جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ران

1 زانکۆى ڕاپەڕین/ کۆلێژى پەروەردەى قەڵادزێ / به‌شی کوردی

2 وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌/ ئاماده‌یی قه‌ڵادزی/ سلێمانی

پوخته‌

بێگومان گوڵ وه‌کو ناسکترین و دڵڕفێنترین به‌شی سروشت، شوێنی خۆی دۆزیوه‌ته‌وه‌ بۆ خۆ نواندن و وه‌سفکردنی پڕ به‌باڵای، ئه‌و شوێنه‌ش گومانی تێدا نییه‌ که‌ ئه‌ده‌بیاته‌، له‌ناو ئه‌ده‌بیاتیشدا به‌تایبه‌تی تر له‌ شیعردا، ئه‌مه‌ به‌زه‌قی و به‌ ئاشکرا له‌ شیعری کوردی هه‌ستی پێ ده‌کرێت، به‌ڵام له‌ قۆناغه‌ جیاجیاکاندا به‌ شێوازی جیاجیا باسی کراوه‌، بۆنموونه‌ له‌ قۆناغی شیعری کلاسیکی کوردیدا به‌ جۆرێک ڕه‌نگیداوه‌ته‌وه‌، له‌قۆناغی شیعری نوێ به‌شیوازێکی تر و له‌ قۆناغی شیعری هاوچه‌رخی کوردیشدا له‌ هه‌ردووک قۆناغه‌که‌ جیاوازتر و زۆر ئازادانه‌تر باسیکراوه‌ و ئه‌مه‌ش سه‌ره‌ڕای ڕه‌نگدانه‌وه‌ی قۆناغه‌کانی پیشوو، گوڵ له‌به‌رخۆی و له‌پیناوی خۆی له‌ شیعردا گوزارشتی لێکراوه‌، هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ش توێژینه‌وه‌که‌مان که‌ به‌ناونیشانی (چه‌مکی (گوڵ) له‌ دیوانی (منم دیده‌وانی گوڵ ده‌که‌م)ی (پێشه‌واکاکه‌یی)دا)یه‌ ، هه‌وڵێکه‌ بۆ خستنه‌ڕووی چه‌مکی (گوڵ) له‌ دیوانی (منم دیده‌وانی گوڵ ده‌که‌م)ی (پێشه‌وا کاکه‌یی)، به‌پێی تیۆری ڕه‌خنه‌یی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی، توێژینه‌وه‌که‌ له‌ دووبه‌ش پێکهاتووه‌، له‌به‌شی یه‌که‌مدا به‌شیوه‌ی تیۆری له‌ دوو ته‌وه‌ردا باسی چه‌مک و پێناسه‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی و تیۆری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی له‌ پڕۆسه‌ی شیکردنه‌وه‌ی ده‌قدا ده‌که‌ین، به‌شی دووه‌می توێژینه‌وه‌که‌مان له‌ دوو ته‌وه‌ردا ته‌رخانکردووه‌ بۆ چه‌مکی گوڵ له‌ شیعری کلاسیک و نوێ و هاوچه‌رخی کوردی و (چه‌مکی (گوڵ) له‌ دیوانی (منم دیده‌وانی گوڵ ده‌که‌م)ی (پێشه‌واکاکه‌یی)دا به‌پێی تیۆری ڕه‌خنه‌یی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌گه‌رایی) و به‌ نموونه‌ی شیعری ئه‌و بابه‌ته‌مان پراکتیزه‌کردووه‌ و جیاوازى بەکارهێنانى ئەم چەمکەمان لاى شاعیر سه‌لماندووە

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

کوردی:
1- ئاوارە فەرەیدون قادر(2019)، شیکارى شیعرى نوێى کوردى بە میتۆدى هەڵوەشاندنەوە(فەرەیدول عەبدالبرزنجى، ئەنوەر قادر جاف، شێرکۆ بێکەس، عەبدوڵا پەشێو) وەک نموونە، نامەى دکتۆرا، زانکۆى سلێمانى.
2- د.ئیبراهیم محمود خەلیل(2017)، ڕەخنەى ئەدەبى نوێ لە لاسایکردنەوەوە بۆ هەڵوەشاندنەوەگەرایی، و. د. محەمەد تاتانى، چاپخانەى کارۆ، چاپى یەکەم .
3- پیره‌مێرد(دیوان) ( 2012)، کۆکردنه‌وه‌ و په‌راوێزنووسینی (محمد رسول(هاوار))، له‌ بڵاوکراوه‌کانی کتێبخانه‌ی به‌ختیاری، چاپخانه‌ی شڤان، چاپی دووه‌م.
4-  پێشەوا کاکەیی (٢٠١٩)، منم، دیدەوانى گوڵ دەکەم، چاپخانەى کارۆ، چاپى دووەم.
5- شێرکۆ بیکه‌س(1395 هـ.ش)، کازیوه‌ ، نشر آریوحان، چاپی یه‌که‌م، تهران.
6- گۆران(دیوان) (1389 هه‌.ش)،کۆکردنه‌وه‌ی محمدی مه‌لا که‌ریم، نشر پانیذ، چاپخانه‌ی داڵاهۆ، چاپی چواره‌م، تهران.
7- عه‌بدوڵا په‌شێو(2008)، پشت له‌نه‌واو و ڕوو له‌کڕێوه‌، چاپخانه‌ی هێڤی، چاپی سێیه‌م، هه‌ولێر.
8- عبدالستار پیرداود حەسەن - د. سەردار ئەحمەد گەردى(٢٠١٢)، پراکتیزەکردنى ستراتیژیەتى هەڵوەشاندنەوە لە شیعرى (پایز)ى گۆراندا، گۆڤارى ئەکادیمیاى کوردى، ژ:(٢٣)، چاپخانەى حاجى هاشم، هەولێر.
9- مه‌وله‌وی(دیوان) (1391 هـ‌.ش )، کۆکردنه‌وه‌ و لێکدانه‌وه‌ و له‌سه‌رنووسینی(مه‌لا عه‌بدولکه‌ریمی موده‌ڕیس)، انتشارات کردستان، چاپی دووه‌م، سنندج.
10- نالی(دیوان) (1976)، لێکۆڵێنه‌وه‌ و لێکدانه‌وه‌ی مه‌لا عبدولکه‌ریم موده‌ڕیس و فاتیح عبدولکه‌ریم و محمدی مه‌لاکه‌ریم، چاپخانه‌ی کۆڕی زانیاری کورد، چاپی دووه‌م، به‌غدا.
11- د. نەسروڵڵأ ئیمامى(٢٠١٨)، بنەماوەمیتۆدەکانى ڕەخنەى ئەدەبى، و: سەنگەر نازم و هیمداد حسین، ناوەندى ئاوێر بۆ چاپ و بڵأوکردنەوە، چاپى یەکەمن هەولێر.
12-د. یادگار لەتیف شارەزوورى(٢٠١٥)، دیاردەگەرایى و ڕەخنەى ئەدەبى بنچینە مەعریفیەکانى میتۆدە ڕەخنەییەکان بنچەى سەوسەن وەک بوارى کار، چاپخانەى هێڤى، چاپى یەکەم، هەولێر.
فارسی:
13- د.بهرام بهین(١٣٩٧)، خواندن متون ادبى در افاق پساساختارگرایى، مجلە: علم انسانى(دانشگاە سیستان و بلوچستان)، شمارە(١١).
14-شهریار زرشناس(١٣٨٢)، در امدى بر بنیانهاى فلسفى ساختارگرایى و ساختارشکنى در نقد ادبى، مجلە ادبیات داستانى، شمارە(٦٨).
15- کامران پارسى نژاد،  ساختارگرایى و ساختارشکنى، مجلە(ادبیات داستانى)، شمارە(٦٩)، خرداد ١٣٨٢.
16- محمود رضایى دشت ارژنە، نقد و بررسى داستان فرود سیاوش براساس رویکرد ساختارشکنى، مجلە شعر پژوهشى(بوستان ادب)، دانشگاه شیراز، سال پنجم(شمارە دوم)، تابستان(١٣٩٢).
17- نیکلاس رویل، واسازى چیست؟ ترجمة: بامداد امینایى، مهنامە گلستان، شمارە(١٣٢)، مرداد ١٣٩٣.
18- واسازى، ویکى پیدیا(دانشنامە ازاد،https://fa.wikipeddia.org/wiki/)
عه‌ره‌بی:
19- منال بن قسمیة، المناهج النقدیة الادبیة، الرسالة الماجستیر، جامعة محمد بوضیاف ـ المسیلة، 2016 ـ 2017. 
ئینگلیزی:
20- Jalal sokhanvar( 2010), The Practice of Literary Terminology: Samt organization :Tehran.
21- John peck & Martin Coyle(2007), Literary Terms and Criticism: Third Edition,Tehran