جۆری توێژینهوه : Original Article
نوسهران
1 بەشی جوگرافیای// كۆلێژی زمان و زانسته مرۆڤایهتیهكان// زانكۆی گهرمیان
2 بەشی جوگرافیای// كۆلیژی پهروهرده // زانكۆی گهرمیان
پوخته
بهربهستهكان دیاردهیهكی جوگرافیای ڕامیارین، كه له دێر زهمانهوه وهك سنوری جیاكهرهوه بهكارهێنراون، بهگوێرهی قۆناغه جیۆپۆلهتیكهكان ههر یهكه له بهكارهێنان و پیشهكانی جیاواز بووه بهتایبهتی له دوای جهنگی ساردهوه. لهم قۆناغه به دوا ئهركی بهربهستهكان گۆڕا بۆ جیاكردنهوهی پێكهاتهكانی دانیشتوان له نێو دهوڵهتدا، لهسهر بنهمای ئیتنی(نهتهوه، ئایین)، به هۆكاری چڕتربونهوهی گرفتهكانی دانیشتوانی ناوچهیهك. ئامانجی ئهم توێژینهوهیه بریتییه له دهرخستنی دابهشبوونی شوێنی جوگرافیای بهربهستهكان لهسهر ئاستی گهڕهكهكان و ئهركهكانی. بۆ دهست نیشان كردنی شوێنی بهربهستهكان سود له سیستهمی(GPS)وهرگیراوه، پشت به داتا فهرمیهكان بهستراوه بهمهستی گهیشتن به شیكردنهوهیهكی جوگرافیای سیاسی بۆ دیاردهكه. ئهم توێژینهوهیه دهری خست كه بهربهستهكان لهسهرهتادا بهمهبهستی پاراستنی ئاسایشی گهڕهكهكان دروستكرا، بهڵام دواتر دانیشتوانی شارهكهی دابهشكرد، ههروهها ئهم دیوار بهندییه دابڕانێكی تهواوی دروستكرد له نێوان پێكهاتهكانی شاری دوزخورماتوو.
وشه بنچینهییهكان
ناونیشانی توێژینهوه [English]
Spatial distribution of separation barriers in Tuz Khurmatu (A Study in Political Geography)
نوسهران [English]
- Hunar Salah Jall 1
- Ibrahim Qasim Palany 2
1 بەشی جوگرافیای// كۆلێژی زمان و زانسته مرۆڤایهتیهكان// زانكۆی گهرمیان
2 بەشی جوگرافیای// كۆلیژی پهروهرده // زانكۆی گهرمیان
پوخته [English]
Barriers are a political geographical phenomenon that has long been used as a separating boundary, with different uses and occupations according to geopolitical stages, especially since the Cold War. From this period onwards, the function of the barriers changed to segregate the population within the state, on the basis of ethnicity (nation, religion), due to the intensification of the problems of the population of a region. The aim of this study is to show the geographical distribution of barriers at the neighborhood level and their functions. GPS was used to locate the obstacles, relying on official data to arrive at a political geographical analysis of the phenomenon. The study showed that the barriers were initially built to protect the security of the neighborhoods, but later divided the residents of the city, and this wall created a complete separation between the communities of Tuz Khurmatu.
وشه بنچینهییهكان [English]
- Barriers
- Political Geography
- Population
- Tuz Khurmatu
(1) عبدالرزاق عباس حسین، جغرافیة المدن، مكتب بغداد للطباعة، بغداد، 1973، ص35.
(2) جمال حمدان، جغرافیة المدن،ط3، عالم الكتب، قاهرة، 1977، ص272.
(3) صبري فارس الهیتي- صالح فلیح حسن،جغرافیة المدن، ط2، دار الكتب للطباعةو النشر، بغداد، 2000، ص43.
(4) هاوڕێ یاسین محهمهد ئهمین، لێكۆڵینهوهیهك له جوگرافیای ههرێمی كوردستانی عێراق، چاپی یهكهم، چاپخانهی چوار چرا، سلێمانی، 2011، ل38.
)5 (Sudeepta Adhikari, Political Geography, first publisher. New Delhi. India,2010, p189.
(6) معتز جاسم محمد البیاتي، التحلیل لعملیة تحرك المواد في بعض مقاطع سلسلة تلال نفط داغ بأستخدام GIs,RS، رسالة ماجستیر(غیرمنشورة)، كلیة التربیة، جامعة تكریت، 2016، ص39.
(7) درمیناخ، هیرفه، میشال بیكویه، السكان والبیئة، عویدات للنشر والطباغة، بیروت، لبنان،2005 ص20.
(8) كامهران تاهیر سهعید، كۆیه( لێكۆڵینهوهیهك له جوگرافیای ههرێمی)، چاپی یهكهم، چاپخانهی تیشك، سلێمانی، 2008، ل86.
(9) قانع ڕهشید ئیبراهیم، ئاوهسپی له چاوگهوه بۆ ڕێژگه، گۆڤاری ڕهنگین، ژماره 142، 2000، ل59.
(10) فؤاد عبدالوهاب العمري، تحلیل الخصائص الهیدروجیوموفولوجیة لرافد طوزجای ـ نهر العظیم، مجلة الأستاذ، العدد28، كلیة التربیة ابن رشد، جامعةبغداد، 2002، ص11.
(11) صفاء عدنان جاسم، التقییم الجیومورفولوجي لمنطقة طوزخورماتو باستخدام التقنیات الجغرافیة، رسالة ماجستیر(غیرمنشورة)، كلیة التربیة، جامعة تكریت، 2008، ص33.
(12) أحمد محمد صالح عزي، التقیم الجیومورفولوجي ألیة التغیرات الهندسیة لشكل حوضي طوزجاي وادي شیخ محسن/ نهر العظیم، أطروحة دكتورا، (غیر منشورة)، كلیة التربیة أبن رشد، جامعة بغداد، 2005، ص40.
(13) ئهحمهد حهمید گهرمكي، شاری خورماتوو (جوگرافی ـ مێژوویی ـ ئیداریی نهتهوهیی)، چاپی یهكهم، چاپخانهی ڕوون، سلێمانی، 2005، ل13.
(14) ئازاد جلال شریف، سهرچاوهو دهرامهتی ئاو، كتێبی سهنتهری برایهتی، چاپی دووهم، ههولێر، 1999، ل135.
(15) صباح عثمان البیاتي، التوطن الصناعي في قضاء طوزخورماتو، رسالة ماجستیر(غیر منشورة)، كلیة التربیة، جامعة تكریت، 2009، ص45.
(16) حهسهن بارام، چهند لاپهڕهیهك له مێژووی خورماتوو، چاپی یهكهم، چاپخانهی ڕهههند، سلێمانی، 2007، ل75.
(17) مدیریة ماء صلاح الدین، مركز ماء الطوزخورماتو، الشعبة الفنیة، بیانات غیر منشورة، 2022.
(18) وزارة الري، دائرة ري الطوز، قسم التخطیط والمتابعة، بیانات غیر منشورة، 2022،
(19) مدیریة ماء صلاح الدین، مركز ماء الطوزخورماتو، الشعبة الفنیة، مصدر سابق.
(20) فوزي سهاونه، جغرافیة السكان، الطبعة اڵاولی، عمان، 2003، ص15.
(21) عبداللة عطوي، جغرافیة السكان، دار النهضةالعربیةللطباعة والنشر، بیروت، 2001، ص49.
* گهشهی ساڵانهی دانیشتوان بهم هاوكێشهیه دۆزراوهتهوه.
R ڕێژهی گهشهی ساڵانه.
T ژمارهی ساڵانی نێوان دوو سهر ژمێری .
P1 ژمارهی دانیشتوان له دواین سهر ژمێریدا.
PO ژمارهی دانیشتوان له سهر ژمێری ڕابردوو.
Source: Unite national, Demographic, Year book, New York,1970, p20.
(22) دكتور محمد عبدالغنی سعودي، الجغرافیة السیاسیة المعاصرة، مكتبة الأنجلو المصریة، قاهرة، 1997، ص87.
(23) د. سفین جلال فتح اللة، بچینهو بنهماكانی زانستی جوگرافیای سیاسی، چاپی یهكهم، چاپخانهی نارین، ههولێر، 2014، ل156.
(24)د.خلیل ئیسماعیل محهمهد، دابهشبوونی جوگرافی ونهتهوهی كورد له عێراقدا، گۆڤاری سهنتهری لێكۆڵینهوهی ستراتیجی، ژماره2،ساڵی دووهم، 1993، ل19.
** لهسه ژمێری ساڵی1977حكومهتی بهعس كوردی فهیلی جیاكردۆتهوه له نهتهوهی كورد كه ژمارهیان(319)كهس بوه بهڕێژهی(09,1%)لهسهر ئاستی شاری دوزخورماتوو،بهڵام لهسهر ئاستی قهزا(345)كهس بوون به ڕێژهی(06,0%)، ئێمه ئهم ژمارانهمان خستۆته سهر نهتهوهی كورد له خشتهكهدا، چونكه بهعس بۆ كهمكردنهوهی ژمارهی كورد ههموو ڕێگایهكی گرتۆتهبهر، ئهمه سهرهڕای ئهوهی فهیلیهكان كوردی ڕهسهنن.
*** 98,2كم2 زهوی ئیفراكراو نهكراله سنوری شارهوانی دوزخورماتوودا ههیه وهك له نهخشهی(2و3)دا دهردهكهوێت.
(25) چاوپێكهوتن لهگهڵ بهرێز(حهسهن بارام) له بهرواری21/1/2022.
(26) چاوپێكهوتن لهگهڵ بهرێز(مامۆستا عادل حاجی غفور) كهسایهتی دوزخورماتوو، له بهرواری22/1/2022.
(27) محهمهد ڕهشید محهمهد، خورماتوو شارێك له نێوان میراتیهكانی ڕژێمی بهعس و ئازادیهكانی دوای داگیركردنی عێراق2003ـ 2010، چاپی یهكهم، چاپخانهی ڕهههند، سلێمانی، 2013، ل307ـ 308،
(28) چاوپێكهوتن لهگهڵ بهڕێز(كهریم سهمین عهلی) ئهنجومهنی پێشووی گهڕهكی ڕزگاری، له بهرواری1/3/2022.
(29) چاوپێكهوتن لهگهڵ بهڕێز(كازم عبدل حسین عباس جایرلی)، ئهنجومهنی گهڕهكی ئیمام ئهحمهد، له بهرواری1/3/2022.
(30) محهمهد ڕهشید محهمهد، سهرچاوهی پێشوو، ل299.
(31) چاوپێكهوتن لهگهڵ بهڕێز(كهریم موختار) ئهنجومهنی پێشووی گهڕهكی تهئاخی، له بهرواری2/3/2022.
(32) چاوپێكهوتن لهگهڵ بهڕێز(مامۆستا بورهان عادل)، له بهرواری28/2/2022.
(33) چاوپێكهوتن لهگهڵ بهڕێز(حهیدهر حهمید)، ئهنجومهنی گهڕهكی بنار، له بهرواری29/2/2022.
(34) چاوپێكهوتن لهگهڵ بهڕێز(مامۆستا ئهمین نهوجولی)، كهسایهتی خوێندهوار و بهتهمهنی شارهكه، له بهرواری4/3/2022.
(35)چاوپێكهوتن لهگهڵ بهڕێز(ئهندازیار محهمهد عباس)،سهرۆكی پێشوی شارهوانی خورماتوو، له بهرواری5/3/2022.
(36) چاوپێكهوتن لهگهڵ بهڕێز(سهباح كهریم سنگوری)، ئهنجومونی گهڕهكی كۆماری، له بهرواری5/3/2022.
(37) كولن فلنت،جغرافیة الحرب والسلام من معسكرات الموت إلی الحراك الدبلوماسي(الجزء الثانی)، ترجمة/ عاطف معتمد وأخرون، ط1، المركز القومی للترجمة، القاهرة، 2017، ص242.
لیستی سهرچاوهكان:
یهكهم:سهرچاوه كوردیهكان: أـ كتێب:
- ئهمین، هاوڕێ یاسین محهمهد، لێكۆڵینهوهیهك له جوگرافیای ههرێمی كوردستانی عێراق، چاپی یهكهم، چاپخانهی چوار چرا، سلێمانی، 2011.
2ـ بارام،حهسهن ، چهند لاپهڕهیهك له مێژووی خورماتوو، چاپی یهكهم، چاپخانهی ڕهههند، سلێمانی، 2007.
- بارام،حهسهن ، ڕهههندهكانی كوردستانیبوونی قهزای خورماتوو، چاپی یهكهم،چاپخانهی كارۆ، كهركوك، 2012.
- سهعید، كامهران تاهیر، كۆیه( لێكۆڵینهوهیهك له جوگرافیای ههرێمی)، چاپی یهكهم، چاپخانهی تیشك، سلێمانی، 2008.
- شریف، ئازاد جلال ، سهرچاوهو دهرامهتی ئاو، كتێبی سهنتهری برایهتی، چاپی دووهم، ههولێر، 1999،
- فتح الله، د. سفین جلال، بچینهو بنهماكانی زانستی جوگرافیای سیاسی، چاپی یهكهم، چاپخانهی نارین، ههولێر، 2014.
- گهرمكی، ئهحمهد حهمید، شاری خورماتوو (جوگرافی ـ ئیداریی ـ نهتهوهیی)، چاپی یهكهم، چاپخانهی ڕوون، سلێمانی، 2005.
- محهمهد، ڕهشید محهمهد، خورماتوو شارێك له نێوان میراتیهكانی ڕژێمی بهعس و ئازادیهكانی دوای داگیركردنی عێراق2003ـ 2010، چاپی یهكهم، چاپخانهی ڕهههند، سلێمانی، 2013،
ب ـ گۆڤار:
- ئیبراهیم، قانع ڕهشید، ئاوهسپی له چاوگهوه بۆ ڕێژگه، گۆڤاری ڕهنگین، ژماره 142، 2000.
- محهمهد، د.خلیل ئیسماعیل، دابهشبوونی جوگرافی ونهتهوهی كورد له عێراقدا، گۆڤاری سهنتهری لێكۆڵینهوهی ستراتیجی، ژماره2،ساڵی دووهم، 1993.
ج ـ چاوپێكهوتنهكان:
- كازم عهبدل حسێن عباس جایرلی ، ئهنجومهنی گهڕهكی ئیمام ئهحمهد، 1/3/2022.
- حهیدهر حهمید، ئهنجومونی گهڕهكی بنار، 29/2/2022.
- مامۆستا ئهمین نهوجولی، كهسایهتی خوێندهوار و بهتهمهنی شاری دوزخورماتوو، 4/3/2022.
- ئهندازیار محهمهد عباس، سهرۆكی پێشووی شارهوانی دوزخورماتوو،5/3/2022.
- حهسهن بارام، نوسهری ناوچهی توێژینهوه، 21/1/2022.
- مامۆستا عادل حاجی غهفور، كهسایهتی دوز خورماتوو، 22/1/2022.
- مامۆستا بورهان عادل، دانیشتوی شاری خورماتوو پێش16 ئوكتوبهر، 28/2/2022.
- كهریم سهمین عهلی، ئهنجومهنی پێشووی گهڕهكی ڕزگاری،1/3/2022.
- كهریم موختار، ئهنجومهنی پێشووی گهڕهكی تهئاخی، 2/3/2022.
- سهباح كهریم سنگوری، ئهنجومهنی گهڕهكی كۆماری، 5/3/2022.
- سهردار فتاح داودی، ئهندامی پێشوی ئهنجومهنی قهزای دوزخورماتوو، له بهرواری4/3/2022.
- باسم عبد ئهحمهد حهمدانی، سهرۆكی ئهنجومهنی پێشوی قهزای دوزخورماتوو، لهبهرواری4/3/2022.
دووهم: سهرچاوه عهرهبیهكان: أـ كتێب:
- حسین، عبدالرزاق عباس ، جغرافیة المدن، مكتب بغداد للطباعة، بغداد، 1973.
- حمدان، جمال، جغرافیة المدن، عالم الكتب، ط3، قاهرة، 1977.
- درمیناخ، هیرفه، میشال بیكویه، السكان والبیئة، عویدات للنشر والطباغة، بیروت، لبنان،2003.
- سعودي، دكتور محمد عبدالغنی، الجغرافیة السیاسیة المعاصرة، مكتبة الأنجلو المصریة، قاهرة، 1997.
- سهاون، فوزي، جغرافیة السكان، الطبعة اڵاولی، عمان، 2003.
- عطوي، عبداللة، جغرافیة السكان، دار النهظةالعربیةللطباعة والنشر، بیروت، 2001.
- فلنت،كولن، جغرافیة الحرب والسلام من معسكرات الموت إلی الحراك الدبلوماسي(الجزء الثانی)، ترجمة/ عاطف معتمد وأخرون، ط1، المركز القومی للترجمة، القاهرة، 2017.
- الهیتي، صبري فارس - صالح فلیح حسن،جغرافیة المدن، ط2، دار الكتب اللطباعةو النشر، بغداد، 2000.
ب ـ تێزی دكتورا:
- عزي، أحمد محمد صالح، التقیم الجیومورفولوجي ألیة التغیرات الهندسیة لشكل حوضي طوزجاي وادي شیخ محسن/ نهر العظیم، أطروحة دكتورا، (غیر منشورة)، كلیة التربیة أبن رشد، جامعة بغداد، 2005.
ج ـ نامهی ماستهر:
- البیاتي، معتز جاسم محمد، التحلیل لعملیة تحرك المواد في بعض مقاتع سلسلة تلال نفط داغ بأستخدام GIs,RS، رسالة ماجستیر(غیرمنشورة)، كلیة التربیة، جامعة تكریت، 2016.
- البیاتي،صباح عثمان، التوطن الصناعي في قضاء طوزخورماتو، رسالة ماجستیر(غیر منشورة)، كلیة التربیة، جامعة تكریت، 2009.
- جاسم، صفاء عدنان، التقییم الجیومورفولوجي لمنطقة طوزخورماتو باستخدام التقنیات الجغرافیة، رسالة ماجستیر(غیرمنشورة)، كلیة التربیة، جامعة تكریت، 2008.
د ـ گۆڤار:
- فؤاد عبدالوهاب العمري، تحلیل الخصائص الهیدروجیوموفولوجیة لرافد طوزجای ـ نهر العظیم، مجلة الأستاذ، العدد28، كلیة التربیة ابن رشد، جامعةبغداد، 2002.
هـ ـ فهرمانگه حكومیهكان:
- وزارة التخطیط، الجهاز المركزي للأحصاء، نتائج التعداد العام للسكان لسنة1977، جزء الخاص بمحافظة صلاح الدین، جدول(10).
- وزارة التخطیط، الجهاز المركزي للأحصاء، نتائج التعداد العام للسكان لسنة1987، جزء الخاص بمحافظة صلاح الدین، جدول(1).
- وزارة التخطیط، الجهاز المركزي للأحصاء، نتائج التعداد العام للسكان لسنة1997، جزء الخاص بمحافظة صلاح الدین، جدول(1).
- وزارة التخطیط والتعاون الانمائي، الجهاز المركزي للاحصاء وتكنولوجیا المعلومات، مدیریة احصاءات السكان ولقوی العاملة، تقدیرات سكان لسنة2007، جدول(1/5).
- وزارة التخطیط، الجهاز المركزي للاحصاء، مدیریة احصاء محافظة صلاح الدین، شعبة احصاء الطوز، بیانات غیر المنشورة، سنة2022.
- مدیریة الامن العامة مركز التطویر الأمني، التعداد القومي للسكان، بیانات سریة.
- وزارة البلدیات والاشغال، مدیریة العامةبلدیات صلاح الدین، مدیریةبلدیة الطوز، بیانات غیرمنشورة، 2022.
- الهیئة المساحة العامة، حریطة العراق الطبوغرافیة،1:100000 .
- خریطة قضاء طوز خورمانو بمقیاس،1: 75000 .
- التصمیم اڵاساس لمدینة طوزخورماتو العام2022.
- وزارة البلدیات والاشغال، مدیریة العامةبلدیات صلاح الدین، مدیریةبلدیة الطوز، بیانات غیرمنشورة، 2022
- وزارة الري، دائرة ري الطوز، قسم التخطیط والمتابعة، بیانات غیر منشورة، 2022.
- مدیریة ماء صلاح الدین، مركز ماء الطوزخورماتو، الشعبة الفنیة، بیانات غیر منشورة، 2022.
سێیهم: سهرچاوهی ئینگلیزی:
- Adhikari, Sudeepta Political Geography, first publisher. New Delhi. India,2010, p189.
- Saleem, Dr. Zmkan Ali Saleem &Dr. Mac J. Skelton, Actors,and Comeptition in Iraq's Disputed Territries After the IsIamic State: The Cases of Northren DiyaIa and Eastern Salahaddin, Journal of Political and Securiy Studies, Volume 2, lssue 4, December 2019.
- Unite national, Demographic, Year book, New York,1970, p20.
ئهنتهرنێت:
- ئهنجامی لێكۆڵینهوهكانی یۆنامی له دوزخورماتوو له بهرواری 23/12/2017، #38580:UNAMI-Information