جۆری توێژینهوه : Original Article
نوسهران
Department of Geography, College of Humanities , University of Sulaimani , Kuradistan, Iraq
پوخته
ئاووهەوا بە ڕەگەزێکى گرنگ دادەنرێت کە کاردەکاتە سەر تەندروستى مرۆڤ، وەکو زانراوە زۆربەى ئەو ڤایرۆس و میکرۆبانەى کە دەبنە هۆى توشبوون بە نەخۆشیەکان پێویستیان بە بارودۆخێکى ئاووهەواى گونجاو هەیە بۆ گەشەکردن و بڵاوبونەوەیان لە پلەى گەرمى و شێ ئەمە سەرەڕاى ڕۆڵى با لە گواستنەوەى ڤایرۆس و میکرۆبەکان لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکى تر .
ئامانجى توێژینەوەکە بریتیە لە دیاریکردن و ڕونکردنەوەى کاریگەرى شۆێن و کات کە دەبێتە هۆى گۆرانکارى ئاوهەوا بە پێى وەرز و شوێن جا ئەگەر گۆرانکارى ساڵانە یان وەرزانە یان مانگانە بن ،وە پەیوەندیان بە دابەشبوونى جوگرافى نەخۆشی ڕەبۆوە لە پارێزگاى سلێمانیدا ، بۆ گەیشتن بەم ئامانجەش توێژەر پشتى بەستووە بە داتاى ڕەگەزەکانى ئاووهەوا کە لە وێستگە کەشناسییەکانى ناوچەى لێکۆلینەوەکەدا تۆمار کراون هەروەها ئەو داتایانەى کە کۆکراونەتەوە لە نەخۆشخانە و مەڵبەند و سەنتەرە تەندروستیەکانى ناوچەى لێکۆڵینەوەکە لە ماوەى ساڵانى (2009-2015) وە پێى هەبوونى تۆمارى توشبووانى نەخۆشى ڕەبۆ. بۆ جێبەجێکردنى توێژینەوەکە پشت بەستراوە بە بەکارهینانى شێوازى بڕی و شێوازى شیکرنەوەى زانستى هەروەها ژمارەیەک لە نەخشە و خشتە و شێوەى بەیانى تێدا بەکارهاتووە،وە لە کۆتایدا و بە پشت بەستن بە ئەنجامەکانى توێژینەوەکە چەند ڕاسپاردەیەک بەشێوەى خاڵ خراوەتە ڕوو
وشه بنچینهییهكان
یەکەم : سەرچاوە کوردیەکان
ا -پەڕتوک
ئایرس ،جۆن ، کۆمەڵەى بزیشکانى بەریتانى ڕێبەرى پزیشکى بۆ خێزان (تەنگەنەفەسى)، وەرگێڕانى : بەرزان ئەمین محمد، خانەى چاپ و بلاوکردنەوەى چوارچرا، 2011،ل7
ب- گۆڤارى زانستى:
سۆران حمەڕمین ڕحمد ، کاروان حمەڕمین ڕحمد ، بەرهەم هێنانی چیمەنتۆ لە پارێزگای سلێمانی و کاریگەری لەسەر پیسبوونی ژینگە، توێژینەوەى بڵاوکراوە، گۆڤارى زانکۆى ڕاپەرین
ج-چاپەمەنى و نوسراوە حکومیەکان
1- حکومەتى هەرێمى کوردستان، وەزارەتى پلان دانان، بەڕێوەبەرایەتى ئامارى پارێزگاى سلێمانى، بەشى توێژینەوەى دانیشتوان، پێشبینى ژمارەى دانیشتوانى پارێزگاى سلێمانى بۆ ساڵى (2009-2015) لە ڕیگەى (اسقاگات)ەوە، چاپکراو بە کۆمپیوتەر، بڵاونەکراوە.
2- حکومەتى هەرێمى کوردستان، وەزارەتى پلان دانان، دەستەى ئامارى هەرێم، بەڕێوەبەرایەتى ئامارى پارێزگاى سلێمانى، سەنتەرى تەکنەلۆجیاى زانیارى، بەشى (GIS)
3-حکومەتى هەرێمى کوردستان، وەزارەتى تەندروستى، بەڕێوەبەرایەتى گشتى تەندروستى سلێمانى ،بەشى ئامار ، زانیارى بڵاونەکراوە.
4-حکومەتى هەرێمى کوردستان، وەزارەتى تەندروستى، بەرێوەبەرایەتى تەندروستى چەمچەماڵ ، بەشى ئامار ، زانیارى بڵاونەکراوە.
5-حکومەتى هەرێمى کوردستان، وەزارەتى تەندروستى، بەرێوەبەرایەتى تەندروستى دەربەندیخان ، بەشى ئامار ، زانیارى بڵاونەکراوە.
6-حکومەتى هەرێمى کوردستان ، وەزارەتى گواستنەوە و گەیاندن ،بەڕێوەبەرایەتى کەشناسیی سلێمانى ،زانیارى بڵاونەکراوە
7-حکومەتى هەرێمى کوردستان ،وەزارەتى کشتوکال ئاودێرى بەشى ڕێنمایى کشتوکاڵى، زانیارى کەشناسیى بڵاونەکراوە.
دووەم : سەرچاوە عەرەبیەکان :
ا-تێزى زانستی
1-الدلیمی، مهدى حمد فرحان ،1990، اثر المناخ على صحة وراحة الانسان فی العراق ، رسالة ماجستیر، غ.م، کلیة التربیة، جامعة بغداد .
2-المظفر، محسن عبدالصاحب ،1979، التحلیل المکانى لأمراض مستوطنة فی العراق ، اطروحة دکتوراه منشورة، کلیة الاداب ، جامعة بغداد.
ب-پەرتوک
1-رویحة، امین غالب ، الربو اسبابه و علاجه ، مکتبة النهضة، بغداد، 1987، ص13-16
2-الهونى، فرج محمد ، تاریخ الطب فى الحضارة العربى الاسلامیة، الدار الجماهیریة للنشر والتوزیع، مصراتة، 1986، ص 130
سێیەم : سەرچاوە ئینگلیزیەکان :
أ- پەرتوک
1-. Critch Field, Howward J. ,1966 “ General climatology ’’ ed2 .New jersy , Premntice . Inc .
2-Drugs, Derk R. Bucklc, Development of Anti-asthma ,London U.K 1984 P9
3- Glashan,N.DMc(1972), Medical Geography Techniques and Field Studies, Methuen & Co Ltd, London
4- Hameed ,Lina S,The Effect of Environmental Exposure to Tobacco Smoke on a Group Of Asthmatic Children Age 6-12 Years in Mosul City, Mosul University, 2007, P12
5-. mather , John R, 1974"climatology : Fundamantals and Application " NewYourk , Mccraw-Hill Book company.
ب- گۆڤارى زانستى
- The Journal of Tropical Geography ,1959 “ Environment Jin-bee ,’’ Disease in Tropical . Press Ltd. Singapore , Malaya , Grafsman