Document Type : Original Article

Author

History Dipartment, college of Art, university of salahaddin, Arbil, Iraq

Abstract

   This research entitled (Biography and political and military role of Aziz Aqrawi 1924-1980.) comprises three main parts and each part is decided into several sections. The first part deals with the birth, origin and personal qualities of Aziz Aqrawi. The second part is dedicated to his joining to September Revolution and service as an official officer as well as his political and military role in the revolution. The last part focuses on his political activities in the Iraqi government in (1973-1980) which is subdivided into three main sections. The first section touches on his resignation in the revolution and joining Iraqi government. The second section is about his role in establishing Kurdistan democratic Party. The last section is dedicated to his role as a minister in the Iraqi government

Keywords

  • بەڵگەنامەکان:

    بڵاونەکراوە:

    • قائمقامية قضاء مركز أربيل، مديرية ناحية قوشتبة، رقم الكتاب (488)، التاريخ 28/9/1964. (ئەرشیفى کەسى د.بورهان حاتەم گۆمەتاڵى).
    • متصرفیە لواء أربیل، وزارة الداخلیة – المخابرات السریة و السیاسة، الموضوع معلومات عن تصرفات الاکراد المسلحین، رقم الکتاب (96)، التاریخ 21/1/1967. (ئەرشیفى کەسى د.بورهان حاتەم گۆمەتاڵى).

    أ- ب زمانى کوردى

    - ئەمین، مەغدید حاجی، عەزیز شەریف و كورد، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر، 2012.

    - تەیب، جەمال فەتحوڵڵا، بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد لە باشووری كوردستان (21/3/1975 – 28/11/1980)، چاپخانەی شەهاب، هەولێر، 2012.

    - تەنیا، ئیسماعیل، حزبى سۆسیالیستى کوردستان کانوونى دووەمى 1976 – شوباتى 1993 (هەڵکشان... داکشان... پەرتەوازەبوون)، چاپخانەى ڕۆژهەڵات، هەولێر، 2019.

    - جەلیلی جەلیل و ئەوانی تر، شۆڕشەكانی كورد لەسەردەمی نوێدا، و:بەهادین جەلال مستەفا، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر، 2013.

    - حسن، وەصفی، داستانا لێدانا گازخانا كەركوك، چاپخانەی خانی، دهۆك، 2010.

    - خۆشناو، شوان محەمەد ئەمین تەها، هەولێر لە نێوان ساڵانى (1958 – 1963)، چاپخانەى رۆژهەڵات، هەولێر، 2012.

    - ڕەشید، سەڵاح، مام جەلال - دیداری تەمەن- لە لاوێتیەوە بۆ كۆشكی كۆماری، بەشى یەکەم، چاپی یەكەم، چاپخانەی كارۆ، سلێمانی، 2017.

    - شمیدت، دانا ئادەم، سەفەرێك بۆ ناو پیاوە ئازاكان لە كوردستان، و: مانی (ئەبوبەكر ساڵح ئیسماعیل، چاپی سێیەم، چاپخانەی رۆكسانا، 2018.

    - شەعبان، شەعبان عەلی، هەندی زانیاری سیاسیی و مێژوویی، چاپی سێیەم، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر. 2013.

    - عزيز، كرێکار عبدالرحمان، مێژووى هۆزى زرارى، چاپخانەى تاران، 2020.

    - عەبدولڕەحیم، عەبدوڵڵا، فەریدوون، بارودۆخى سیاسیى کوردستان – عێراق 11ى مارتى 1970 – 11ى مارتى 1974، چاپخانەى منارە، هەولێر، 2008.

    - قادر، محەمەد مەلا، خەباتنامە – كورتە مێژووی پارتی و كولتووری بارزانی نەمر، چاپی سێیەم، چاپخانەی ئاراس، هەولێر، 2012.

    - گۆمەتاڵی، بورهان حاتەم، ساڵح حەیدەری (1922 – 2001) ڕۆڵی سیاسیی و رووناكبیری، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر، 2019.

    - گیبسن، بریان ڕۆبەرت، ئەرێ كورد بوونە بەردەباز، و: شەفیقی حاجی خدر، لە بڵاوكراوەكانی تۆڕی هەواڵی ژیان، ب.ش، 2019.

    - محمد، كاروان جوهر، ئیدریس بارزانی 1944 – 1987 ژیان و ڕۆڵی سیاسیی و سەربازی لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورددا، چاپخانەی هێڤی، هەولێر، 2019.

    - نكدیمۆن، شلۆمۆ، مۆساد لەعێراق و وڵاتانی دراوسێدا داڕمانی ئومێدی ئیسرائیلی و كوردەكان، و: ڕەهەند عبدالغفور، ب.ش، 2011.

    ب- بە زمانى عەرەبى

    - أدامس، دیفید، الحرب الكردیة وانشقاق 1964، ت: جرجیس فتح اللە، دار أراس و منشورات الجمل، أربیل، 2012.

    - الخرسان، صلاح، التیارات السیاسیة في كردستان العراق قراءة في ملفات الحركات والاحزاب الكردية في العراق 1946 – 2001، موسسة البلاغ، بیروت، 2001.

    - حبیب، شیرکو، الکورد في وثائق الارشيف الوطني البريطاني 1969 – 1978، منشورات الاكاديمية الكوردية، أربيل، 2017.

    - سنجاري، علي، حقيقة مسيرة ثورة أيلول 1961، مطبعة خاني، دهوك، 2013.

    - شریف، فاروق أبراهیم، الظباط الكورد في الجيش العراقي منذ تاسيسه عام 1920، الجزء الاول، (د.م.ط) أربیل، 2014.

    - عقراوی، شكیب، سنوات المنحة فی كردستان أهم الحوادث السیاسیة والعسكریە فی كردستان و العراق من 1958 – 1980، مطبعة مدیریة الثقافة، أربیل، 2007.

    - فتح اللە، جرجیس، زیارة للماضي القریب، الطبعة الثالثة، دار الشمس للطباعة والنشر، ستوكهولم، 1998.

    - كریم، حبیب محمد، تأریخ الحزب الدیمقراطي – العراق، (في محطات رئیسیة) 1946 – 1993، مطبعة خەبات، دهوك، 1998.

    - مراد، المقدم الرکن حیدر نجم عبد، معجم ضباط ثورة أیلول 1961 – 1975، مرکز بیشکجي للدراسات الانسانية، جامعة دهوك، 2021.

    - وانلي، عصمت شریف، كردستان العراقیة هوية وطنية (دراسة في ثورة 1961)، ت: سعاد محمد خضر، مطبعة شڤان، السلیمانیة، 2012.

    بـیـرەوەرى:

    • بە زمانى کوردى:

    - ئەحمەد، كەریم، رێڕەوی تێكۆشان، و: جەلال دەباغ، چاپخانەی ڕەهەند، سلێمانی، 2007.

    - پێنجوێنى، محەمەد ئەمین، ئەو چیرۆکانەى ئەبێت بزانرێن، چاپخانەى تاران، 2021.

    - حەیدەری، جەمشید، لاپەڕەی بیرەوەرییەكانم (1966 – 1991)، چاپی یەكەم، بەرگی دووەم، چاپخانەی ئازادی، هەولێر، 2013.

    - دۆڵەمەرى، حاجى میرخان، گەڕان بە دواى دادپەروەرى دیوێکى ترى مێژووى شۆڕش لە کوردستان دا (1943 – 1991)، بەرگى دووەم، ب.ش، کوردستان، 2021.

    - شریف، د. عبدالستار تاهیر، ملمڵانێ لەگەڵ ژیاندا 1971 – 1983، بەرگى دووەم، چاپخانەى ئارابخا، کەرکوک، 2007.

    - شێرە، خورشید، خەبات و خوێن بیرەوەریەكانی ساڵانی خەباتی پێشمەرگایەتی، چاپی سێیەم، چاپخانەی حاجی هاشم، هەولێر، 2015.

    - شەریف، ئەحمەد ، چەند پەیڤێك لە بانێژەی ویژدانی كوردایەتیدا، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر، 2013.

    - قادر، محەمەد مەلا، سەربردە – كورتەیەك لە بیرەوەرییەكان، بڵاوكراوەی دەزگای ئاراس، هەولێر، 2009.

    - گۆزێ، قادر، من و شەقڵاوە، چاپخانەى ڕۆژهەڵات، هەولێر، 2014.

    - گۆمەشینی، عەبدولرەحمان، پوختەیەك لە بیرەوەرییەكانم، چاپخانەی ئۆفێستی قانع، سلێمانی، 2003.

    - هورمز، یۆنان، كوردستان یان نەمان، چاپی دووەم، چاپخانەی رۆشنبیری و لاوان، هەولێر، 2009.

    2- بە زمانى عەرەبى:

    - الیوسفي، زوزان صالح، خواطر من ذاكرتي... فيها صفحات من حياة الشهيد  صالح اليوسفي في أيام من الثورة الكردية كما عشتها معها، المطبعة KalkanK، تركيا، 2018.

    - خزندار، شوكت، سفر و محطات ((الحزب الشیوعي العراقي... رؤية من الداخل))، دار الكنوز الادبیة، بیروت، 2005.

    - شیرزاد، أحسان، أحسان شیرزاد مهندسا، أکادیمیا و وزیرا، مطبعة الوطنیة، الاردن، 2011.

    - عوني، فرهاد، ذاكرة الايام، مطبعة رۆژهەلات، أربيل، 2011.

    - محو، جمیل، مذكراتي داخل سجون الثورة الكردية, الجزء الاول, د.م, 1982.

    نامەی زانكۆیی بڵاونەكراوە:

    - پێداوی، ابراهیم حمید ابراهیم، رۆلێ ئەفسەرێن كورد د شورەشا ئەیلوولێ دا (1960 – 1970)، نامەی ماستەر، زانكۆی زاخۆ، كۆلێژی پەروەردە، 2012.

     - سعید، نەوشیروان شریف، ئەزموونی ئۆتۆنۆمی لە باشووری كوردستان 11ی ئاداری (1974 – 1991)، نامەی ماستەر، زانكۆی سەلاحەددین، كۆلێژی ئەدەبیات، 2017.

    توێژینەوەى زانستى:

    • عباس، رحیم عبد الحسین، عباس، علي صالح، التغيرات الوزارية في العراق 1973 – 1979، مجلة الباحث، العدد (25)، 2017.

    گۆڤار و ڕۆژنامە:

    • ڕۆژنامە:
    • بە کوردى:
    • برایەتى، ژمارە (2761)، 24/1/1999.
    • هاوکارى، ژمارە (213)، 12/4/1974.
    • بە عەرەبى:
    • التأخي، العدد (936)، 1972/1/12.
    • التأخي، العدد (937)، 131972/1/.
    • التأخي، العدد (980)، 11/3/1973.
    • التأخي، العدد، (1593)، 9/4/1974.
    • التأخي، العدد، (1603)، 20/4/1974.
    • التأخي، العدد، (1604)، 21/4/1974.
    • التأخي، العدد، (1609)، 27/4/1974.
    • التأخي، العدد، (1614)، 4/5/1974.
    • التأخي، العدد، (1685)، 11/8/1974.
    • التأخي، العدد، (1686)، 12/8/1974.
    • التأخي، العدد، (1687)، 13/8/1974.
    • التأخي، العدد، (1696)، 24/8/1974.
    • التأخي، العدد، (1905)، 10/5/1975.
    • التأخي، العدد، (1962)، 17/7/1975.
    • الثورة، العدد (1710)، 12/3/1974.
    • الثورة، العدد (1743)، 21/4/1974.
    • الراصد، العدد (209)، 18/2/1974.
    • گۆڤار:
    • بە کوردى:
    • بەدرخان، ژمارە (78)، 22/2/2007.
    • بە عەرەبى:
    • گولان، العدد (75)، اب، 2002.

    گفتوگۆ وچاوپێكەوتنەكانی توێژەر:

    • پەیوەندی تەلەفۆنی
    • كەریم، ئاسۆ ، 15/6/2020.
    • شێرە، خورشید ، 16/8/2020.
    • موفتی، عەدنان ، 10/6/2020.
    • فەرهادی، عومەر ، 9/8/2020.
    • ئاكرەیی، كاروان رەشید ، 5/9/2020.
    • شاكەلی، محەمەد ، 10/6/2020.

    چاوپێكەوتنەكان

    • ئەحمەد، ئیبراهیم تەیب ، هەولێر، 14/9/2020.
    • ئادەم، بەكر مەلا ، گوندی قۆریتان – هەولێر، 10/9/2020.
    • بابان، گۆڤەند فەتحی مەعسوم ، هەولێر، 30/8/2020.
    • حەیدەری، مومتاز ، هەولێر، 14/7/2020.

    نامەی ئەلكترۆنی

    • یوسفی، زۆزان ساڵح، 6/6/2020.
    • ئاكرەیی، میر، 29/6/2020. 13/9/2020.

    سایتە ئەلکترۆنیەکان (ئینتەرنێت):