جۆری توێژینه‌وه : Original Article
نوسه‌ران
زانکۆی گەشەپێدانی مرۆیی, زانکۆی سلێمانی
پوخته
سیاسەتی گشتیی کۆماری ئیسلامیی ئێران بەرامبەر بە کورد بەردەوام دوو ئاراستەی ئاسایشی و بەرژوەندیگەرایی وەرگرتووە و بەپێی پێشهات و دۆخە جیاوازەکان، یەکێکانی گرتووەبەر. پێگەی کوردستانی عێڕاق لەم سیاسەتەدا هیچ کاتێک نەگەیشتووتە ئاستی پەیوەندییەکی ستراتیژیی دوورمەودا، بەڵکو تەنیا وەک کارتێکی فشار بەرامبەر بە نەیارەکانی لە پێناو بەدیهێنانی بەرژەوەندییەکانی ئێران بەکارهاتووە، یان وەک مەترسییەک لەسەر ئاسایشی ناوخۆی ئێران کە پێویستە سەرکووت بکرێت، کاری لەسەر کراوە. لەم توێژینەوەدا بە سوودوەرگرتن لە میتۆدی مێژووی-شیکاری، سەرەتا چوارچێوەی سیاسەتی گشتیی کۆماری ئیسلامیی ئێران باسکراوە و دواتر جێبەجێکردنی ئەو سیاسەتە بەرامبەر بە کورد لە ڕێگەی هێنانەوەی نمونە مێژووییە هاوچەرخەکان، ڕوونکراوەتەوە و هەوڵدراوە وەڵامی ئەم پرسیارە بدۆزرێتەوە کە بنەماکانی سیاسەتی گشتی و پەیوەندییەکانی ئێران بەرامبەر بە کورد چین؟ ئاستەنگی پەیوەندییەکان و دەرئەنجامەکانی لەسەر کورد چی بوون؟
وشه بنچینه‌ییه‌كان
کتێب
- ازغندی, علیرضا(١٣٩٢)، روابط خارجی ایران ١٣٥٧-١٣٢٠، تهران : قومس.
- بشیری، سیاوش(1988)، قرارداد 1975 الجزایر ایران-عراق، کرفلد: سازمان ملی شاهیران.
- بەرەی کوردستانی عێراق دەزگای راگەیاند(1988)، بەرنامە و پەیڕەوەی ناوخۆی بەرەی کوردستانی عێراق، دەزگای ڕاگەیاندنی بەرەی کوردستانی عێراق.
- توآل، فرانسوا(1376)، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه کتایون باصر، تهران: خاوران.
- شیرازی، حبیب الله ابوالحسن و طارمی، کامران(١٣٨٤)، نقش گروههای معارض در روابط ایران و عراق(١٣٧٨-١٣٧٥)، تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- حبیب محمد کریم(1998)، تأریخ الحزب الدیمقراطی الکوردستانی-العراق(فی محطات رئیسیة)، 1946-1993، دهوک: خەبات.
- حق پناه، جعفر(1387)، کردها و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات.
- رسول، فاضل،(٢٠١0)، العراق-ایران اسباب و ابعاد النزاع، سلیمانیە: سردم.
- سەرده‌شتی، یاسین(2011)، کوردستانی ئیران (لێکۆڵینەوەیەکی مێژوویی له جووڵانەوەی رزگاریخوازی نه‌تەوه‌یی گه لی کورد) 1979-1939، سلیمانی: سیما.
- شیخ عطار، علیرضا(1382)، کردها و قدرتهای منطقەای و فرامنطقەای(جلد اول: عراق)، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
- شیرعلی نیا، جعفر(1375)، دایرةالمعارف مصور تاریخ جنگ ایران وعراق، تهران: سایان.
- صادق وزیری، صارم‌الدین(1383)، دفاع از دو چهره برجسته جنبش ملی کرد، زنده یادان قاضی محمد و احسان نوری پاشا و ماجرای انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی در مهاباد، بی‌نا، بی‌جا.
- طالع، هوشنگ(1384)، تاریخ تجزیە ایران(دفتر یکم: توطئه نافرجام برای تجزیەی آذربایجان)، تهران: سمرقند.
- فیروزآبادی، سیدجلال دهقانی(١٣٩٥)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت.
- کوچرا، کریس(1377)، جنبش ملی کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: نگاه.
- گادانی، جه‌لیل(2008)، په‌نجا سال خەبات، به‌رگی یه‌کەم، دهوک: موکریانی.
- مجتهدزادە، پیروز(١٣٨٩)، سیاستهای مرزی و مرزهای بین المللی ایران، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی، تهران: سمت.
- مجموعه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران(١٣٩٥)، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، تهران: اداره چاپ و انتشار معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات.
- مراد، خلیل علی(٢٠١١)، دیرۆکا ئیرانێ یا نوی و هەڤچەرخ. وەرگێڕانی بهزاد محمد طاهر رمضان، دهۆک: سپیرز.
- نازدار، مصطفی و شریف و عصمت و وانلی(١٣٧٩)، کردها، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران : انتشارات روزبهان, ١٣٧٩.
- نازناز محەمەد عەبدولقادر(2008)، سیاسەتی ئێران بەرامبەر بزووتنەوەی رزگاریخوازی نەتەوەییی کورد لە کوردستانی عێڕاقدا 1961-1975، هەولێر: ئاراس.
- نیرۆەیی، عەلی تەتەر(2008)، بزاڤی ڕزگاری خوازی نەتەوەیی کورد لە کوردستانی عێڕاق لە ساڵەکانی جەنگی عێراق-ئێران دا 1980-1988، پێداچوون و پێشەکی عەبدولفەتاح عەلی بۆتانی، دهۆک: سپیرێز.
- نەوشیروان مستەفا ئەمین(1999)، خولانەوە لە بازنەدا(دیوی ناوەوەی روداوەکانی کوردستانی عیراق 1984-1988).
- یاسمی، رشید(بی تا)، کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی، تهران: مجمع ناشر کتاب.
- ئاندرسن، لیام و ستانسفیڵد، گاریس(2013)، تەنگژەی کەرکوک(سیاسەتی ئیتنیکی لە کێشمەکێش و چارەسەرە تەوافوقییەکاندا)، وەرگێڕان: ئۆمێد عوسمان، هەولێر: خانەی موکریانی.
- ئومێد رەفیق و عابد خالد و جەلال حەسەن و زمکان عەلی و هەردی مەهدی(٢٠١٨)، ئایندەی کەرکوک لە نێوان هەولیر و بەغدادا، سلێمانی: سەنتەری لێکۆڵینەوەی ئایندەیی.
- نەوشیروان مستەفا ئەمین(2007)، حکومەتی وردستان لە گەمەی سۆڤییەتدا، سلێمانی: سەنتەری لێکۆڵینەوەی ستراتیجی کوردستان.
توێژینەوەی زانستی و گۆڤار
- اخوان کاظمی، مسعود؛ رستمی، فرزاد و شاهملکی، حامد(1396)، "تحلیل رابطه اسرائیل و کردستان عراق و پیامدهای امنیتی آن برای جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، سال هشتم، شماره 4.
- بصیری، محمد علی و موسوی نقلی، مژگان(1394)، "همگرایی فرهنگی کشورهای حوزه نوروز بر مبنای رویکرد آینده پژوهی"، فصلنامه سیاست جهانی، دوره چهارم، شماره اول، بهار 1394.
- پیشگامی فرد، زهرا؛ قالیباف، محمدباقر؛ یزدان پناه، کیومرث و نصراللهی زاده، بهرام(1394): پژوهشی در حوزه فرهنگی و تمدنی ایران، نمونه موردی: کردستان عراق، پژوهش های باستان شناسی ایران، دوره پنجم، شماره9.
- خداوردی، حسن(١٣٨٨)، "سیاست خارجی ایران"، فصلنامه مطالعات خاورمیانە، شماره 58، بهار ١٣٨٨.
- زیباکلام، صادق و عبداللە پور، محمدرضا(١٣٨٨)، "بررسی نقش همگرایی کردها و شیعیان عراق در موفقیت سیاستگزاریهای امنیتی ایران در قبال عراق"، فصلنامه سیاست، دوره ٣٩، شماره ٤.
- سعیدی، روح الامین و مقدمی فر، حمیدرضا(1393)، "منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران"، دوفصلنامه قدرت نرم، سال چهارم، شماره 11، پاییز و زمستان 1393.
- صالحی امیری، سیدرضا و صمیمی، نیلوفر(1386)، "آیین های نوروزی و همبستگی ملی"، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره 11، زمستان 1386.
- طارمی، کامران(1382)، "تحلیلی بر نقش گروههای معارض کری در روابط ایران و عراق یر عصر پهلوی، 1921-1979"، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره61.
- ضرغامی، برزین؛ شوستری، سید محمد جواد و انصاری‌زادە، سلمان (١٣٩٣)، "ژئوپلیتیک شیعه یا هلال شیعه (مبانی، اهداف و رویکردها)"، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره چهل و ششم، شماره ١.
- فاضلی نیا، نفیسه(1385)، "ژئوپلتیک شیعه و مساله امنیت ملی ایران"، فصلنامه شیعەشناسی، سال چهارم، شماره13، بهار1385، ص185.
- مرادی، فاتح(١٣٩٧)، "اقلیم کردستان و ج.ا.ایران میان تنازع هژمونی و سلطە"، مجلە بین المللی پژوهش ملل، مرداد ١٣٩٧.
- نوربخش، مهدی(١٣٩٦)، "چرا استقلال اقلیم کرىستان شکست خورد؟"، نشریه انترنیتی میهن، دور جدید، شماره ١٨.
- موسوی زادە. علیرضا و جاودانی مقدم، مهدی(1388)، "جایگاه استراتژیک کردستان عراق در سیاست خارجی اسرائیل و الزامات سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران"، دانشنامه حقوق و سیاست، شماره 11.
- هەردی مەهدی میکە، ئەژی ئازاد ئەبوبەکر(2018)، "جوڵانەوەی سیاسی کوردستان لە ستراتیژی سیاسی و پەیوەندییەکانی دەوڵەتی ئێراندا(١٩٦٨-١٩٧٥)"، مجلة الدراسات السیاسیة و الامنیة.
- ولیپور زرومی، سیدحسین(١٣٨٣)، "گفتمانهای امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران"، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- ئەژی ئازاد ئەبوبەکر(٢٠١٩)، "گوتاری کۆماری ئیسلامیی ئێران لە بەشداریی شەری سوریا"، گۆڤاری زانکۆی گەرمیان، بەرگی شەشەم، ژمارە ٢.
ئامار
- کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی پارێزگای کەرکوک2010، وەرگیراوە لە: مەڵبەندی 2-ی یەکێتی نیشتمانی کوردستان(کەرکوک/بەشی هەڵبژاردن) و دەزگای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی سەرکردایەتی کەرکووک-گەرمیانی پارتی دیموکراتی کوردستان.
- کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی پارێزگای کەرکوک2014، وەرگیراوە لە: مەڵبەندی 2-ی یەکێتی نیشتمانی کوردستان(کەرکوک/بەشی هەڵبژاردن) و دەزگای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی سەرکردایەتی کەرکووک-گەرمیانی پارتی دیموکراتی کوردستان.
ماڵپەر
- بی بی سی فارسی(٢٤/٩/٢٠١٧)، "مانور سپاه پاسداران ایران در آستانه همه‌پرسی کردستان عراق"، قابل مشاهده در: http://www.bbc.com/persian/iran-41377063.
- بی بی فارسی(١٧/٩/٢٠١٧)، "هشدار ایران در مورد جدا شدن اقلیم کردستان: فقط عراق یکپارچه را به رسمیت می‌شناسیم"، قابل مشاهده در: http://www.bbc.com/persian/iran-41298621.
- پرسمان(10/8/1394)، "تفاوت سوریه با یمن؟"، قابل مشاهده در: https://www.porseman.com/article/.
- Washington post(8/12/2014), "Iraq, Jordan See Threat To Election From Iran Leaders Warn Against Forming Religious State", By Robin Wright and Peter Baker, Available on: http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A43980-2004Dec7.html.
- تسنیم نیوز(26/4/1396)، "جنگ بزرگ اعراب سنی و کردها؛ اولین نتیجه استقلال کردستان / چرا هیچ کشوری از طرح همه پرسی بارزانی حمایت نمی‌کند؟"، قابل مشاهده در: https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/04/26/1466962/.
- حاجتپور، مهدی(25/7/1396)، "چرا کرکوک تا این اندازه مهم است؟"، قابل مشاهده در: https://www.yjc.ir/fa/news/6284599/.
- خامنەای(12/7/1397)، "دیدار رئیس جمهوری ترکیه با رهبر انقلاب"، قابل مشاهده در: http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=37859.
- خامنەای(30/3/1396)، "دیدار نخست وزیر عراق با رهبر انقلاب"، قابل مشاهده در: http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=36913.
- درویشی, فرهاد و پرتو, فتح اللە (20/7/2012)، "عراق جدید و استراتژی سیاسی-امنیتی ایران"؛ قابل مشاهده در: http://pishkesvat.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=172:1390-01-19-13-35-08&catid=1:report.
- دویچه وله فارسی(7/11/2016)، "هشدار مشاور نظامی خامنه‌ای به دولت اقلیم کردستان عراق"، قابل مشاهده در: https://www.dw.com/fa-ir/.
- رادیو فردا(١١/٧/١٣٩٦)، "رزمایش نیروهای ایرانی و عراقی در «نزدیکی مرزهای اقلیم کردستان عراق»"، قابل مشاهده در:https://www.radiofarda.com/a/iran-iraq-military-exercises-border/28770430.html.
- زارعی، سعدالله(27/4/1396)، "همه‌پرسی موزائیکی را نمی‌پذیریم(یادداشت روز)"، قابل مشاهده در: http://kayhan.ir/fa/news/109162/.
- زاید، سعید(27/11/2013)، "ما هو الهلال الشیعی"، متوفر علی الرابط: http://www.gerasanews.com/article/128683.
- ساسانیان، سعید(15/1/1396)، چرا کرکوک مهم است؟، قابل مشاهده در: https://www.farsnews.com/news/13960114001429/.
- شفیعی, محمد جواد(17/10/2017)، همه پرسی استقلال کردستان عراق؛ بحث داغ روشنفکران و سیاستمداران ایرانی، قابل مشاهده در:https://fa.euronews.com/2017/10/02/iranian-reaction-to-kurdish-and-catalonian-referendum.
- علیجانی، رضا(17/10/2017)، ایران و کردهای عراق، قابل مشاهده در: http://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-41650876.
- آنا(20/4/1398)، "مصاحبه با ناظم دباغ: اقلیم کردستان اقدام جدید منافقین علیه ایران را محکوم می‌کند": قابل مشاهده در: https://ana.ir/fa/news/33/403857/.
- همشهری آنلاین(٢/٧/١٣٩٦)، "مرزهای هوایی ایران با اقلیم کردستان مسدود شد"، قابل مشاهده در: https://www.hamshahrionline.ir/news/383270/.
)