جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ر

History, College of Language adn human sciences, Universityof garmian, Kalar, Iraq

پوخته‌

له‌م توێژینه‌وه‌یه‌دا تیشکمان خستۆته‌ سه‌ر ڕێکخستنى ماف و ئازادی خۆپیشاندان له‌هه‌رێمی کوردستانى عێراق وه‌ک نموونه‌، که‌ مافی ئازادی خۆپیشاندان وه‌ک  یه‌کێک له‌ ماف و ئازادییه‌ گشتیه‌کان ڕوون ده‌که‌ینه‌وه‌، پشتبه‌ست به‌و په‌یماننامه‌ و ڕێککه‌وتنه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌کان و جاڕنامه‌ى گه‌ردوونى مافه‌کانى مرۆڤ وه‌ک گه‌ره‌نتیه‌ک بۆ پارێزگارى مافی ئازادی خۆپیشاندان و خۆپیشانده‌ران، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى له‌ کۆمه‌ڵگاى ئێمه‌دا ماف و ئازادیه‌کان پێشێل ده‌کرێن و ڕێگرى لێده‌کرێت به‌تایبه‌تى مافی ئازادی خۆپیشاندان، به‌بیانووى پاراستنى ئاسایشی گشتى و سسته‌مى گشتى وڵات. له‌سه‌ره‌تاوه‌ له‌ داواکراوی یه‌که‌مى لێکۆڵینه‌وه‌ی یه‌که‌مى باسی یه‌که‌م دا هه‌وڵمان داوه‌ تیایدا پێناسه‌ى ده‌سته‌واژه‌ى خۆپیشاندان بکه‌ین به‌شێوه‌ى زمانه‌وانی، پاشان پێناسه‌ى خۆپیشاندان بکه‌ین له‌ ڕوانگه‌ى یاسادانه‌رانى بیانی و یاسادانه‌رى هه‌رێمی کوردستان، له‌گه‌لأ گرنگی و په‌یوه‌ندی خۆپیشاندان به‌ مافی ئازادی ڕاده‌ربڕین و مافه‌کانى مرۆڤ و دیموکراسی هه‌روه‌ها داواکراوى دووه‌ممان ته‌رخان کردووه‌ بۆ گرنگی خۆپیشاندان و خه‌باتى مه‌ده‌نى و په‌یوه‌ندی به‌ دیموکراسیه‌ت و مافه‌کانى مرۆڤ هاوکات په‌یوه‌ندی به‌ ماف و ئازادییه‌کان و ئازادی ڕاده‌ربڕینه‌وه‌. به‌هه‌مان شێوه‌ له‌ باسی دووه‌مدا له‌داواکراوی یه‌که‌مدا باسی کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى و ڕێکخراوه‌کانمان کردووه‌. له‌ داواکراوى دووه‌م دا، مه‌رجه‌کانى خۆپیشاندانمان ڕوونکردۆته‌وه‌ و خالأ به‌ خالأ لێکۆڵینه‌وه‌مان له‌سه‌ر کردووه‌، هاوکات داواکراوى دووه‌م پێکهاتووه‌ له‌و ڕێگری و کۆت و به‌نده‌ یاساییانه‌ى که‌ دانراوه‌ له‌ چوارچێوه‌ى ده‌سه‌ڵاتى به‌ڕێوه‌بردن له‌کاتى ئاسایی و نائاسایی دا، لێکۆڵینه‌وه‌ى دووه‌م و کۆتایی پێکهاتووه‌ له‌ گه‌ره‌نتیه‌ بڕیار له‌سه‌ردراوه‌کانى پاراستنى مافی ئازادی خۆپیشاندان.

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

  •  قورئانى پیرۆز.
     ئاسۆ جه‌بار , کۆمه‌ڵگاى مۆدێرن , چاپخانه‌ى تیشک , سلێمانى , 2004ز , ل 3.
     ئازاد وه‌ڵه‌د به‌گى , ئازادى خۆپیشاندان له‌ نێوان یاساو پراکتیکدا .
     ئیبراهیم حاجى زه‌ڵمى , له‌مپه‌ره‌کانى به‌رده‌م دروستبوونى ڕاى گشتى له‌ کۆمه‌ڵگه‌ى کوردیدا ,
    چاپخانه‌ى سیما , سلێمانى , چاپى یه‌که‌م , ساڵى چاپ 2009ز .
     ڕه‌فیق ساڵح , به‌ڕێوه‌بردن و ڕێکخراو , گۆڤارى ڕێبازى نوێ , ژماره‌ 31 , به‌شى ڕوناکبیرى
    (ی.ن.ک) , سلێمانى ,2003ز , ل 141.
     زاهر زه‌کار , گروپه‌کانى فشار و کاریگه‌ریان له‌سه‌ر ڕاى گشتى , و: مجید ساڵح , گۆڤارى
    ڕێبازى نوێ , به‌شى ڕوناکبیرى , مه‌کته‌بى ڕێکخستنى (ی.ن.ک) , سلێمانى , 2004ز , ل 107.
     شازین هێرش , ڕێکخراوه‌ دیموکراسی و پیشه‌ییه‌کان له‌ چه‌ند به‌ڵگه‌نامه‌یه‌کى مێژوویدا , 1958 –
    1968 , چاپى دووه‌م , ل5.
     کارل پۆپه‌رو ئه‌وانى تر , عه‌قل و هه‌ست , و:محمد کریم , چاپى یه‌که‌م , ده‌زگاى چاپ و په‌خشى
    سه‌رده‌م , سلێمانى , 2005ز ,ل17.
     محمد که‌نگوڕى و ئه‌وانى تر , مه‌کته‌بى ڕێکخستن (ی.ن.ک) , سلێمانى , 2004ز , ل101.
     محسین ئه‌دیب , پاش ڕاپه‌ڕین و پرسه‌کانى کۆمه‌ڵى مه‌ده‌نى , ناوه‌ندى ڕۆشنبیرى به‌دلیسى , سلێمانى ,
    2001ز , ل 32.
     مه‌ریوان وریا قانع , شوناس و ئاڵۆزى , چاپى یه‌که‌م , پاپخانه‌ى ڕه‌نج , سلێمانى , 2004ز , ل164.
     مه‌ریوان وریا قانع , به‌خته‌وه‌رى و بێ ده‌نگى , چاپى یه‌که‌م , ده‌زگاى چاپ و په‌خشى سه‌رده‌م ,
    سلێمانى , 2003ز , ل188.
     محمد خلیل ئیسماعیل , کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى و ئاینده‌ى گروپه‌ ئتنیکیه‌کان له‌ عێراق , گۆڤارى سه‌نته‌رى
    لێکۆڵینه‌وه‌ى ستراتیجى , ساڵى 12, ژ.1 , سلێمانى , 2004ز , ل 21.
     احمد مختار عمر , معجم اللغه‌ العربیه‌ المعاصره‌ , الناشر , عالم الکتب , القاهره‌ , سنه‌ النشر ,
    1429ه – 2008م , ص 1445.
     انڤر, مجموعه‌ من المۆلفین , المنجد , ص482.
     جماالدین محمد مکرم (ابن منڤر الافریقی المصری ) , لسان العرب , المجله‌ الرابع , دار الفکر
    للگباعه‌ والنشر و التوزیع , الگبعه‌ الأولى , 1410ه -1990م , ص 521- 525.
     16- الدیمقراگیه‌ و حقوق الأنسان , اسس و رکائز و تگبیق الدیموقراگیه‌ , متاح على
    العنوان الألکترونى التالی :
     Htt:pagaes : in fint.net /mounayed/ chap 10.html 20/2/2015
     د. محمد یوسف علوان و د. محمد خلیل موسى , القانون الدولى لحقوق الانسان , الحقوق المحمیه‌ ,
    الجز‌و الپانی , دار الپقافه‌ , عمان , 2007 , ص 277.
     د . جبران مسعود , معجم الرئد , بدون رقم گبعه‌ , دار العلم للملایین , بیروت , بدون سنه‌ گبع , ص 33.
     د. حمید حنون خالد , حقوق الأنسان , الدار الجامعیه‌ للگباعه‌ و النشر و الترجمه‌ , بغداد , سنه‌ گبع
    2013 , ص 84-85 .
     حکم المحکمه‌ الدستوریه‌ العلیا فی مصر , 20/5/1995 نقلاٌ عن د. حمید حنون خالد المصدر السابق
    , ص 85.
     فادى کحلوس , مقال حول الدیمقراگیه‌ و حقوق الانسان (موقع الحوار المتمدن ) المتاح على العنوان
    الالکترونی التالی :
     http: pagaes .infint.net /moubayed/chap 10.ntml.2015/2/20
     د. فالا فرید , حمایه‌ الحقوق و الحریات الدستوریه‌ فی چو‌و المسۆولیه‌ السیاسیه‌ و الجنائیه‌ للسلگه‌
    التنفیژیه‌ ( النڤام البرلمانی نموژجاٌ ) , الگبعه‌ الأولى , مگبعه‌ شهاب , أربیل 2009 , ص 97 .
     23- الماده‌ (19) من الاعلان العالمی لحقوق الأنسان , الماده‌ (19/2) من العهد الدولى الخاص
    بالحقوق المدنیه‌ و السیاسیه‌ , الماده‌ (10) من الاتفاقیه‌ الاوروبیه‌ لحقوق الانسان , الماده‌ (9) من
    المیپاق الافریقی لحقوق الانسان الشعوب .
     24- المرکز الفلسگینی لحقوق الانسان , دراسه‌ فی حریه‌ الرأی و التعبیر و الحق فی
    التجمع السلمی فی ڤل السلگه‌ الفلسگینیه‌ - الچففه‌ الغربیه‌ و قگاع غزه‌ , 2004 , سلسله‌
    دراسات (6) ص 6.
     المتاح على العنوان الالکترونى التالی http// www.pehrgaza.org