جۆری توێژینهوه : Original Article
نوسهر
زانکۆی کوردستان، سنه، ئێران
پوخته
سهرەتای داڕشتنی تیۆرییەکانی ڕەوانبێژی دەگەڕێتەوه بۆ یۆنانی کۆن، پاشان زانایانی موسوڵمان بۆ ناسینی باشتری ئیعجازی قورئان ئەم زانستەیان بەکار هێنا. جاحیز(و.255ک)، ئهبووهیلالی عەسکەری(320-392 ک)، ئیبنی ڕەشیقی قیروانی(و. 456ک)، عبدولقاهیر جورجانی(405-474)، خەتیب تەورێزی(421-502)، سهککاکی(555-626ک)، ئیبنی ئهثیر(558-637) و تەفتازانی(722-792) بهشێک لهو زانایانەن؛ واته سەرەتای ڕەوانبێژی له عەرەبیدا دهگهڕێتهوه بۆ نزیکهی 1300 ساڵ لەمەوبەر. له دوای ئەوان فارسەکانن که پێشینەی ئەم زانسته لای ئەوان دهگهڕێتەوه بۆ1000 ساڵ بەر له ئێستا که یەکەم کتێبی ڕەوانبێژی –که تا ئێستاش ماوه- به نێوی ترجمان البلاغه لهلایەن موحەممەدی کوڕی عومەری ڕادویانییەوه نووسراوه. بەڵام بهداخهوه پێشینەی نووسینی ئەم زانسته له کوردیدا دەگەڕێتەوه بۆ 995 ساڵ بەر له ئێستا که یهکەم جار شێخ نووری شێخ ساڵح(1896-1958ز.) چەند بابهتێکی له گۆڤاری ژیاندا بڵاوکردەوە و جارجاره دێره شیعرێکی له شاعیره کوردەکانیش وەک نموونه بۆ هێناون. بەڵام یەکەم کتێبی زمانی کوردی لەم بوارهدا کتێبی خۆشخوانی مامۆستا سهججادییه که له ساڵی 1978 زایینی له چاپ درا. ئەم توێژینەوه به شێوازی وەسفی – شیکاری ئەم کتێبە شرۆڤه دەکات. دەرەنجامەکان دەری دەخات که ئەم کتێبه هەر سێ بەشی ڕهوانبێژی واته ڕوونبێژی، جوانکاری و واتاناسی له خۆ دهگرێت. نووسینی یهکهم کتێبی سەربەخۆ له ڕەوانبێژیدا، دانانی نێوی کوردی لهجیاتی نێوی عه-رهبی بۆ یەکەم جار بۆ هەر کام له زانستەکانی ڕهوانبێژی، کەڵک وەرگرتن له نموونه جوانهکانی شیعر و پەخشان و تەنانەت فۆلکلۆری کوردی بۆ مهبەستەکانی ئەم زانسته، نوێکاری بەرچاو و زۆر شتی دیکەی وەک ئەمانه توانیویانه ڕۆڵ و پێگەی عەلائەددین سهججادی باشتر ڕوون بکەنەوه و وا بکەن که ئەم کتێبه هەتا ئێستاش وهک سهرچاوەیەکی باوهڕپێکراو بۆ توێژەرانی ئەم بوارە بناسرێت
وشه بنچینهییهكان
ناونیشانی توێژینهوه [English]
The role and position of Alaeddin Sajjadi in Kurdish rhetoric
نوسهر [English]
- Ahmad Parsa
زانکۆی کوردستان، سنه، ئێران
پوخته [English]
The theories of psychology began to be formulated in ancient Greece, and Muslim scholars later used this science to better understand the miracles of the Qur'an. Jahiz (d. 255 AH), Abu Hilal al-Askari (320-392 AH), Ibn Rashiqi al-Qirwani (d. 456 AH), Abdul Qahir Jurjani (405-474 AH), Khatib al-Tawrezi (d. 456 AH). 421-502), Sakkaki (555-626 AH), Ibn 'Athir (558-637) and Taftazani (722-792) are some of these scholars; That is, the beginning of rhetoric in Arabic dates back to about 1300 years ago. They are followed by the Persians, whose history of this science dates back to 1,000 years ago, when the first book of rhetoric, which still exists, was called Tarjman al-Balagha Written by Muhammad ibn 'Umar Raduyani. Unfortunately, the history of writing this science in Kurdish goes back to 995 years ago when Sheikh Nuri Sheikh Salih (1896-1958) first wrote several articles on He published the magazine Zhinda and occasionally quoted poems from Kurdish poets as examples. However, the first Kurdish book in this field was Sajjadi's book Khoshkhani, which was published in 1978. This study interprets this book in a descriptive – analytical manner.
More about this source text. The results show that this book includes all three knowledges of retorics, figures of speech and retoric. Writing the first independent book in retoric, putting Kurdish names instead of Arabic names for the first time for any of the sciences of retoric, using beautiful examples of poetry and The dissemination of Kurdish folklore for the purposes of this science, significant innovations and many other things like these have been able to play the role and position of Alaeddin Sajjadi Better explain and make this book still recognized as a reliable source for researchers in this field.
وشه بنچینهییهكان [English]
- rhetoric
- figures of speech
- semantics
- Alaeddin Sajjadi
- Criticism
کوردی
- ئهحمهد مستهفا گهردی، موحسین (2013). بههاری ڕهوانبێژی.
- پارسا، سهیید ئهحمهد (1294). جوانکاری له ئهدهبی کوردیدا به شێوازێکی نوێ. سنه: نالی.
- حسێن فهرحل، مهریوان (2017). جوانکاری له شیعری وهفاییدا، سلێمانی. چاپخانهی پهنجهره.
- عهبدولجهبباری جامی، بههار (2017). هونهری جوانکاری له شیعری عهونیدا، ههولێر، چاپخانهی ڕۆژههڵات.
- عهبدوڵڵا، ئیدریس (2012). جوانکاری شیعری نوێی کوردی. ههولێر، چاپخانهی ههیڤی.
- ............................... (2012). جوانکاری شیعری کلاسیکی کوردی، ههولێر: چاپخانهی ڕۆژههڵات.
- ............................... (2018). هونهرهکانی ڕهوانبێژی کوردی، ههولێر: چاپخانهی ڕۆژههڵات.
- سهججادی، عهلائهددین (1978). خۆشخوانی. بهغدا: چاپخانهی معاریف.
- سهیید مینه، مستهفا (2007). پلهی وهفایی لهناو شاعیرانی سهدهی نۆزدهههمی کرمانجی خواروو. ههولێر: نووسینگهی تهفسیر.
- شێخ ساڵح ، شێخ نوري(1927): «ايجاز و اکثار». ژيان، ژماره 55.
- گهردی، عهزیز (1972). ڕهوانبێژی له ئهدهبی کوردیدا. بهرگی یهکهم. ڕوونبێژی. ههولێر: چاپحانهی شارهوانی.
- ....................... (1972). ڕهوانبێژی له ئهدهبی کوردیدا. بهرگی سێههم: واتاناسی. ههولێر: چاپخانهی شارهوانی.
- ....................... (1972). ڕهوانبێژی له ئهدهبی کوردیدا. بهرگی دووههم: جوانکاری. ههولێر: چاپخانهی شارهوانی.
- مودهڕڕیس، عهبدولکهریم (1991). بهدیع و عهرووزی نامی. بهغدا: چاپخانهی دار الجاحظ.
عربی
القرآن الکریم
- ابن اثیر، ابوالفتح ضیاءالدین نصرالله (1939) المثل السائر. تحقیق د. محمد محیالدین عبدالحمید، قاهره، مطبعه مصطفی البابی.
- تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر (2003). مختصر السعد (شرح تلخیص مفتاح العلوم). تحقیق الدکتور عبدالحمید هنداوی، بیروت: مکتبه العصریه.
- تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر (2001) المطول. تحقیق الدکتور عبدالحمید هنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- جاحظ، ابوعثمان عمرو بن مجد (1947). البیان و التبیین، قاهره.
- خطیب قزوینی، جلالالدین بن عبدالرحمن (1989). الإیضاح فی علوم البلاغه. بشرح و تعلیق و تنقیح د. محمد عبدالمنعم خفاجی، بیروت: الشرکه العالمیه.
- خطیب قزوینی، جلالالدین عبدالرحمن (1997). التلخیص فی علوم البلاغه (و هو تلخیص مفتاح العلوم سکاکی). بیروت: دار الکتب العلمیه.
- سکاکی، ابویعقوب (1937). مفتاح العلوم. مصر.
- قیروانی، ابن الرشیق (1981). العمده فی محاسن الشعر و نقده. بتحقیق محمد محیالدین، بیروت: دار الجلیل، الطبعه الخامسه.
فارسى
- آقا سردار، نجفقلی (1333ش) درّه نجفی. با تصحیح و تعلیقات و حواشی حسین آهی، با دو مقدمه از میر فیروز کوهی و محمد حمیدی. تهران: انتشارات فروغی.
- تاج الحلاوی، علی بن محمد (1341). دقائق الشعر. به تصحیح و حواشی و یادداشتهای سید محمد کاظم امام، تهران، دانشگاه تهران.
- پارسا، سید احمد (1397). بررسی انتقادی کتب بدیع زبان کردی. پژوهشنامه ادبیات کردی، دوره چهارم، شماره 6، پاییز و زمستان، صص 1-15.
- رادویانی، محمد بن عمر (1362). ترجمان البلاغه. به اهتمام احمد آتش. تهران: اساطیر، چاپ دوم.
- رازی، شمس قیس (1373). المعجم فی معاییر اشعار العجم. به کوشش سیروس شمیسا، تهران: فردوس.
- رامی تبریزی، شرفالدین حسن بن محمد (1341). حقائق الحدائق. تهران: دانشگاه تهران.
- رجایی، محمد خلیل (1376). معالم البلاغه. شیراز: دانشگاه شیراز.
- کاشفی سبزواری، میرزا حسین (1369). بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، ویراست میر جلالالدین کزازی. تهران: نشر مرکز.
- مازندرانی. محمد هادی محمد صالح (1367). انوار البلاغه. تهران: مرکز فرهنگی نشر قبله، دفتر نشر میراث مکتوب.
- وطواط، رشیدالدین (1363). حدائق السحر فی دقائق الشعر. به تصحیح و اهتمام عباس اقبال. تهران: سنایی و طهوری.
- هدایت، رضاقلی خان (1356). مدارج البلاغه در علم بدیع. شیراز. معرفت، چاپ دوم.