جۆری توێژینه‌وه : Original Article
نوسه‌ران
1 Department of Kurdish Language, College of Education of Sharazur, University of Halabja
2 Department of Arabic Language, University of Charmo
پوخته
زمان ئامرازێکە بۆ ئاڵاوگۆڕی بیروڕاو زانیاری و تێگەیشتن لە یەکتری. زمانی کوردی‌و عەرەبی جۆرە نزیکبوونەوەیەکیان لەیەکەوە هەیە لە ڕووی جوگرافی‌و مێژوییەوە، هەربۆیە بەپێویستمانزانی باس لە حاڵەتێکی زمانەوانی نێوان هەردوو زمان بکەین، و (کرتاندن) یەکێکە لەو دیاردانەی کە ڕۆژانە بەکاردەهێنرێت لە هەردوو زمان، ولە ڕووی سینتاکسەوە چەندین دەرهاویشتەی هەیە، بۆیە پێمان باش بوو ئەم توێژینەوەیە تەرخانبکەین به دیاریکردنی چەمک و پێناسەی کرتاندن‌و مەرجەکانی‌و جۆرەکانی لە هەردوو زمان‌و دەرخستنی لایەنە لێکچوەکان‌و جیاوازەکان لەم دیاردەیە.
ئەم دیاردەیە لەلایەن قسەپێکەرانی هەردوو زمان بەشێوەیەکی باش بەکاردەهێنرێت، بەڵام هەندێک لە بەکارهێنەرانی، یاساو رێساکانی بەتەواوی نازانن،یان پەیڕەوی ناکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی کێشەو لێک تێنەگەیشتن لە واتاو مەبەستی قسەکەر، یاخود ئەو خوێنەرانەی کە دەیانەوێت فێری ئەم دوو زمانە ببن -وەکو زمانی دووەم لەدوای زمانی دایک- ڕووبەڕووی چەندین کێشەو گرفت دەبنەوە، نازانن چۆنێتی هەڵسوکەوت کردن لەگەڵی‌و چۆنێتی وەرگێڕانی لە یەکێک لەم زمانانەوە بۆ زمانەکەی تر، بۆیە بەلامانەوە گرنگە تیشک بخەینە سەر ئەم دیاردە بەربڵاوە، بۆئەوەی هەردوو زمان پارێزگاری لە رێزمان و ڕەسەنایەتی خۆیان بکەن، هەروەها خوێنەر بەرچاو ڕوون بێت لە چۆنێتی مامەڵەکردن لەگەڵیدا له پرۆسەی بەکارهێنان‌و وەرگێڕاندا.
لەم لێکۆڵینەوەیەدا باسی جۆرەکانی کرتاندن و کرتاندنی کەرەستە جیاجیاکانی ڕستە دەکەین لە زمانی کوردی وعەرەبیدا، هەروەها تیشکمان خستۆتە سەر مەرجەکانی کرتاندن بەگشتی، پاشان لایەنە لێکچوەکانی کرتاندن لە هەردوو زماندا لە ڕووی سینتاکسەوە باسی لێوەکراوە و جیاوازیەکانی هەردوو زمان لەهەمان دیاردە دەستنیشان کراوە ولە کۆتاییدا ئاریشەکانی وەرگێران لە زمانی عەرەبیەوە بۆ کوردی تیشکی خراوەتەسەر.
کوردی:
1.بەکر عومەر عەلی، بەستن و کرتاندن لە کوردیدا، نامەی ماستەر، کۆلیجی ئاداب، زانکۆی سەڵحەدین، هەولێر، 1992.
2.دیار علی کمال کەریم، رێزمانی کوردی روانگەیەکی بەرهەمهێنان و گوێزانەوە، نامەی ماستەر، کۆلێجی پەروەردە، زانکۆی سەڵاحەدین، هەولێر، 2002.
3.عەبدولجەبار مستەفا مەعروف، دروستەی فرێز لە زمانی کوردیدا، نامەی ماستەر، کۆلێجی زمان، زانکۆی سلێمانی، 2005.
4.ڤیان سلێمان حاجی، کەرەسە بەتاڵەکان لە روانگەی تیۆری دەسەڵت و بەستنەوە، نامەی دکتۆرا، کۆلێجی زمان، زانکۆی سەڵاحەدین، هەولێر، 2007.
5.کاروان عومەر قادر، ڕستەی باسمەند لە زمانی کوردیدا،مەڵبەندی کوردۆلۆجی، سلێمانی،2008.
6.محەمەد مەحویی و نەرمین عومەر، مۆدێلی رێزمانی کوردی، شارەوانی سلێمانی، 2004.
7.مەهاباد کامیل عەبدولڵا، چەند کردەیەکی سینتاکسی لە شێوەزاری هەورامیدا، نامەی دکتۆرا، کۆلێجی زمان، زانکۆی سلێمانی،2010.
8.وریا عمر أمین،ئاسۆیەکی تری زمانەوانی،هەولێر 2004.
عەرەبی:
- القرآن الکریم.
- أدب الکاتب: ابن قتیبة، عبد الله بن مسلم، بیروت: دار المعرفە، ط1، 1997.
- الاصل فی النحو: ابن السراج، بیروت: مؤسسة الرسالة، د.ط، 1985.
- الاغانی: أبو فرج الاصفهانی، بیروت، دار إحیا‌ء التراث العربی، ط2، ج22، 1997.
- الترجمة بین نظامی اللغتین: العربیة والترکیة (مقاربة دلالیة)، قدریة هوکلکی وسهی نعجة، مجلة العربیة والترجمة، السنة السابعة، العدد 26، 2016.
- ترجمة قوله تعالی: (أکاد أخفیها...) دراسة مقارنة بین ترجمات معانی القرآن الی اللغة الإنجلیزیة: مجاهد أبوالفضل، مجلة العربیة والترجمة، السنة السابعة، العدد 26، 2016.
- جامع الدروس العربیة، مصطفی الغلایینی: أحمد زهرة، دار الکتاب العربی، بیروت – لبنان، ج2، 2006.
- الحذف البلاغی فی القرآن الکریم: مصطفی عبدالسلام أبوشادی، القاهرة: مکتبة القرا‌ن، د.ط، 1992.
- الحذف فی اللغتین العربیة والانجلیزیة و دلالته – دراسة وصفیة تقابلیة: تلار سالار أحمد، أطروحة دکتوراه فی الجامعة الإسلامیة العالمیة/ مالیزیا، 2015.
- الحذف والتقدیر فی النحو العربی: أبو المکارم، القاهرة: دار غریب، (د.ط)، (2008م).
- دلائل الاعجاز: عبد القادر الجرجانی، صححه: الشیخ محمد عبده ومحمد محمود الشنقیطی، علّق علیه: محمد رشید رضا، القاهرة: مطبعة محمد علی صبیح وأولاده، ط6، 1960م.
- دیوان أبی الطیب المتنبی: المتنبی، شرح أبی البقاء العکبری، بیروت، دار المعرفة، (د.ط)، (د.ت).
- شرح ابن عقیل علی ألفیة ابن مالک: عبدالله بن عبدالرحمن ابن عقیل، بیروت: دار الکتب العلمیة، ط1، 1997.
- ظاهرة التحویل فی الصیغ الصرفیة: محمود سلیمان یاقوت، الإسکندریة، دار المعرفة الجامعیة، د.ط، 1985.
- ظاهرة الحذف فی الدرس اللغوی، الإسکندریة: دار الجامعیة، د.ط. (1980م).
- الکتاب: سیبویه، أبو بشر بن قنبر، تحقیق وشرح: عبد السلام محمد هارون، (بیروت: عالم الکتب، ط1، 1983م.
- الکلیات: معجم فی المصطلحات والفروق اللغویة: أبوالبقا‌ء الکفوی، بیروت: مؤسسة الرسالة، ط2، 1998.
- اللباب فی علل البنا‌ء: أبی البقاء العسکری، ت: محمد عثمان، القاهرة، مکتبة الثقافة الدینیة، ط1، 2009.
- معجم الصحاح: الجوهری: اعتنی به خلیل مأمون شیما، بیروت: دار المعرفة، ط3، 2008.
- المعجم الوجیز: د.صلاح الدین الهواری، بیروت: دار ومکتبة الهلال، د.ط، 2007.
- المعرفة اللغویة: طبیعتها وأصولها، واستخدامها، نعوم جومسکی، القاهرة: دار الفکر العربی، ط1، 1993.
- مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب: عبد الله بن یوسف ابن هشام، بیروت: المکتبة العصریة، د.ط. (1987م).
- المورد: د.روحی البعلبکی، دار العلم للملایین، ط19، 2005.
- همع الهوامع فی شرح جمع الجوامع: للسیوطی، ت: أحمد شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط1، 1998، ج3.
ئینگلیزی:
- A Comprehensive Grammar of the English Language: Quirk, R. Greenbaum, S. Leech, G and Svartrik, J., (Essex: Longman Group Limited, 1985).
- Structuralism: An Introduction: Tim, Shopen, (Oxford University. 1973).
- Syntactic Structure: Chomsky, A. N. (2002). Berlin: Walter de Gruyter GmbH. 2nd Edition.
)