Document Type : Original Article

Authors

1 بەشی زمانی کوردی// کۆلێژی زمان // زانکۆی سلێمانی

2 بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی پەروەردەی سلێمانی/ وەزارەتی پەروەردە

Abstract

Literature, like other human sciences, with its emergence and sprawling, has been assigned with functions by man, and this has been the result of the existence of several characteristics in literature, such as the extent of influence, encompassing human feelings, thoughts and ideas, and transferring them to others through a metalanguage, which is a sublime, artistic, aesthetic and musical language. Poetry, like the most prominent genre of literature, has had a large share in this duty; according to the era and cultures of each nation, poetry has been charged with two main functions, which were that of conveying benefits and bestowing pleasure and beauty. The Kurdish nation was in its literature, and particularly in ancient and rich literature, which is classical literature, within the framework of these two main functions. In this research, one of the two main functions will be discussed; the aesthetic function of poetry, in the classical literature of lower Kurmanji. The research, based on descriptive-analytic method, consists of an introduction and two chapters. The question of poetry's function is discussed in the introduction. Then in the first chapter, the term and concept of Classicism in general and the concept of classical Kurdish literature and the start of the era are presented. In the second chapter, which is the practical part of the research, the aesthetic function of poetry is discussed by identifying the principles that give this task to poetry; which include language, imagery and music of poetry. This is presented with examples of poetry by the first-stage classical poets; the era of Baban's Principality (Nali, Salim and Kurdi)

Keywords

یەکەم: زمانی کوردی:
١- دیوان:   
١-دیوانی شێخ ڕەزای تاڵەبانی (٢٠١٠)، ساغکردنەوە و شەرحی: شوکور مستەفا، چاپی دووەم، هەولێر، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس.
٢- دیوانی سالم(٢٠١٥)، ساغکردنەوە و لێکدانەوەی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس، فاتیح مەلا عەبدولکەریم، محەمەدی مەلا کەریم، سلێمانی، بنکەی ژین.
٣- دیوانی کوردی(٢٠١٠)، لێکۆڵینەوەی: محەمەد مستەفا (حەمەبۆر)، هەولێر، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس.
٤- دیوانی نالی(١٩٧٦)، لێكۆڵینەوە و لێكدانەوەی (مەلا عبدالكریمی مدرس و فاتح عبدالكریم)، چاپی یەکەم، بەغداد، چاپخانەی ئەکادیمیای کوردی.
 
٢- کتێب:
٥- ئەحمەدی، بابەك(2007)، هەقیقەت و جوانی، وەرگێڕانی: مەسعوود بابائی، چاپی یەكەم، هەولێر، دەزگای توێژینەوە و بڵاوكردنەوەی موكریانی.
٦- ئەفڵاتوون (٢٠٠٩)، کۆمار، وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: د.محەمەد کەمال، سلێمانی، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم.
٧- الرحمانی، ئەحمەد(٢٠٢١)، تیۆرەکانی ڕەخنەی ئەدەبی و پراکتیزەکردنیان، چاپی یەکەم، وەرگێڕانی: پ.د. سەردار گەردی، هەولێر، ناوەندی ڕۆشنبیری ئاوێر.
٨- الماضی، د.شکری عەزیز(٢٠١٠)، تیۆری ئەدەب، چاپی یەکەم، وەرگێڕانی: پ.ی.د. سەردار ئەحمەد گەردی، هەولێر، چاپخانەی ماردین.
٩- بەسیر، د.كامل حەسەن(١٩٨٣)، ڕەخنەسازی (مێژوو و پەیڕەویكردن)، بەغداد، چاپخانەی كۆڕی زانیاری عێراق.
١٠- حوسێن، پ.ی.د هیمداد(٢٠٠٧)، ڕێبازە ئەدەبییەکان، چاپی یەکەم، هەولێر، دەزگای توێژینەوە و بڵاوکردنەوەی موکریانی.
١١- حەمەکەریم، حەمە سەعید(١٩٨٦)، دیداری شیعری کلاسیکی کوردی (ئامادەکردن و پێشەکینووسین)، بەغداد، دەزگای ڕۆشنبیری و بڵاوکردنەوەی کوردی.
١٢- ڕەئوف، لوقمان(٢٠٠٧)، ئەدەبی كۆن، چاپی یەكەم، سلێمانی،چاپخانەی کارۆ.
١٣- ڕەئوف، لوقمان(٢٠٠٧)، ئەدەبی کوردی، چاپی یەکەم، سلێمانی، چاپخانەی کارۆ.
١٤- سەعید، د.ناز ئەحمەد(٢٠١٧)، دەنگی مستەفابەگی کوردی لە شیعری کلاسیکی کوردیدا، چاپی یەکەم، سلێمانی، چاپخانەی گەنج.
١٥- شێخ حسێن، كازم(2018)، جوانیناسی عیرفانی لە شیعرەكانی (شێخ نوورەددینی بریفكانی)دا، چاپی یەكەم، سلێمانی، خانەی چاپ و پەخشی ڕێنما.
١٦- عەبدوڵا، فەهمی شوکری(٢٠٠٦)، ڕەگەزی نوێی شیعری کوردی لای قەدری جان، چاپی یەکەم، هەولێر.
١٧- عەلی، د.دڵشاد(١٩٩٨)، بنیاتی هەڵبەست لە هۆنراوەی کوردیدا(لێکۆڵینەوەیەکی ڕەخنەیی بەراوردکارە)، چاپی یەکەم، سلێمانی، چاپخانەی ڕەنج.
١٨- فەقێ سلێمان، هەژار( ٢٠١٥)، سێبەری مانا (وتار و لێکۆڵینەوەی ئەدەبی)، چاپی یەکەم، سلێمانی، چاپخانەی چوارچرا.
١٩- قطوس، د.بەسام(٢٠١١)، دەروازەیەك بۆ میتۆدەكانی ڕەخنەی هاوچەرخ، وەرگێڕانی: د.محەمەد تاتانی، چاپی یەكەم، سلێمانی، بەڕێوەبەرێتی خانەی وەرگێڕان، چاپخانەی شڤان.
٢٠- مارف، عومەر ئیسماعیل (٢٠١٧)، سلێمان پاشای بابان (١٨٢٨-١٨٣٨)، چاپی یەکەم، سلێمانی، چاپخانەی یاد.
٢١- محەمەد ئەمین، عەبدولقادر(٢٠٠٢)، وێنەی شیعری لە ڕێبازی ڕۆمانسی كوردیدا، سلێمانی، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم.
٢٢- میراودەلی، د.کەمال(٢٠٠٥)، فەلسەفەی جوانی وهونەر(ئیستاتیکا)،چاپی دووەم، سلێمانی، خانەی چاپ و ڵاوکردنەوەی قانع.
٢٣- ئەمین، نەوشیروان مستەفا(١٩٩٨)، میرایەتی بابان لە نێوان بەرداشی ڕۆم و عەجەمدا، چاپی یەکەم، بەرلین، چاپ و بڵاوکردنەوەی مەڵبەندی ئاوەدانی کوردستان.
٢٤- ئەمین، نەوشیروان مستەفا(٢٠١٢)، بەدەم ڕێگاوە گوڵچنین، کتێبی یەکەم، چاپی دووەم، بیروت، الدار العربیە للعلوم والناشرون.
٣- نامەی ئەکادیمی:
٢٥- بەرزنجی، عوسمان عەبدول مەعرووف(١٩٩٥)، ڕۆڵی شاری سلێمانی لە ئەدەبیاتی کوردیدا تاکۆتایی سەردەمی بابانەکان، زانکۆی سەلاحەدین، نامەی ماستەر. 
٢٦- مستەفا، ئاسۆ عومەر(٢٠١٩)، ڕێچکەکانی گوتاری ڕەخنەی شیعریی لە ئەدەبی کوردیدا (کرمانجی خواروو ١٩٢٠-١٩٧٠، نامەی دکتۆرا، زانکۆی سلێمانی.
٤- گۆڤار:
٢٧- شێخ ساڵح، شێخ نووری(١٩٢٦)، ڕۆژنامەی ژیان، ژمارە ٢١ی ١٧ی حوزەیرانی ١٩٢٦.
٢٨- شێخ ساڵح، شێخ نووری(١٩٢٦)، ڕۆژنامەی ژیان، ژمارە ٢٤ی ١٥ی تەمووزی ١٩٢٦.
٢٩- عەلی،پ.ی د.دڵشاد(٢٠٠٤)، نالی لە بازنەی تاقیکردنەوە شیعرییەکەی کرمانجی خواروودا، گۆڤاری زانکۆی سلێمانی، بەشی B، ژمارە١٤.
٣٠- عەلی،پ.ی د.دڵشاد(٢٠١٦)، پێگەی شیعری کلاسیکی کوردی لە ئەدەبی ڕۆژهەڵاتیدا، گۆڤاری زانکۆی ڕاپەڕین، بەرگی ٣، ژمارە٦. 
٥- موحازەرات:
٣١- عەلی، د.دڵشاد(٢٠٠١)، وانەی ڕەخنەی ئەدەبی، زانکۆی سلێمانی، بەشی کوردی، قۆناغی چوار.
دووەم: زمانی عەرەبی:
٣٢- اسماعیل، عزالدین(١٩٧٤)، الاسس الجمالیة في النقد العربي، طبعة الثالثة، بيروت، دار الفكر العربي.
٣٣- الشنطي، عصام محمد(١٩٧٩)، الجمالية والواقعية في نقدنا الأدبي الحديث، طبعة١، بیروت، المؤسسة العربية للدراسات و النشر.
٣٤- فهمی، د.ماهر حسن و فرید، د.کمال، (؟)، الکلاسیکییە فی الاداب والفنون العربیة والفرنسیة، القاهرة، مکتبة الانجلو العربیة.
٣٥- لویس، سیسل دی(١٩٨٢)، الصورة الشعرية، ت:احمد نصيف النابي و مالك ميري و سلمان حسن ابراهيم، بغداد، دار الرشيد للنشر.
٣٦- مارگریت، لوسی پول و ک.ا.ب(١٩٣٩)، دراسـة في الشعـر الكردي، تعـريب: رفيق حلـمي، بغداد، مطبعـة التفـيض الاهلیة.
٣٧- مطر، امیرە حلمی(2013)، مدخل الی علم الجمال وفلسفە الفن، الطبعە الرابعة، مصر، دار التنویر للطباعە والنشر.
٣٨- ناصف، د. مصطفى(؟)، دراسة الأدب العربي، القاهرة، دار القومية للطباعة والنشر.
٣٩- ويليك، رينيه(1978)، مفاهیم النقدیة، ترجمة: د.محمد عصفور، الكويت، سلسلة عالم المعرفة(110).  
 
سێیەم:  زمانی فارسی:
٤٠- صهبا، د.فروغ(١٣٨٤)، مبانی زیباییشناسی شعر، مجلە علوم اجتماعی و انسانی، دانشگاه شیراز، دورە(بیست و دوم)، شمارە سوم، پائیز ١٣٨٤، پیاپی (٤٤).
 
 چوارەم: زمانی ئینگلیزی:
41-٠Cuddon، J.A (2013) , Dictionary of literary terms and literary theory ,fourth edition, USA, penguin books.
 42-Douglas,Beran(1973), The function of poetry, a survey of critical theory, master of art, texas tech university.
43-Trench, W.F(2016), The Function of Poetry According to Aristotle, An Irish Quarterly Review, Vol. 19, No. 76.