جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ران

زانکۆی گه‌رمیان، به‌شی جوگرافیا، کۆلێژی زمان وزانسته‌ مرۆڤایه‌تییه‌کان

پوخته‌

ناوچه‌ی گه‌رمه‌سێر له‌ سه‌ده‌کانی سێ بۆ حه‌وتی کۆچی سه‌رده‌مێکی زێڕینی تێپه‌ڕاند، گه‌رمه‌سێر له‌و کاته‌ کۆمه‌لێک زانای ڕۆشنبیر له‌ بواره‌کانی مێژوو، شیعر، دادوه‌ری وشیکاری و هتد...) په‌روه‌رده‌و پێشکه‌شی جیهان کردو خزمه‌تێکی شایانی به‌ ناوچه‌ی گه‌رمه‌سێر و دونیای ئه‌و سه‌رده‌مه‌ گه‌یاند، لێره‌دا ئه‌وه‌ی جێی سه‌رنجه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئه‌و ده‌ستکه‌وته‌ مێژوویه‌ له‌ هێڵێک له‌ دینه‌وه‌ر ده‌ستپێده‌کات دوای حلوان له‌ شاره‌زوور کۆتایی دێت، تۆمارکراوه‌ .
ئه‌وه‌ بووه‌ بنه‌مای پرسیارێک که‌ توێژینه‌وه‌که‌ی له‌سه‌ر بنیاتنرا دوای گه‌ڕان به‌ شوێن سه‌رچاوه‌کانی په‌یوه‌ندیدار به‌و کاته‌ی ناوچه‌ی گه‌رمه‌سێر و کۆکردنه‌وه‌ی زانیاری وشیکاریان، توێژینه‌وه‌ گه‌یشته‌ ئه‌و ده‌رئه‌نجامه‌ که‌ چه‌ند ڕه‌هه‌ند وه‌کو هه‌ڵکه‌وتی جوگرافیایی شوێن، دۆخی هه‌مواری که‌ش وهه‌وا، پێگه‌ی جوگرافیایی گواستنه‌و وڕێگاوبان، هه‌ڵکه‌وتن له‌ نێوان دوو ژیاری عه‌ره‌بی- ئێرانی، نزیک بوون له‌ پایته‌ختی ڕامیاری، سه‌قامگیری ڕامیاری، نیشته‌جێبوون له‌ شوێنی شارستانیه‌ته‌کان, که‌شی ڕامیاری زاڵ ( ئیسلام) و ئیمان به‌ ڕێباز له‌ په‌یوه‌ندی به‌یه‌که‌وه‌ به‌ستنێکیان ڕه‌خساند و بوو به‌هۆی ئه‌وه‌ که‌ له‌ ژێر سێبه‌ری ئه‌وان ناوچه‌ی گه‌رمه‌سێر ئه‌و سه‌رده‌مه‌ زێڕینه‌ به‌ خۆ ببینی.

سه‌رچاوه‌ی کوردی
1)بدلیسی، میرشه‌ڕه‌فخان(٢٠٠٦) شه‌ڕه‌فنامه‌، وه‌رگێڕانی مامۆستا هه‌ژار، چاپی و بڵاوکراوه‌ی ئاراس، چاپی سێهه‌م
2)به‌هرامی­نیا، ئومێد(٢٠٠٩) مێژووی کورده‌کانی جه‌زیره‌ ٤٤٧-٦٥٦کۆچی، وه‌رگێڕانی عبدالرحیم معرفتی، بڵاوکراوه‌ی پڕۆژی (تیشک)، ژماره‌ ٥٠
3)شافعی کوردی، جه‌لاله‌دین(١٣٧٨)جوگرافیای تاریخی کوردستان، چاپی ن و القلم، تاران
4)عه‌زیز عه‌بدوڵڵا، کامه‌ران(٢٠١٢) هۆکاره‌کانی سه‌رهه‌ڵدان و ڕووخانی میرنشینه‌ کوردییه‌کان له‌ سه‌رده‌می عه‌بباسیدا؛ ڵێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی شیکاری مێژووییه‌، بڵاوکراوه‌ی ئه‌کادیمیای کوردی، ژماره‌ ١٦٢، هه‌ولێر
سه‌رچاوه‌ی عه‌ڕه‌بی
5)ابن خلکان، شمس­الدین(١٩٦٨) وفیات الاعیان و انبا‌و و ابنا‌و الزمان، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دار صادر
6)فاتحی­نژاد، عنایت­اله‌(١٣٨٧) امهات المصادر العربیه‌، چاپ پنجم، تهران، سمت
سه‌رچاوه‌ی فارسی
7) ئی,ر اس,.دان, و دیگران، تاریخ تمدن و فرهنگ جهان, پیوند فراسوی زمان و مکان, ترجمه‌ عبدالحسین أژرنگ, انتشارات سخن, تهران,خ١٣٨٨,ل ٣٥٣
8)ابن­خلدون، عبدالرحمن(١٣٦٢)مقدمه‌، ترجمه‌ محمد پریز گنابادی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم
9) بارتولد، و (بی­تا) تژکره‌ جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه‌ حمزه‌ سردادور، تهران، توس
10)تفرشی، علیرچا اشتری(١٣٩٢) جغرافیای تاریخی و جایگاه‌ اقتصادی دینور، فصلنامه‌ مگالعات تاریخ اسلام، سال پنجم، شماره‌ ١٧
11) دهنوی، علی(١٣٩٣) حکمت بنی حسنویه‌ از ڤهور تا سقوگ(٣٣٠-٤٠٦ ق/٩٤١-١٠١٥م)، پژوهش­های تاریخی (علمی-پژوهشی)، دانشکده‌ ادبیات و علوم انسانی – دانشگاه اصفهان، ساڵ پنجاهم، دوره‌ جدید، سال ششم
12) رچوی، سید ابوالفچل و دیگران(١٣٩٥) جایگاه‌ سیاسی امارت در همگرایی جامعه‌ و حکومت ایرانی در دوره‌ اسلامی، فصلنامه‌ علمی – پژوهشی تاریخ اسلام، سال هفدهم، شماره‌ دوم، شماره‌ مسلسل ٦٦
13) ڤهیری, شعله‌, بررسی نقش مراکز علمی ایران در پیشبرد علوم عربی و ادبی عباسی, نمونه‌ موردی:دینور, قرمیسین, شهرزور و حلوان, کاووش نامه‌ ادبیات گتبیقی, مگالعات گتبیقی عربی-فارسی, سال پنجم, شماره‌ ١٨,سال ١٣٩٤.
14) شکویی، حسین(١٣٨٨) فلسفه‌ جغرافیا، انتشارات گیتاشناسی، چاپ چهاردهم، تهران
15) شکویی، حسین(١٣٨٩) اندیشه‌های نو در فلسفه‌ جغرافیا(جلد اول)، انتشارات گیتاشناسی، چاپ دوازده‌هم، تهران
16) علیزاده‌، علی اکبر(١٣٨٩) تاریخ و جغرافیای تاریخی گیلانغرب، کرماشان، نشر باغ نی
17) کلیم، لستر و دیگران(١٣٣٨)جغرافیای اقتصادی، ترجمه‌ فتح­الله‌ حکیمی، موسسه‌ چاپ و انتشارات امیر کبیر
18) گوردون ایست، دابلیو(١٣٩٢) تاریخ در بستر جغرافیا، ترجمه‌ حسین حاتمی­نژاد و حمیدرچا پیغمبری، انتشارات پژوهشکده‌ تاریخ اسلام
19) لسترنج، گای(١٣٩٠) جغرافیای تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمه‌ محمود عرفان، تهران، علمی و فرهنگی، چ ٨
20) مستوفی, قزوینی، حمدالله‌(١٣٦٣) نزهه‌­القلوب، به‌ کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، کتابخانه‌ ڤهوری
21) منتسکیو(١٣٤٩)روح­القوانین، ترجمه‌ علی­اکبر مهتدی، چاپ ششم
22)منصوریڕ عبدالمنصور و دیگران(١٣٩٢) استان­شناسی ایلام (کتاب­های درسی)، تهران، شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران
23) مولف ناشناخته‌(١٣٤٠) حدود العالم من المشرق الی المغرب، به‌ کوشش منوچهر ستوده‌، تهران: دانشگاه‌ تهران
24) مینورسکی، ولادیمیر(١٣٩٣) بنی­عناز؛ خاندانی حکومتگر در جهان اسلام، ترجمه‌ ێرمان فروهی، تاریخنامه‌ خوارزمی، فصلنامه‌ علمی – تخصصی – سال اول
25) هاگت، پیتر(١٣٧٥) جغرافیا ترکیبی نو(جلد ١و٢) ترجمه‌ شاپور گودرزی نژاد، انتشارات سمت، چاپ دوم
سه‌رچاوه‌ی ئینگلیسی
(26Friedman, George (2008) The Methodology of Geopolitics: Love of One‌s Own and the Importance of Place. - : Strategic Forecasting.
(27Huntington, Ellsworth (1915) Civilization and Climate, Yale University Press.