جۆری توێژینه‌وه : Original Article
نوسه‌ر
Department of History, College of Educational Humanities, University of Sulaimani, Sulaymaniyah,Kurdistan Region, Iraq
پوخته
مێژووی جوڵانه‌وه‌ی رزگاریخوازی کورد له‌باشوری کوردستان دژی ده‌سه‌ڵاتداریی حکومه‌ته یه‌ک له‌دوای یه‌که‌کانی عێراق، چه‌ندین شۆرش‌و قۆناغی گرنگی به‌خۆوه بینیوه، دوای هه‌ره‌سی شۆرشی ئه‌یلول له ساڵی 1975، قۆناغێکی گرنگ‌و هه‌ستیار له خه‌باتی جوڵانه‌وه‌ی رزگاریخوازی کورد سه‌ریهه‌ڵدا، وێرای دامه‌زراندنی چه‌ند پارتێکی سیاسی نوێ، جارێکی تر جوڵانه‌وه‌ی سیاسی‌و شۆڕشی چه‌کداریی له‌لایه‌ن ئه‌و پارته سیاسیانه‌وه هه‌ڵگیرسایه‌وه. له‌لایه‌ن یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان، و هه‌روه‌ها پارتی دیموکراتی کوردستانه‌وه.
په‌یوه‌ندییه ده‌ره‌کیه‌کانی جوڵانه‌وه‌ی رزگاریخوازی کورد له‌و ماوه‌یه‌دا، لایه‌نێکی دیارو گرنگی شۆرشی کورده، په‌یوه‌ندییه عه‌ره‌بییه‌کانی جوڵانه‌وه‌ی رزگاریخوازی کورد، له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌ک له وڵاتانی سوریاو لیبیا ماناو گرنگی خۆی هه‌یه، به‌و پێیه‌ی شۆرشی کورد له باشوری کوردستان دژی عێراق بوو که ده‌وڵه‌تێکی عه‌ره‌بیه، بۆیه پشتگیری‌و هاوکاری ئه‌و ده‌وڵه‌ته عه‌ره‌بیانه بۆ جوڵانه‌وه‌ی رزگاریخوازی کورد له باشوری کوردستان، دان پێدانان بوو به ره‌وایی خه‌باتی کورد، وێرای ئه‌وه‌ی به‌بێ هاوکاری‌و پشتگیری ئه‌و دوو ده‌وڵه‌ته له رووی مادی‌و سه‌ربازییه‌وه بۆ یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان، ئه‌سته‌م بوو شۆرشی نوێ له‌و کاته‌دا هه‌ڵبگیرسێت، هه‌روه‌ک په‌یوه‌ندی‌و هاوکاری جوڵانه‌وه‌ی رزگاریخوازی باشوری کوردستان‌و جوڵانه‌وه‌ی رزگاریخوازی فه‌له‌ستین بۆ یه‌کتری، مانای خۆی هه‌یه‌‌و شه‌رعیه‌تدانه به ره‌وایه‌تی پرسی کورد.
وشه بنچینه‌ییه‌كان
ئاوات قاره‌مانی: ڕێگا باریکه‌کان، یاداشته ڕۆمانی رووداوه‌کانی (1963- 1999)، چاپی دووه‌م، چاپخانه‌ی کوردستان، سلێمانی، 2009.
- ئه‌حمه‌د بانیخێڵانی: بیره‌وه‌رییه‌کانم، سوید، 1997.
- برایم جه‌لال: چه‌پکێک له مێژووی کۆمه‌ڵه، چاپخانه‌ی روون، 2011.
- ڕێباز عبدالکریم قادر: په‌یوه‌ندییه‌کانی یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان له‌گه‌ڵ پارت‌و ڕێکخراوه سیاسییه‌کانی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان (1976- 1989)، چاپخانه‌ی حه‌مدی، 2017.
- سه‌روه‌ر عبدالرحمن و دلێر ئه‌حمه‌د: دانوستاندنی یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان له‌گه‌ڵ حکومه‌تی عێراق 1984، چاپخانه‌ی هێڤی، هه‌ولێر، 2011.
- سه‌روه‌ر عه‌بدولره‌حمان عومه‌ر: یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان دامه‌زراندن‌و ده‌ست پێ کردنه‌وه‌ی شۆڕش 1975-1976 لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی مێژوویی/ سیاسییه، سه‌نته‌ری چاپ‌و په‌خشی ته‌ما، سلێمانی، 2002.
- سه‌ڵاح ره‌شید: مام جه‌لال دیداری ته‌مه‌ن له لاوێتیه‌وه بۆ کۆشکی کۆماری، به‌شی دووه‌م، چاپخانه‌ی کارۆ، 2017.
10. سه‌لام عه‌بدولکه‌ریم: ژیانی سیاسی له‌باشوری کوردستان 1975-1991 "سه‌رهه‌ڵدانی ره‌وتی سۆسیالیستی‌و دروستبونی حزبی سۆسیالیستی کوردستان وه‌ک نمونه"، چاپخانه‌ی چوارچرا، 2011.
11. عه‌لی ته‌ته‌ر نێروه‌یی: بزاڤی ڕزگاریخوازی نه‌ته‌وه‌ی کورد له کوردستانی عێراق له ساڵه‌کانی جه‌نگی عێراق‌و ئێران دا (1980- 1988)، چاپخانه‌ی حاجی هاشم، هه‌ولێر، 2008.
12. فاروق محه‌مه‌د محه‌مه‌دئه‌مین: سیاسه‌تی ئێران به‌رامبه‌ر جوڵانه‌وه‌ی رزگاریخوازی کورد له باشوری کوردستان (1975-1989)، چاپخانه‌ی رێ نوێ، سلێمانی، 2014.
13. فه‌ره‌یدون عه‌بدولقادر: هه‌ڵۆ سوره‌کانی قه‌ندیل، ده‌زگای چاپ‌و په‌خشی سه‌رده‌م، سلێمانی، 2017.
14. فوئاد مه‌عسوم: یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان .. سه‌ره‌تاکان، له کتێبی چه‌ند لاپه‌ره‌یه‌ک له مێژووی یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان، چاپی دووه‌م، 2005.
15. مه‌سعود بارزانی: مه‌سعود بارزانی: بارزانی‌و بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی کورد شۆڕشی ئه‌یلول 1961- 1975، به‌رگی سێیه‌م، به‌شی یه‌که‌م، چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده، هه‌ولێر، 2004.
16. نه‌وزاد عه‌لی ئه‌حمه‌د: پشکۆیه‌ک له خۆڵه‌مێشدا به‌شێکی گرنگ له ژیاننامه‌ی هۆمه‌ر شێخمووس، سوید، 2010.
17. نه‌وشیروان مسته‌فا ئه‌مین: په‌نجه‌کان یه‌کتری ئه‌شکێنین، دیوی ناوه‌وه‌ی روداوه‌کانی کوردستانی عێراق 1979- 1983، به‌رلین، 1997.
18. نه‌وشیروان مسته‌فا ئه‌مین: خولانه‌وه له‌ناو بازنه‌دا دیوی ناوه‌وه‌ی روداوه‌کانی کوردستانی عێراق 1984- 1988، به‌رلین، 1999.
19. نه‌وشیروان مسته‌فا ئه‌مین: له که‌ناری دانوبه‌وه بۆ خڕی ناوزه‌نگ، دیوی ناوه‌وه‌ی ڕوداوه‌کانی کوردستانی عێراق 1975-1978، به‌رلین، 1997.
20. هه‌ڤاڵ کوێستانی: ئه‌و ڕۆژانه‌ی نیشتمان هی هه‌مووان بوو، چاپی دووه‌م، چاپخانه‌ی کارۆ، سلێمانی، 2018.
21. هێرش عه‌بدوڵڵا حه‌مه‌که‌ریم: په‌یوه‌ندییه سیاسییه‌کانی نێوان هه‌رێمی کوردستان‌و ده‌وڵه‌تانی دراوسێ ئێران‌و تورکیا‌و سوریا 1991- 2003، تاران، 2003.
سێیه‌م/ سه‌رچاوه عه‌ره‌بییه‌کان:
22. أوفرا بینغیو: کرد العراق بناء الدولة داخل الدولة، ترجمة عبدالرزاق عبدالله بوتانى، دار اراس للطباعة والنشر، ، أربیل، 2014.
23. حبیب محمد کریم: تاریخ الحزب الدیمقراطى الکوردستانى- العراق (فى محطات رئیسیة) 1946- 1993، مطبعة خةبات، دهوک، 1998.
24. سالار أوسى: جلال طالبانى أحداث ومواقف، بیروت، 2008.
25. عادل مراد: الاتحاد الوطنى الکردستانى الانطلاقة.. من طلیطلة الى بغداد.. خواطر بعد ثلاثین عاما، مطبعة زانا، دهوک، 2006.
26. على سنجارى: الحرکة التحرریة الکردیة مواقف واراء، مطبعة خةبات، دهوک، 1997.
27. فلک الدین کاکةیى: القذافى والقضیة الکردیة، الطبعة الثالثة، اربیل، 2008.
)