جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ران

1 وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ / په‌روه‌رده‌ی كۆیه‌

2 زانكۆی كۆیه‌// فاكه‌ڵتی په‌روه‌رده /‌/ به‌شی جوگرافیا

پوخته‌

گەشەی دانیشتوان، لە ‌بابەتە گرنگەکانە لە ‌توێژینەوەکانی دانیشتواندا، لە بەر ئەوەی کۆمەڵگە لە گۆڕانکاریی بەردەوام دایە، بەھۆی زۆربون و کەمبونی ژمارەی دانیشتوانەوە. شاری کۆیە، سەنتەری قە زای کۆیەیە، یەکێکە لە قەزاکانی پارێزگای ھەولێر . دەکەوێتە باشوری خۆرھەڵاتی ئەو پارێزگایە، ڕوبەری دەگاتە (٢٠٩٥) ھێکتار،لە ساڵی ٢٠٢٠دا ژمارەی دانیشتوانەکەی (٩٥١٨٦) کەسە لە ھەمان ساڵدا.   ئامانج لەم توێژینەوە خستنەڕوی گەشەی دانیشتوانی شاری کۆیەیە  لە ماوەی ساڵانی (١٩٥٧-٢٠٢٠) دا.ڕەگەزەکانی گەشەی دانیشتوان و ئەو ھۆکارانەی کاریگەرییان ھەیە لەسەری .بۆبەدەست ھێنانی ،توێژەر،ڕێبازی (وەسفی، مێژویی، شیکردنەوەی) بەکارھێناوە. کێشەی توێژینه‌وه‌كه‌ لەوە دایە بونی جیاوازی زۆره‌ له‌گه‌شه‌ی دانیشتوان به‌پێی قۆناغه‌كانی شار پێدا تێپه‌ڕبوه‌ له‌ماوه‌ی (1957-2020) ئەمە جگە لە پێشەکییەک و دەرئەنجام و پێشنیار. گرینگترین دەرئەنجامەکان: ١-شاری کۆیە لەتێکڕای ماوەی توێژینەوەکە گۆڕانکاریی دیمۆگرافی زۆری بەسەردا ھاتووە،‌ بەجۆرێک بەرزترین ڕێژەی گەشەکردن لەماوەی(١٩٧٧-١٩٨٧) بەڕێژەی (٩.٤%)لە ھەزارابووە، نزمترین ڕێژەش(١٩٨٧-٢٠٠٩) (١.٣)ئه‌وجیاوازیه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆگه‌شه‌ی سروشتی كۆچی گوندنشین بۆ شار سه‌ره‌ڕایی بونی كه‌مو كوڕی له‌ داتاكان تایبه‌ت به‌دانیشتوان. 2-چەندین ھۆکاری تری سروشتی و مرۆیی   وەک:  شوینی جوگرافی و پێكهاته‌ی جیۆلۆجی ده‌رامه‌تی ئاو، له‌گه‌ڵ هۆكاری سیاسی وئابوری ودیمۆگرافی و کارگێڕی وخزمەتگوزاری كاریگه‌ریان هه‌بوه‌ له‌سه‌ر گه‌شه‌ی دانیشتوان .گرنگترین پێشنیارەکان. 1- بایەخدان بە داتاو زانیاریەکانی ‌تایبەت بە دانیشتوان له‌لایه‌نن فه‌رمانگه‌ی ئاماری كۆیه‌و به‌ هه‌ماهه‌نگی بكات له‌گه‌ڵ داموده‌زگاكانی تر بۆده‌سته‌به‌ركردنی داتای دروست. 2-دانانی سنورێک بۆ کۆچی گوندنشینان ،ئەویش لەڕێگەی پەرەپێدانی  گوندەکان و ‌دابینکردنی خزمەتگوزارییەکان .

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

ناونیشانی توێژینه‌وه‌ [English]

Geographical Analysis of the Population Growth of Koya City between (1957-2020)

نوسه‌ران [English]

  • Arsaln Rostam Haje 1
  • peshraw tofiq 2

1 وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ / په‌روه‌رده‌ی كۆیه‌

2 زانكۆی كۆیه‌// فاكه‌ڵتی په‌روه‌رده /‌/ به‌شی جوگرافیا

پوخته‌ [English]

Population growth is an important topic in population studies because society is constantly changing due to population growth and decline. Koya is the center of Koya district, one of the districts of Erbil province. It is located in the southeast of the province, covers an area of ​​(2095) hectares, in 2020 the population is (95186) people in the same year. The aim of this research is to present the population growth of Koya city during the years (1957-2020). The problem of the study is that there are many differences in population growth according to the stages of the city during (1957-2020), in addition to an introduction, conclusions and recommendations. The most important results: 1- Koya city has undergone a lot of demographic changes during the study period, so that the highest growth rate during the period (1977-1987) was (9.4%) per thousand, the lowest rate (1987-2009) (1.3) difference This is due to the natural growth of rural-urban migration despite the lack of population data. 2- Several other natural and human factors such as: geographical location and geological structure of water resources, with political, economic, demographic, administrative and service factors have affected the population growth. The most important recommendations. 1- Koya Statistical Office should pay attention to the data and information about the population and coordinate with other institutions to provide accurate data. 2. Limiting the migration of villagers through the development of villages and the provision of services.

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان [English]

  • Population growth
  • natural growth
  • urban
  • rural
  • migration
-  القرأن كريم, سورة الأسراء,الأية,31 قرأن كريم,سورة النساء,الاية,3 
- الدین ،احمدنجم،1970،احوال سكان فی العیراق،معهد بحوث والدراسات العربیة.القاهرة.
- الدین،أحمدنجم،1982،جغرافیةسكان العراق،مطبعة جامعة بغداد.بغداد.
- الخفاف والريحانى ,عبد على حسن,1986,عبد مخور,جوغرافية السكان,مطبعة جامعة البصرة     
- الجمهورية العيراقية وزارة,داخلية مديريةالنفوس العامة,المجموعةالاحصائيةللتسجيل عام1957لوائىموصل واربيل,مصدرسبق ذكرة,جدول رقم(4).ص210.
- الجمهوريةالعيراقية,وزارة التخطيط,الجيهازالمركزى الاحصاء,نتائيج التعدادلعام للسكان  لسنة1965امصدرسبق مطبعةجيهازالمركزللاحصاء,بغداد,جدول رقم(1)ص9-10
- الجمهوريةالعيراقية,وزارة التخطيط,الجيهازالمركزى الاحصاء,نتائيج التعدادلعام للسكان  لسنة1977امصدرسبق مطبعةجيهازالمركزللاحصاء,بغداد,جدول رقم(22)ص29-_30
- الجمهوريةالعيراقية,وزارةالتخطيط,الجيهازالمركزى الاحصاء,نتائيج التعدادلعام للسكان  لسنة1987 المصدرالسابق مطبعةجيهازالمركزللاحصاء,بغداد,جدولرقم(1ح)و(1ر)ص3-4.
- حكومة اقليم كوردستان عيراق,وزراة التخطيط,هيئةالاحصاء الاقليم,نتائج حصروترفهم,محافظةاربيل,2009. شعبةgis ,مصدر سبق، بیانات غیر منشورة  
-حكومة اقليم كوردستان عيراق,وزراة التخطيط,هيئةالاحصاء الاقليم,نتائج حصروترفهم، محافظة أربيل,2009,ص1_-3 بينات منشوة. منشوة.                                                                                    
-ئه‌حمه‌د،پشتیوان شفیق.2012،شی كردنه‌وه‌یه‌ كی جوگرافی بۆدابه‌ش بوونی دانیشتوانی شارۆچكه‌ی ڕانیه‌ له‌ماوه‌ (1957-2006)بڵاو كراوه‌ی ئه‌كادیمیای كوردی ،چابخانه‌ی حاجی هاشم،هه‌ولیر  
-حسین،بیان علی ،2001،سكان مدینه‌ السلیمانیه‌  (دیراسة الجغرافیة) رسالة  ماجستیر،غیر منشورة،كلیةا اڵاداب . جامعه‌ بغداد.                                                                                                               - حسین ،بیان علی 2009،تحليل الجغرافى لأتجاهاالنموالحضرىفى المحافظة السليمانية,أطروحةدكتوراغير منشورة,كلية علوم الانساني’,جامع’ سليمانية .                                                                            -حسێن ،بیستون ئه‌حمه‌د،2013،شیكردنه‌وه‌ی دانیشتوان بۆ گه‌شه‌ی دانیشتوان له‌شاری قه‌ڵادزێ ،نامه‌ی ماسته‌ر ،زانكۆی صلاحدین ،هه‌ولێر .                                                                                                                                  -حكومه‌تی هه‌ریمی كوردستان . وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی ،به‌ڕیوه‌به‌رایه‌تی گشتی ته‌ندروستی كۆیه‌ ،به‌شی له‌دایك بوون و مردن له‌ماوه‌ی 2003-2020 داتای بڵاو نه‌كراوه‌.-حكومه‌تی  هه‌رێمی كوردستان وه‌زاره‌تی داد ،دادگای باری كه‌سیه‌تی له‌شاری كۆیه‌ ،به‌شی هاوسه‌رگیری و جیابوونه‌وه‌، زانیاری ده‌رباره‌ی ژماره‌و ته‌مه‌نی هاوسه‌رگیری، داتای بڵاو نه‌كراوه.
-حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان وه‌زاره‌تی پلان دانان،فه‌رمانگه‌ی  ئاماری كۆیه‌ سه‌رژمیری دانیشتوان 1957-2020 داتای بلاو نه‌كراوه‌.
-چاوپێكه‌وتن –له‌گه‌ڵ به‌رێز ، شكوریه‌ عبدالله‌ جیدی . سه‌رۆكی به‌شی له‌دایك بوون مردن له‌ نه‌خۆشخانه‌ كۆیه‌ رێكه‌وتی /1/11/ 2021 دووشه‌مه‌.
- تاڵب،جزا تۆفیق،1999 ، بایه‌خی جیۆپۆله‌تیكی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستانی عیراق سه‌نته‌ری لێكۆڵینه‌وه‌ی ستراتجی.سلیمانی.
- تۆفیق، پێشره‌وصمد،2009،شیكردنه‌وه‌ی شوێنی دانیشتوانی شاری ڕانیه ‌لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك له‌جوگرافیای شار،نامه‌ی ماسته‌ر، كۆلیژی زانسته‌ كۆمه‌ڵایه‌یه‌كانی زانكۆی كۆیه‌
- جه‌لال،هیوا ئه‌مین .2007،شیكردنه‌وه‌ی جوگرافی بۆگه‌شه‌ی شارنشین له‌پارێزگای هه‌ولێر،نامه‌ی ماسته‌ر،كۆلیژی ئاداب، زانكوى صلاحدين.                                                                                                                                                                                                                                                 
- سهاونه‌ وسمحه‌،‌فوزی عبدو موسی عبودة،2003 جغرافیه‌ السكان،داروائل للنشر،الطبعة الاولی،عمان   
 - زێباری،تاهیر حه‌سۆ،2000، ئاقاره‌كانی شارنشینی له‌ پارێزگای دهۆك ، گۆڤاری سه‌نته‌ری برایه‌تی ، ژماره‌ 16، وه‌زاره‌تی په‌رورده‌ .هه‌ولێر..‌
- رسول،ژیارخدر،2016، پێكهاته‌ ی بازرگانی له‌ شاری كۆیه‌ لێكۆڵینه‌وه‌یك له‌جوگرافیای شار،نامه‌ی ماسته‌ر،فاكه‌ڵتی په‌روه‌رده‌، زانكۆی كۆیه‌ 
- خسباك، شاكر،1999،ئاراسته‌ی گشتی په‌ره‌سه‌ندنی دانیشتوانی  لیوای سلێمانی ،وه‌رگیران، عه‌تا،قه‌ره‌داغی ،  چابخانه‌ی ڕووناكی سلیمانی.                                                                                       – --- سعید وسلیم،كامران تاهر, هيواصادق, 2016 ،التوسیع المساحی لمدینة كۆیه‌ (دراسة فی الجغرافیةالمدن)مجله‌ جامعة رابه‌رین لسنة ثالثة عدد9.
- كریم، ڕؤژان كامران ، 2014  فراوان بوونی ڕووبه‌ری شاری كۆیه‌، كاریگه‌ری له‌ سه‌ر زه‌ویه‌ كشتوكاڵیه‌كان،نامه‌ی ماسته‌ر،زانكۆی كۆیه‌،.
-غفور عبدالله‌ ،2000، داینامیكی ژماره‌ی دانیشتوانی  هه‌ریمی كوردستانی عیراق ،گۆڤاری سه‌نته‌ری لێكۆڵینه‌وه‌ی ستراتجی ، ژماره‌ (1) ساڵی هه‌شته‌م ، سلیمانی                                                                                                                                                                                                  
-غلاب وعبدالحكیم،محمد سید ومحمد صبحی ،.1978، السكان دیمغرافیا جغرافیا، مطبعة الأنجول المصریه‌                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          
- علبی ، عاطف1980 الجغرافیا الاقتصادیة والسیاسیه‌ والسكانیه‌ والجیوبولتیكیة، المؤسسة الجامعیة للدراسات والنشرالتوزیع. بیروت.                                                                                                                 
-محمد،خلیل ئیسماعیل ،2005 ، كاریگه‌ری گه‌شه‌ی شارستانی دانیشتوان له‌سه‌رتایبه‌ت مه‌ندیه‌ دیمۆگرافیه‌كانی شاری زاخۆ ، گۆڤاری سه‌نته‌ری لێكۆڵینه‌وه‌ی ستراتجیی(سیاسه‌تی ده‌ولی)  ژماره‌20 سلیمانی.
- محمد،خلیل ئیسماعیل،1999، دابه‌ش بوونی جوگرافی دانیشتوانی شاری دهۆك. گۆڤاری سه‌نته‌ری برایه‌تی، ژماره‌(2) ساڵی یه‌ كه‌م ..هه‌ولێر.                                                                                                                         
- محمد ، خلیل ایسماعیل ، 1999 ،اقلیم كوردستان العیراق ، دراسات فی  التكوین القومی للسكان ط3، مطبعة جامعیة ،
- محمد، خلیل ئیسماعیل ،1997 ، قضاى خانقين ، دراسة فى جوغرافية سكان، ط1، مطبعةالعانى، بغداد .
- محمد، ئافان محمود، ئه‌وانی تر،2004 ، گه‌شه‌كردنی دانیشتوانی شاری سلێمانی ،  له‌‌ كتیبی سلێماانی، به‌رگی یه‌كه‌م چاپ و ئۆفیسی شیفان ، بڵاوكراوه‌كانی شاره‌وانی سلێمانی.
- هه‌رێمی كوردستان، ده‌زگای لوتكه‌ بۆپرسی كۆچ و په‌نابه‌ران .2021.
-John Clark,1972,population Geography, Edition pergaman press oxford.
Shorsh M.Resool1990l,Destruction of anation,printer in USA-