جۆری توێژینه‌وه : Original Article
نوسه‌ران
1 Department of Geography, Faculty of Humanities, University of Sulaimani, Kurdistan, Iraq
2 GEOGRAPHY,HUMANITIES EDUCATION, UNIVERSITY OF SULAIMANI, Kurdistan, Iraq
پوخته
کۆمەڵێک فاکتەری جۆراوجۆر کاریگەرییان لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنەکان بەگشتی و هەڵبژاردنە پەرلەمانیەکانی هەرێمی کوردستان هەیە ، بەڵام بەهێزترین فاکتەر فاکتەری مرۆییەکانە، جگە لەوەی کۆی پرۆسەکە لە لایەن مرۆڤ و بۆ مرۆڤیش ئەنجام دەدرێت، بەڵام ڕێژەی بەشداری و ئەنجامی هەڵبژاردنەکانیش پەیوەستە بە خودی مرۆڤ(دەنگدەر)ەکانەوە، چونکە قەبارە و چری و پێکهاتەی ڕەگەزی و تەمەن و فاکتەرەکانی تری تایبەت بە دەنگدەران وەک ئاستی رۆشنبیری و پەیوەندی تاک لەگەڵ ژینگەی دەوروبەر و مەیلی بۆ پارتە ڕامیارییەکان و دۆخی ئاسایشی لەو هۆکارە بەهێزانەن کە کاریگەری ڕاستەوخۆیان لەسەر ڕێژەی بەشداری لە پرۆسەکان و ئەنجامی پرۆسەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان هەبووە.
وشه بنچینه‌ییه‌كان
سەرچاوەکان بەزمانی کوردی
ئینسایکلۆپیدیا‌و فەرهەنگ
عبدالخالق، مسعود، مەوسوعەی جودی بۆ چەمک و زاراوەکانی سەردەم، نوسینگەی تەفسیربۆ بڵاوکردنەوە ڕاگەیاندن- هەولێر، 2008.
کتێب
جەزا تۆفیق تالیب، بایەخی جیۆپۆلەتیکی دانیشتوانی هەرێمی کوردستانی عێراق، چاپی دووەم، لە بڵاوکراوەکانی سەنتەری لێکۆڵینەوەی ستراتیجی کوردستان- سلێمانی ،2000.
حەسەن، سلێمان مستەفا، کورد و یەکەم ئەزمون، چاپی یەکەم، چاپخانەی کارۆ- سلێمانی،2017.
شوانی، محەمەد، ئەنترۆپۆلۆژیای دانیشتون،چاپی یەکەم، ئاودێر بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە، 2013.
کەریم، ئەحمەد ڕەفیق، ناوچە دابڕاوەکانی هەرێمی کوردستان، لێکۆڵینەوەیەک لە جوگرافیای سیاسیدا، بڵاوکراوەکانی سەنتەری لێکۆڵینەوەی ستراتیجی کوردستان- سلێمانی، 2014.
وەیسی، عوسمان عەلی، بەشداری سیاسی بەهاو ڕەهەندەکانی لە کۆمەڵگای سیاسیدا،چاپی یەکەم، چاپخانەی موکریانی،2007.
توێژینەوە‌و گۆڤارەکان
کەریم، ئەحمەد ڕەفیق، ڕەهەندەکانی پشت ئاوارە و دەربەدەر لە نێوان ساڵانی 1968- 2015 لە هەرێمی کوردستان لێکۆڵینەوەیەک لە جوگرافیای ڕامیاریدا، گۆڤاری زانکۆی ڕاپەرین، ژمارە 7، 2016.
نەردستانی، حەسەنی سیلانی، چۆنیەتی گۆڕانی رادی دەنگدەر لە هەڵبژاردندا، گۆڤاری هەڵبژاردن، ژمارە(3و4)، بەهاری2007.
رۆژنامەکان
بابلیسک، ئاشکرابونی فەزاحەتەکانی سەروبەندی هەڵبژاردن، کاتێک بەرهەم ساڵح سەرۆکی لیست بوو،
http://www.bablesk.com/Detail.aspx?id=12650&LinkID=2,14February2017.
تۆڕی هەواڵی سلێمانی، پەرلەمانتیارێکی پارتی دەستی لەکارکێشایەوە.."22 ساڵە ئیهانە دەکرێم"،
http://snnc.co/Mobile/News.aspx?id=4913&MapID=1,14February2017.
حسین، هاوکار، ئەمەریکا و تورکیا داوایان لە کۆمسیۆنکردوە پارتی چارەسە لە هەڵبژاردنەکان دوربخاتەوە، ڕۆژنامەی ئاوێنە، ژمارە(403)،19/11/2013.
ڕادیۆی نەوا، لە تۆماری بایۆمەتریدا، کەرکوکییەکان پێشەنگی عێراقن،
http://www.radionawa.com/programview.aspx?n_=1265&p_=28,22February2017.
ڕۆژانە هەواڵ، یەکێتی بەڵێننامەی بۆ پێدانی مووچە بە خەڵک پڕکردۆتەوە،
http://rhewal.com/news.php?id=6694,14February2017.
سبەی، دەقی ڕوونکردنەوەی(گۆڕان و پارتی و کۆمەڵ و یەکگرتو)لەسەر هەوڵی دەستکاریکردنی ئەنجامەکانی لە سلێمانی،
http://sbeiy.com/Detail.aspx?id=31641&LinkID=4,17May2014.
شایان، عومەر، داواکاری گشتی تانە لەهەڵبژاردنی ئەندامانیی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان دەدات،
http://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/1612201424,16February2017.
گلی، کارزان، خانەوادەیەکی کورد لە خۆشەویستیان بۆ ئەردۆگان ناوێکی سەیر لە کچەکەیان دەنێن،
http://www.basnews.com/index.php/so/news/kurdistan/330559,15February2017.
عەلی، کۆچەر، دواڕۆژ ناوی بەڕێوبەرەگشتیەکان لە پشکی پێنج حزبەکە بڵاودەکاتەوە،
http://www.dwarozh.net/details.aspx?jimare=40693,15February2017
راپۆرت‌و بڵاوکراوە میری‌و نێودەوڵەتیەکان
WORLD BANK GROUP ،هەرێمی کوردستانی عێراق چاکسازی ئابوری لە پێناو بوژاندنەوەی هاوبەش و پاراستنی نەداران، بە بێ شوێنی چاپ و بە بێ ساڵی چاپ،ل168.
ئەنجومەنی سەرکردایەتی- یەکێتی نیشتمانی کوردستان، پێناسە،
http://www.pukpb.org/kurdi/Penase,13March2017.
بەرەی کوردستانی، یاسای ژمارە(1)ی ساڵی 1992، یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی کوردستانی عێراق،
http://www.kurdistanparliament.org/Default.aspx?page=byyear&c=LDD-Yasa&id=1992,27February2017.p118.
پەرلەمانی کوردستان- عێراق، یاسای ژمارە(4)ی ساڵی 2014 یاسای کۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی،
http://perleman.org/Default.aspx?page=byyear&c=LDD-Yasa&id=2014,p.10,15February2017.
پەرلەمانی کوردستان- عێراق، یاسای ژمارە(5)ی ساڵی 2015 یاسای پاراستنی پێکهاتەکان لە کوردستان- عێراق،
http://www.perleman.org/Default.aspx?page=byyear&c=LDD-Yasa&id=2015,3February2017.
پەرلەمانی کوردستان، خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان،
http://www.kurdistan- parliament.org/Default.aspx?page=page&c=xol4,23June2017.
پەرلەمانی کوردستان، مێژووی خولی چوارەم پەرلەمانی کوردستان،
http://www.kurdistanparliament.org/Default.aspx?page=page&c=xol4,26june2018.
پەرلەمانی کوردستان، مێژووی هەڵبژاردن خولی سێیەم 2009،
http://www.kurdistanparliament.org/Default.aspx?page=page&c=Parliament-History2009,23June2017.
پەرلەمانی کوردستان، مێژووی هەڵبژاردنی خولی یەکەم 1992،
http://www.kurdistanparliament.org/Default.aspx?page=page&c=Parliament-History1992,27June2017.
حکومەتی هەرێمی کوردستان، چوارچێوەی ستراتیجی پاراستنی کۆمەڵایەتی، بە بێ ژمارەی چاپ و شوێنی چاپ، 2016، ل5.
دەزگای گشتی کاروباری مین، ئاماری قوربانیانی مین،
http://maa.gov.krd/News.aspx?id=265&MapID=17,8March2017.
دەزگای هەڵبژاردنی یەکێتی نیشتمانی کوردستان، کاندیدەکانی لیستی 102ی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بۆ پەرلەمانی کوردستان2013،ژمارە20،2013،ل2-13.
دەسەڵاتی دادوەری هەرێم، ئەندامانی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی، لەبەردەم ئەنجومەنی داوەری هەرێم سوێندی یاساییان خوارد،
http://www.krjc.org/Default.aspx?page=article&id=968&l=3,16February2017.
دەستەی وەبەرهێنان- هەرێمی کوردستان،ڕاستی وەبەرهێنان،
http://www.kurdistaninvestment.org/downloads.html,01March2017.p.1.
دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان، نەخشەی ڕووبەری پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بە کیلۆمەتر،
http://www.krso.net/Default.aspx?page=article&id=817&l=3,3october2018.
ڕێکخراوی هەنگاو، پەلامارەکانی سوپای تورکیا بۆ سەر هەرێمی کوردستان، کۆمپانیای شادی بۆچاپەمەنی هونەری، بەبێ ساڵی چاپ.
سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان، سەرۆک بارزانی نیگەرانی خۆی بەرامبەر بە شەهیدکردنی 7 هاوڵاتی سیڤیل دەربڕی،
http://www.presidency.krd/kurdish/articledisplay.aspx?id=h3VLCqxdGLE=,8February,2017.
کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی، کۆمسیۆن ناوە سڕکراوەکان بڵاودەکاتەوە،
http://www.khec.krd/Details.aspx?jimare=428,8august2018.
کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان لە عێراق، ڕاپۆرتێک بۆ ئەنجومەنی نوێنەران،و.ساڵح محەممەد ئەمین و ئەحمەد محەممەد ئیسماعیل،بە بێ ژمارەی چاپ، بە بێ شوێنی چاپ، بەغا، ئەیلولی 2006،ل112.
نەتەوەیەکگرتوەکان، پڕۆفایلی عێراق،
http://www.uniraq.com/index.php?option=com_k2&view=item&layout=item&id=2185&Itemid=659&lang=ku,27Jun
نەتەوەیەکگرتوەکان، سەبارەت بە عێراق،
http://www.iq.undp.org/content/iraq/ku/home/countryinfo/,15February2017.
نوسینگەی ڕاگەیاندنی یونامی، چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەمیر ئاراین گەورە ڕاوێژکاری هەڵبژاردن و سەرۆکی تیمی یەکخراو بۆ یارمەتی هەڵبژاردن،گۆڤاری لە پێناو عێراق نەتەوەیەکگرتوەکان لە عێراق 2015، بە بێ ژمارە، 2015.
وەزارەتی پلاندان و بەرنامەی پەرەپێدانی نەتەوەیەکگرتوەکان، بونیاتنانی هەرێمی کوردستانی عێراق ژێرخانی کۆمەڵایەتی- ئابوری،بە بێ شوێنی چاپ، کانونی یەکەمی 2012.
وەزارەتی پلاندانان/ دەستە ئاماری هەرێمی کوردستان، ڕاگەیاندنی ڕۆژنامەوانی،
http://www.mop.gov.krd/index.jsp?&lng=ku,14June2017,p.2-3.
یەکگرتوی ئیسلامی کوردستان، ناوەندی سیاسی و جەماوەری یەکگرتوی ئیسلامی کوردستان- سلێمانی، بەشی هەڵبژاردنی ناوەند، ڕاپۆرتی بڵاونەکراوە.
دیداری کەسی (تایبەتی)
تۆفیق، هاورێ، بەڕێوەبەری گشتی نوسینگەی سلێمانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان، نوسینگەی کۆمسیۆن لە سلێمانی، 6نیسان2017.
محمد،عبدالوهاب، نوێنەری هەڵبژاردنی پارتی چارەسەر لە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق لە ساڵی 2013دا، لە بارەگای ئازادی کۆمەڵگا- سلێمانی لە 21شوباتی2017.
نەخشە و ئەتڵەسەکان:
حداد، هاشم یاسین حمد امین و ئەوانی تر، ئەتڵەس هەرێمی کورستانی عێراق و جیهان، چاپی یەکەم، تێ نوس بۆ چاپەمەنی و کاری هونەری- هەولێر، 2009.
وێنە
فۆتۆ: احمد رفیق کریم، شوێن شەقامی سالم، 18/9/2013.
سەرچاوەکان بە زمانی عەرەبی
کتێب
ابوعیانة، فتحی محمد ، الجغرافیا السیاسیة، بدون عدد المطبعة، دار المعرفة الجامعیة، 1983.
الدویکات، قاسم، الجغرافیا السیاسیة، الطبعة الاولى، مرکز الکتاب الاکادیمی-عمان، 2011.
الدیب، محمد محمود ابراهیم ، الجغرافیا السیاسیة منظور معاصر، الطبعة الخامسة، الناشر مکتبة الانجلو المصریة - القاهرة،2002.
الرب، حسام الدین جاد ، الجغرافیة السیاسیة، الطبعة الاولى، الدار المصریة اللبنانیة، 2009.
السماک، محمد ازهر سعید ، الجغرافیا السیاسیة اسس وتطبیقات، بدون عدد الطبعة، دار الکتب للطباعة والنشر- الموصل، 1988.
رضوان، طه عبدالعلیم ، الجغرافیا السیاسیة المعاصرة، بدون عدد الطبعة، مکتبة الانجلو المصریة- القاهرة، 1998.
نامەی ماستەر و تێزی دکتۆرا.
الزیدی، شاکر ظاهر فرحان، جغرافیة الانتخابات البرلمانیة فی العراق لعام 2005 (دراسة فی جغرافیة السیاسیة) رسالة ماجستیر، غیر منشور، کلیة الاداب ، جامعة بغداد، 2007.
رۆژنامە
التمیمی، کریم ، دراسة حول الکلفة المالیة للناخب العراقی فی العملیات الانتخابیة و وسائل تخفیضها،
www.ihec.iq/ftpar/kurdish-page/Articles-and-Research/kmnr.doc,13March2017.
المدى برس، "استبعاد"المالکی ل16 مدیرا من المفوضیة والمواطن تؤکد: نخشى تعطیل الاجهزة الاکترونیة،
http://www.almadapress.com/ar/news/29892,13March2017.
بادیان، احمد ، موسکو: واشنطن تحاول التأثیر على الوضع السیاسی فی روسیا قبیل الانتخابات،
https://ar.rt.com/jzc8,15March2018.https://ar.rt.com/jzc8https://ar.rt.com/jzc8https://ar.rt.com/jzc8https://ar.rt.com/jzc8
فیاض، معد، معسکر ایرانی قرب السلیمانیة یضم عناصر من الحرس الثوری وحزب الله اللبنانی،
http://aawsat.com/home/article/702296,8February2017
ڕاپۆرتە بڵاوکراوە میری و نێودەوڵەتیەکان:
HUMAN RIGHTS WACH ، حریة و نزاهة الانتخابات الایرانیة تحت التهدید،
https://www.hrw.org/ar/news/2016/01/24/286001,24August2017.
الامم المتحدة- العراق، بیان حول الهجوم علی مکتب المفوضیة العلیا للانتخابات فی البصرة،
http://www.uniraq.org/index.php?option=com_k2&view=item&id=6781:2017-02-13-05-33-28&lang=ar,16February2017
الامم المتحدة، نشرة معلومات الامم المتحدة لانتخابات2005،
http://www.ihec.iq/content/file/other_reports/2005_election_fsheet_ar.pdf,25April2009.
البعثة الدولیة للانتخابات العراقیة، تقیم الدولیة للانتخابات مجلس النواب العراقی، 15کانون الاول2005،
http://www.ihec.iq/ar/index.php/library_electoral.html,27February2017.
البعثة الدولیة، البعثة الدولیة للانتخابات العراقیة التقریر النهائی لانتخابات15کانون الاول 2005 لمجلس النواب العراقی،
http://www.ihec.iq/content/file/other_reports/imie_final_report_2005_cor_elections_ar.pdf,25April2009,p.2.
الجمعیة الوطنیة العراقیة، قانون رقم(11)لسنة 2005 قانون الاستفتاء على مشروع الدستور، جریدة الوقائع العراقیة ، العدد(4005)،12/ تشرین الاول/2005.
الجهوریة الترکیة- وزارة الخارجیة، رد الناطق باسم وزارة الخارجیة تانجو بیلغیتش على سؤال حول القرار الصادر عن جامعة الدول العربیة بخصوص العناصر الأتراک المتواجدین فی معسکر بعشیقة/زلیکان من أجل تدریب المتطوعین العراقیین،
http://www.mfa.gov.tr,8February,2017.
السید مقتدى الصدر،سماحة القائد السید مقتدى الصدر(اعزه الله): ایها الثوار المنتفضون فی ساحة التحریر اعجبنى و افرحنى هذا التجمع المبارک للثوار المصلحین بهذه الاعداد الحاشدة و انی لاحترام خیاراتکم و انا معکم،
http://jawabna.com/index.php/permalink/9955.html,14February2017.
المجموعة القانونیة الدولیة لحقوق الانسان، انتخابات بلا حدود تقریر حول انتخابات مایس 1992 فی کوردستان العراق، ت. مکتب الدراسات والبحوث المرکزی الحزب الدیمقراطی الکوردستانی،الطبعة الاولى،دراسة رقم "43"، 1999، ص62.
جمعیة الوطنیة العراقیة الانتقالیة، الدیباجة،جریدة الوقائع العراقیة، العدد 4012، 28 کانون الاول 2005.
جمهوریة العراق، المفوضیة العلیا المستقلة للانتخابات، الناطق الرسمی للمفوضیة الانتخابات القاضی لیث جبر حمزة:- مجلس المفوضین من قضاة المنتدبین یوعز بنتفیذ مصادقة رئیس مجلس الوزراء على توصیات اللجنة الوزاریة،
http://ihec-iraq.com/ar/http://ihec-iraq.com/ar/index.php/news-archive/headlines/8803-الناطق-الرسمی-لمفوضیة-الانتخابات-القاضی-لیث-جبر-حمزة-مجلس-المفوضین-من-القضاة-المنتدبین-یوعز-بتنفیذ-مصادقة-رئیس-مجلس-الوزراء-على-توصیات-اللجنة-الوزاریة.html,28july2018.
جمهوریة العراق، وزارة التخطیط، الجهاز المرکزی للاحصاء، معدل الزواج والطلاق الخام و متوسط العمر عند الزواج لسنة 2013،
http://iraqcensus.org/index.php?option=com_content&view=article&id=977&catid=87&lang=ar&Itemid=308,18June2017
حکومة اقلیم کردستان، کردستان العراق اکبر حقل الغام فی الشرق الاوسط،
http://www.gov.krd/a/d.aspx?a=18450&l=14&r=81&s=010000,16February2017.
سلطة الائتلاف المؤقتة، امر سلطة الائتلاف المؤقتة رقم 92 مفوضیة الانتخابات العراقیة المستقلة، بدون اسم مطبعة و بدون مکان الطبع، 2004،ص81-86.
شبکة النبأ المعلوماتیة، ملتقى النبأ للحوار یناقش دور مفوضیة الانتخابات فی العراق،
http://annabaa.org/arabic/reports/9964,21February2017.
مایکل نایتس و دیفید بولوک، الهلال الکردی: اتجاهات جدیدة فی سوریا و ترکیا و ایران،
http://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/view/the-kurdish-crescent-new-trends-in-syria-turkey-iraq-and-iran,10Fubryary2017.
مجلس الامن، القرار 1483(2003)،
http://www.un.org/arabic/docs/SCouncil/SCRes03.htm,27February2017,p1-9.
مجلس الامن، القرار1511(2003)،
http://www.un.org/arabic/docs/SCouncil/SCRes03.htm,27February2017,p1-5.
مجلس الحکم، قانون ادارة الدولة العراقیة للمرحلة الانتقالیة، 8 اذار2004.
مجلس الحکم، قرار رقم(46)لسنة 2004، 30 اذار2004.
مجلس الحکم، قرار رقم(48)لسنة 2004، 29/3/2004.
مجلس الحکم، قرار(14) ،11/8/2003،ص 1-2.
مجلس الحکم، قرار(93)لسنة 2004، 1/6/2004.
مجلس الحکم،قرار رقم(33)لسنة 2004، 8/3/2004.
مجلس النواب العراقی، تشکیل الحکومة العراقیة الانتقالیة، جریدة الوقائع العراقیة العدد 3998، 23/5/ 2005.
مجلس النواب العراقی، قانون(11) لسنة 2007 قانون المفوضیة العلیا المستقلة للانتخابات،
http://www.ihec-iraq.com/ar/index.php/laws.html,26Fubruary2018,p.1.
مجلس حقوق الانسان- الامم المتحدة، تقریر الفریق العامل المعنى بمسألة استخدام المترتزقة کوسیلة لانتهاک حقوق الانسان و اعاقة ممارسة حق الشعوب فی تقریر المصیر،
http://www.ohchr.org/AR/Countries/MENARegion/Pages/IQIndex.aspx,11March2017.
مرکز انباء الامم المتحدة، الممثل الخاص لامین العام فی العراق یدین اغتیال ثلاثة مرشحین لانتخابات مجالس المحافظات،
http://www.un.org/arabic/news/story.asp?NewsID=10589#.WVO0gvu1vIU,28June2017.
مرکز انباء الامم المتحدة، عنان یقول ان نجاح الانتخابات العراقیة یبشر بفترة انتقالیة ناجحة،
http://www.un.org/arabic/news/story.asp?NewsID=3614#.WKYH1ftJnIV,16February2017.
مقتدى الصدر، سماحة السید القائد مقتدى الصدر(اعزة الله): یدعو الشعب العراقی الى"ملحمة سلیمة یکون صوتکم فیها مسموعا و ذلک یوم"الثلاثاء"القادم و امام محکمة الساعة"،
http://jawabna.com/index.php/permalink/9853.html,14February2017.
سێیەم: سەرچاوەکان بە زمانی ئینگلیزیەکان
ڕۆژنامە
The Telegraph,Barack ObAMA used nuclear 'red phone' to warn putin about Russian haking of US election,
http://www.telegraph.co.uk/news/2016/12/21/barack-obama-used-nuclear-red-phone-warn-putin-russian-hacking/,13February2017.
Toni Clarke and Dustin Vol, Trump acknowledges Russia role in U.s. election hacking:aide,
http://www.reuters.com/article/us-usa-russia-cyber-idUSKBN14S0O6,13February2017.
WILLIAM M. ARKIN AND OTHERS,What Obama Said to Putin on the Red Phone About the Election Hack,
http://www.nbcnews.com/news/us-news/what-obama-said-putin-red-phone-about-election-hack-n697116,13February2017.
راپۆرت‌و بڵاوکراوە میری‌و نێودەوڵەتیەکان
The Independent High Electoral Commission,IHEC Martyrs, http://www.ihec.iq/en/index.php/ihecmartyrs.html,23March2017.
OFFICE OF THE HIGh COMMISSIONER-HUMAN RIGHTS-UNITED NATIONS,UN report details massive destruction and serious rights violations since July 2015 in southeast Turkey,
http://www.ohchr.org/AR/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=21342&LangID=E#sthash.EMDz4VBD.dpuf,13March2017
)