَمانى.
بةزمانى ئینطلیزیی:
16- Cook V.J Newson M.L (1997), chomsky's universal grammar, oxford.
ثیَطةى ئینتةرنیَتیی:
https://www.google.com/search?tbm=bks&q=lexm#q=lexeme+definition 17
http://www.semanticsarchive.net/Archive/mQ4MDYwZ/metaphorlexsem.pdf 18
https://www.researchgate.net/profile/Peter_Gaerdenfors/publication/226335712Mental_representation_19
conceptual_spaces_and_metaphors/links/0fcfd5093b2bdaeb2d000000.pdf
)