جۆری توێژینه‌وه : Original Article
نوسه‌ر
په‌یمانگه‌ى ته‌کنیکى کوردستان
پوخته
ئه‌مڕۆ سیمیۆلۆژیا بایه‌خێکى گرنگى له میتۆده ره‌خنه‌ییه هاوچه‌رخه‌کاندا هه‌یه، ئه‌م بایه‌خه‌ش له‌الیه‌ک له‌و
گشتگریییه‌وه‌یه که ئه‌م میتۆده هه‌یه‌تى، له‌الیه‌کى تریشه‌وه کار له‌سه‌ر هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌و بنیانانه‌وه‌ى ده‌ق ده‌کات، ئه‌وه‌ش
له‌پێناو رزگارکردنى وشه‌و ئازادبوونى نیشانه‌و ماناکان له قاڵبى مانادا.
هه‌رچه‌نده تاوه‌کو ئێستا له‌باره‌ى دیاریکردنى چه‌مکى سیمیۆلۆژیاوه، لێکۆڵه‌ران به شێوازو میکانیزمى جیاوازه‌وه
سه‌رقاڵى ئه‌م کاره‌بوون، بۆیه خوێنه‌ر رووبه‌رووى گرفت و زاراوه‌ى جیاواز ده‌بێته‌وه، به‌تایبه‌تى کاتێک خوێنه‌ر سیمیۆلۆژیا
ده‌خوێنێته‌وه‌و هه‌وڵده‌دات لێی تێ بگات و چه‌مک و سنوره‌کان دیاری بکات، چونکه له‌الیه‌ک فره زاراوه‌یی هه‌یه، له‌الیه‌کى
تره‌وه سیمیۆلۆژیا قوتاخبانه‌یه‌کى گشتگریه‌و ته‌واوى بواره‌کانى لۆژیک، بریکارى، رۆشنبریى،.....تاد ده‌گرێته‌وه، هه‌ر
له‌به‌رئه‌وه‌ش سیمیۆلۆژیا به سه‌رده‌سته‌ى راسته‌قینه‌ى هه‌موو لێکۆڵینه‌وه زمانه‌وانییه‌کان داده‌نرێت.
سیمیۆلۆژیا زانستێکه له فۆرمه‌وه ده‌چێت بۆ ناوه‌ڕۆک، له نیشانکار بۆ بۆنیشانکراو )داله‌وه بۆ مه‌دلول ( و دواتر
کانگاو مه‌رج و لێکدانه‌وه‌و بوونى په‌یوه‌ندییه‌کان تاوتوێ ده‌کات، واتا پرۆسه‌ی لێکدانه‌وه‌ى فۆرم و ناوه‌ڕۆکه، هه‌موو
ئه‌مانه‌ش له‌سه‌ر بنه‌ماى لێکدانه‌وه‌ى بنه‌ما سیمیۆلۆژییه‌کانه) بێالیه‌نى، بونیادگه‌رى، گوتارخوازى(، لێکدانه‌وه‌ى بێالیه‌نى
به‌و مانایه‌یه، که کار له‌سه‌ر کارنامه‌ى ده‌ق ده‌کات، چونکه په‌یامى بێالیه‌نى به‌شداری له به‌رهه‌مهێنانى مانادا ده‌کات ،
به‌اڵم لێکدانه‌وه‌ى بونیادگه‌رى گرنگى به بونیادى ده‌ق ده‌دات و له رێگا جیاوازه‌کانه‌وه له ماناکان ده‌گات، هه‌رچى لێکدانه‌وه‌ى
گوتارخوازییه ته‌نها له‌سه‌ر ماناى ڕسته‌کان ناوه‌ستێت، به‌ڵکو هه‌وڵده‌دات به‌دواى چۆنییه‌تى به‌رهه‌مهێنانى ده‌ق و جیاوازییه
روکه‌شى و رێکه‌وتنه قووڵه‌کاندا بگه‌ڕێت.
سیمیۆلۆژیا زانستێکه کار له‌سه‌ر لێکدانه‌وه‌ى ده‌قدا ده‌کات، ئیدى ده‌قه‌که شیعر بێت یان په‌خشان، وه‌کو بونیادێک و
چوارچێوه‌یه‌کى زمانه‌وانیى فره‌الیه‌نى سه‌یری ده‌کات، چونکه ئه‌وه زمانه ده‌قه‌که‌ى به‌رهه‌مهێناوه‌و له‌سه‌ر بنه‌ماى وشه‌و
پێکهاته‌کانى هه‌ڵی ده‌سوڕێنێت ، ئه‌و پرۆسه‌یه‌ش بریتییه له سیستمى نیشانه‌کان.
لێکدانه‌وه‌ى سیمیۆلۆژی ، سرتاتیژییه‌کى په‌تییه‌و ئاماجنى دۆزینه‌وه‌و ئاشکراکردنى یه‌که‌ى بونیادنانى کۆنتێکسته
په‌یوه‌ندیداریه‌کانه، بۆیه له‌و حاڵه‌ته‌دا، لێکدانه‌وه‌و شرۆڤه‌کردنه‌که بریتییه له هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ده‌ق ، یان
پارچه‌پارچه‌کردنى بونیاده‌کان ، له‌پێناو دۆزینه‌وه‌ى مانا و رۆڵ و کارنامه‌ى نیشانه‌کان و میکانیزمى کارلێکى مانایی
کۆنتێکسته‌کان، بۆیه لێکدانه‌وه‌ى سیمیۆلۆژى ناچێته ژێر بارى رێگه‌یه‌کى دیاریکراو، یان ته‌کنۆلۆژیاو هه‌نگاوى
دیاریکراوه‌وه، ئه‌مه‌ش له‌الیه‌ک له‌به‌ر سروشتى ده‌قه‌کان، له‌الیه‌کى تره‌وه پرۆسه‌ى خوێندنه‌وه‌ى ده‌قه‌که‌و تێگه‌یشتنى و
هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى و په‌یوه‌ستکردنى به کۆنتێکسته رۆشنبریى و کۆمه‌اڵیه‌تى و..... تاد، که په‌یوه‌سته به تواناو ئه‌زموونى
لێکده‌ره‌وه‌وه.
2. ئه‌فشین به‌هارى زه‌ڕ، خه‌وه‌به‌ردینه ، په‌خشگاى ئازادى، کوردستان، 2709
3. حه‌سیب قه‌ره‌داخى، فه‌رهه‌نگى خه‌م،(به‌رگى یه‌که‌م ،دووه‌م)، ده‌زگاى ئاراس، 2002
4. دلێر میرزا: دیوانى نورى وه‌شتى، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى چاپ و بڵاو کردنه‌وه، سلێمانى، 2002
5. شێرکۆ بێکه‌س،تریفه‌ى هه‌ڵبه‌ست، چاپخانه‌ى سلمان الاعڤمى، بغداد، 1968
6. شێرکۆ بێکه‌س، دیوانى شێرکۆ بێکه‌س، پرۆژه‌ى کتێبى دانسقه، سلێمانى، 2002
7. شێرکۆ بێکه‌س، من تینویه‌تیم به گڕ ده‌شکێ، دار الحریه للگباعه، بغداد، 1973
8. عبدوڵلا په‌شێو ، دیوانى دکتۆر عه‌بدوڵڵا په‌شێو، هه‌ولێر، 1996
9. عه‌بدوڵڵا ئاگرین، دیوانى کامه‌ران موکرى، چاپخانه‌ى رۆشنبیرى و لاوان، 1987
10. کامل ژیر، نازه‌نین، چاپخانه‌ى نور، به‌غدا ، 1957
11. کامل ژیر، هه‌ڵبه‌سته‌کانى ژیر، ده‌زگاى چاپه‌مه‌نیی رۆژ، سوید ، 2002
12. د. مارف خه‌زنه‌دار، دیوانى دیلان،چاپخانه‌ى ئه‌سعه‌د، به‌غدا، 1969
13. محه‌مه‌دى مه‌لا که‌ریم، دیوانى گۆران، کۆڕى زانیارى عیراق، 1980
14. • د.ابراهیم انیس، دلاله الالفاچ، مکتبه الانجلو المصریه،گ5، 1985
15. • امیل بنفنست، فی مدخل الى السیمیوگیقا، ت : سیزا قاسم، دار الیاس العصریه ، ب . گ ، ج 2
16. • ان اینو، السمیائیه الاصول و القواعد و التاریخ، ترجمه: رشید بن المالک، دار مجدلاوى للنشر و التوزیع، 2008
17. • بسیام قگوس ، سیمیا‌و العنوان ، وزاره الپقافه ، عمان ، الاردن ، گ ، 2001
18. • بولى کوبلى ، لیتسا جانز، اقدم لک علم العلامات، ترجمه جمال الجزیرى، المجلس الاعلى للپقافه ، 2005
19. • بییر غیرو ، السیمیا‌و، ترجمه : أنگوان ابوزید، منشورات عویدان ، بیروت ، باریس، 1984
20. • جان مارى و الاخرون، العلاماتیه و العلم النص، ترجمه: منژر عیاشى، مرکز الانما‌و الحچارى، سوریا،200
21. • د.جمیل حمداوی ،بنا‌و المعنى السیمیائى فى النصوص و الخگابات، ، مغرب ، 2011 .
22. • جولیا کریستفا، علم النص ،ت: فرید الزاهى، دار توبقال، دار البیچا‌و،1991،15
23. • سعید بنگراد ، السیمیائیات و مفاهیمها وتگبیقاتها، دار الحوار للنشر والتوزیع ، لازقیه سوریه ، گ 3 ، 2012
24. • عبدالواحد المرابگ، السیمیا‌و العامه و السیمیا‌و الادب،منشورات الاختلاف،بیروت،2010
25. • د.فرج عبدالقادر گه واخرون، موسوعه علم النفس والتحلیل النفسی، دار سعاد الصباح، کویت، گ1، 1993
26. • فردیناد دى سوسور ، علم اللغه العام ، ت: یوئیل یوسف عزیز، ێفاق العربیه، بغداد ، 1985
27. • فیصل الاحمر ، معجم السیمیائیات ، منشورات الاختلاف،الجزائر ، 2010
28. • د.مازن الوعر ،مقدمه علم الاشاره ، دار گلال للدراسات و الترجمه،گ1، 1988
29. • د.محمد سالم سعدالله، مملکه النص، التحلیل السیمائى للنقد البلاغى، عالم الکتب الحیپ، الاردن، 2007
30. • محمد عزام ، النقد والدلاله، نحو تحلیل السیمیائى للادب، منشورات وزاره الپقافه، سوریه، دمشق، 1996
31. • محمد مفتاح ، فی سیمیا‌و الشعر القدیم ، دراسه نڤریه و تگبیقیه ، دار الپقافه، المغرب ،1982
32. • معین زیاده واخرون ، الموسوعه الفلسفیه العربیه ، لبنان ، 1986
33. • منژر عیاشى ، العلاماتیه وعلم النص، المرکز الپقافی العربى، الدار البیچا‌و، بیروت، لبنان، 2004 .
34. • ێنه مارى دینه‌سن ، در ێمدى برنشانه شناسی ، ترجمان : مڤفر قهرمان ، نشر پرسش ، 1380
35. • بابک احمدى ، ساختار وتأویل متن ، نشر مرکز ، چاپ هفتم ، تهران ، 1384
36. • Aristot:lappoetique(E.d seuil,paris)1979
37. • Charles s.peirce : collected papres : the Belknap press of Harvard university press ,
38. combridge , Massachusetts. 1965 ,
39. • Greenlee , Peirce s Consept of Sign Mouton , 1973
40. • مجله العرب والفکر العالمى ، عدد (3) بیروت، 1988 ،
41. • مجله العرب والفکر العالمى ، عدد (5)
42. • مجله الاپر ، جامعه عمار پایجى الأغوگ ،جزائر
43. سیمیۆلۆژیاى زمانى سۆفیگه‌رى له شیعره‌کانى ( مه‌لاى جزیرى ) دا، کامه‌ران ئیبراهیم خه‌لیل
44. مشه‌ختى ، نامه‌ى ماسته‌ر ، زانکۆى سه‌لاحه‌دین ، 2007
)