جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ر

بەەشى مێژوو-كۆلیجی زانستە مرۆڤایەتییەكان-زانكۆى سلێمانی-سلێمانی

پوخته‌

(رشتەی مرواری) بە یەكێك لە دیارترین بەرهەم و نووسینەكانی (عەلائەددین سەجادی) دادەنرێت، كە لە (هەشت) بەرگدا، چەندین زانیاری گرنگی لەسەر ژیانی (سیاسی، ئایینی، ئابووری، كۆمەڵایەتی، ئابووری)و چەند بوارێكی تری ژیانی ڕۆژانەی كۆمەڵگای كوردی بۆ تۆمار كردوین. ئەو زانیاریانەشی لەو (هەشت) بەرگدا تۆماركراون، بەشێكیان لە بەرهەم و سەرچاوە مێژووییەكانی تردا بەردەست نین، بۆیە بە پێویستمان زانی، لە توێژینەوەیەكدا كاری لەسەر بكەین و پێشكەشی یانزەیەمین كۆنفڕانسی زانستی زانكۆی گەرمیانی بكەین، كە بە هاوكاری ناوەندی ڕۆشنبیری و ئەدیبان و نووسەرانی كەلار بەڕێوەدەچێت.




      لەم سۆنگەیەوە توێژینەوكەمان بەناونیشانی (مێژووی كورد لە تۆمارەكانی عەلائەددین سەجادی-ڕشتەی مرواری وەك نمونە) كردە توێژینەوەیەكی زانستی و لە دەروازەییەك و (پێنج) تەوەردا كارمان لەسەركرد. لەدەروازەكەدا تیشكمان خستەسەر ژیان و كەسایەتی (عەلائەددین سەجادی)و بەرهەمەكانی. تەوەری یەكەمیش بۆ نووسین و شێوازەكەی و مێژووی كورد لەتۆمارەكانیدا تەرخانكرا. تەوەرەكانی دووەم تاپێنجەمیش بۆدۆخی كوردستان لە بوارەكانی (سیاسی، ئایینی، ئابووری، كۆمەڵایەتی) لە كۆی بەرگەكانی ڕشتەی مرواریدا تیشكی خراوەتەسەر. دواتر بەئەنجامێك، كە توێژەر پێگەیشتووە، لەگەڵ لیستی ئەو سەرچاوانەی بۆ ئەم توێژینەوەیە بەكارهێنراوە، كۆتایی بە توێژینەوەكە هاتووە. هیواداریشین ئەم كارەمان كەلێنێكی مێژوویی وزانستی لە كۆنفڕانسەكە و بوارێكی ژیان و خزمەتەكانی ئەو كەسایەتییە كوردە پڕبكاتەوە.    

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

ناونیشانی توێژینه‌وه‌ [English]

The Kurds in the writings of Aladdin Sajadi - Rashta Marwari as an example

نوسه‌ر [English]

  • Kaiwan Anwar

بەەشى مێژوو-كۆلیجی زانستە مرۆڤایەتییەكان-زانكۆى سلێمانی-سلێمانی

پوخته‌ [English]

     (Aladdin Sajadi) is at the forefront of Kurdish writers and journalists who have written many articles and historical writings about the Kurds. Although he was at the forefront of Kurdish Muslim scholars, he did not forget the history of his people and the incidents surrounding them, and a special book was devoted to him, in addition to his memoirs and a book entitled (Rashta Marwari).
    From here and for the purpose of highlighting the role of this famous religious scholar, writer and journalist and his role in codifying the history of the Kurds, we have written this research under the title (The Kurds in the writings of Aladdin Sajadi - Rashta Marwari as an example). We divided the research into an introduction and five sections. In the introduction, we discussed the life and writings of Aladdin Sajjadi. As for the first topic, we referred to his attempts on his book History of the Kurds and (Rashti Marwari) as a model. We devoted the second to fifth sections to the political, religious, economic and social conditions in Kurdistan, as stated in the book.
    We concluded this research with several results reached by the researcher, with the most important sources and references that we reviewed to write the research. We wrote this research for the eleventh scientific conference of Garmian University in cooperation with the Cultural Center and for writers and writers in Kalar.

  1. یەكەم: سەرچاوەكان بە زمانی عەرەبی:

    أبن الاثير، ابي الحسن علي بن الكرم محمد بن محمد بن عبدالكريم/(630ه/1232م)

    1. الكامل في التاريخ، تحقيق: خيري سعيد، الطبعة الاولى، المكتبة التوفيقية-القاهرة، بلا.

    الاكوم، روهات/

    1. شریف پاشا-سنوات عاصفە لدبیلوماسی كوردی، ترجمە: شكور مصطفی، الطبعة الاولی، مطبعة وزارة التربیة-أربیل، 2004م.

    بابان، جمال/

    1. اعلام الكرد العراق، الطبعة الاولى, مطبعة شفان-السليمانية, 2006م

    براون، اریك/

    1. یهود كردستان، أكمله و أصدره: رافائیل پاتای، نقله الی العربیة: شاخوان كركوكی و عبدالرزاق بوتانی، الطبعة الاولی، دار أراس، مطبعة وزارە التربیة-أربیل، 2002م.

    بیل، المس غیر ترود/

    1. فصول من تاریخ العراق الحدیث، ترجمة: جعفر خیاط، الطبعة الاولی، دار الكتب-بیروت، 1971م.

    د. جمال رشيد و د. فوزي رشيد/

    1. تاريخ الكرد القديم، الطبعة الاولی، مطبعة دار الحكمة– اربيل، 1990م.

    الحاج, د.عزيز/

    1. القضية الكردية في العشرينات، الطبعة الثانية، بغداد، 1985م.

    الحسنی، عبدالرزاق/

    1. تأريخ العراق السياسى الحديث، الطبعة الأولى، بغداد، 1948م.

    الزعيم الركن شكرى محمود نديم/

    1. حرب العراق (1914-1918)، الطبعة الرابعة- بغداد، 1964م.

    خصباك، شاكر/

    1. الاكراد، الطبعة الاولی، بغداد، 1972م.

    زاخویی، ماجد محمد خلیل/

    1. الفرسان الحمیدیة، الطبعة الاولی، دار سپیریز-دهوك، 2001م

    د. عامر سلیمان و مالك الفتیان/

    1. محاضرات فی التاریخ القدیم، الطبعە الاولی، مطابع جامعة الموصل-الموصل، 1978م.

    قندیلچي, عامر ابراهیم/

    1. البحث العلمي وأستخدام مصادر المعلومات، الطبعة الاولى، بغداد, 1993م.

    د. كاظم حبيب/

    1. لمحات من عراق القرن العشرين-العراق الملكي-العراق بين نهاية الحرب العالمية الثانية و سقوط النظام الملكي (1945-1958م), الطبعة الاولى, دار اراس للطباعة والنشر-أربيل, 2013م.

    كریدیة, أبراهيم عبدالكريم/

    1. أبناء الشرق, الطبعة الاولى, مؤسسة نوفل-أسيوط, 2007م.

    د. كمال مظهر احمد/

    1. كردستان سنوات الحرب العالمية الاولى, ترجمة: محمد ملاكريم, بغداد, 1984م.

    لونكریك، ستیفن همسلی/

    1. تاریخ العراق الحدیث، ترجمة: سلیم طە التكریتێ، الطبعة الاولی، بغداد، 1981م.

    لويد، سيتون/

    1. اثار بلاد الرافدين، ترجمة: د.سامي سعيد الاحمد، الطبعة الاولی، دارالرشيد– بغداد، 1980م.

    مجموعة من المؤرخين/

    1. العراق في التاريخ, الطبعة الاولى, دار الحرية للطباعة والنشر-بغداد, 1983م.

    محمد امین زكی/

    20.تأريخ الدول والأمارات الكردية في العهد الأسلامي، ترجمة: ملاجميل بندى الروزبيانى، الطبعة الاولى، بغداد، 1950م.

    1. تأریخ السلیمانیة وأنحائها، ترجمة: محمد جمیل بندی الروزبیانی، الطبعە الاولی، السلیمانیە- 2002م.
    2. مشاهير الكرد والكردستان في العهد الاسلامي، ترجمة: سانحة زكي بك، قدم للجزء الثاني و زاد عليه: محمد علي عوني، الطبعة الاولى، دار الزمان للطباعة والنشر-دمشق، 2006م.

    موسیس، خوريناتسی/(493م)

    1. تاریخ الارمن من البدایة حتی القرن الخامس المیلادی، نقلە عن الارمنیة: نزار خلیلی، الطبعة الاولی، دار اشبیلیة للدراسات والنشر-دمشق، 1987م.

    هروتی، د. سعدی عثمان/

    1. كوردستان والامبراطورية العثمانية-دراسة في تطور سياسية الهيمنة العثمانية في كوردستان1514-1851, الطبعة الاولى, مطبعة خاني-دهوك, 2008م.

    هرنشو، ف. ج. س/

    1. علم التاريخ، ترجمه وعلق حواشيه واضاف اليه فصلا في التاريخ عند العرب: عبدالحميد العبادى، الطبعة الاولى, مطبعة لجنة التأليف والترجمة والنشر-القاهرة, 1944م.

    اليعقوبي، محمد بن ابي يعقوب بن واضح/(292ه/904م)

    1. تاريخ اليعقوبي، علق عليە وضح حواشيە: خليل منصور، الطبعة الثانية، مطبعة شريعت-قم، 1425ه.ش.

    دووەم: بە زمانى كوردی:

    ئەحمەد مەحمود عەلی/

    1. ناوچەی پێنجوێن لە ئاوێنەی مێژوودا، چاپی یەكەم، چاپخانەی شڤان-سلێمانی، 2005ز.

    بابان، جەمال/

    1. سلێمانی شارە گەشاوەكەم-سلێمانی لە ڕۆژی بنیاتنانییەوە تا كۆتایی دەسەڵاتی بابانەكان، چاپی دووەم، بەرگی یەكەم و دووەم، چاپخانەی دەزگای ئاراس-هەولێر، 2012ز.

    بابان، جەمال و ئاسۆ بابان و ئومێد خالید/

    1. سلێمانی شارە گەشاوەكەم، بەرگی سێیەم، چاپی دووەم، چاپخانەی دەزگای ئاراس-هەولێر، 2012ز.

    بەدلیسى، شەرەفخان/

    1. شەرەفنامە، وەرگێڕانى: هەژار موكریانى، چاپى یەكەم، نجف، 1975ز.

    پیرباڵ، د. فەرهاد/

    1. ژنراڵ شەریف پاشا (1865-1951ز)،-یەكەمین سیاسەتمەداری كورد كە داوای دەوڵەتێكی سەربەخۆی بۆ كورد كرد، چاپی یەكەم، چاپخانەی سەردەم-سلێمانی، 2001ز.

    جاف، كەریم بەگی فەتاح بەگ/

    1. تەئریخی جاف، لێكۆڵینەوەی: حسن جاف، پێشەكی: محەمەد عەلی قەرەداغی، چاپی یەكەم، بەغداد، 1995ز.

    حەمەى مام ئەورەحمان/

    1. پرۆژەى ڕەخنە و لێكۆڵینەوە، چاپى یەكەم، چاپخانەى راپەرین- سلێمانى، 1979ز.

    ئەلحوسینی، عەلی تەقی/

    1. مێژووی 641 ساڵەی فەرمانڕەوای ئەدرەڵانییەكان لە ناوچەی كوردستانی ژێر دەسەڵاتی ئێراندا، وەرگێڕانی: ئاسۆس هەردی، پێداچونەوەی: حەسەن عەبدولكەریم، چاپی یەكەم، چاپ و ئۆفسێتی سەردەم-سلێمانی، 2003ز.

    دەلۆ، حسێن اسماعیل خان/

    1. ناوچەی كفری لەنێوان ساڵانی (1914-1945ز)- لێكۆڵینەوەیەكی رامیاری و كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیرییە، چاپی یەكەم، چاپخانەی زانكۆی سەڵاحەددین- هەولێر، 2014ز.

    دیاكۆنۆف, ئی. م./

    1. میدیا، وەرگێڕانی: بورهان قانع، چاپی دووەم، چاپخانەی مەكتەبی ڕاگەیاندنی یەكێتی نیشتمانیی كوردستان-سلێمانی، 2005ز.

    زیوەر، عەبدوڵڵا/

    1. گەنجینەی مەردان و یادی ڕۆژانی دەربەدەری، ئامادەكردنی: محمدی مەلا كەریم، چاپی یەكەم، بەغداد، 1985ز.

    سجادی: علاءالدین/

    1. ئەدەبی كوردی و لێكۆڵینەوەی ئەدەبی كوردی، چاپی یەكەم، بەغداد، 1968ز.
    2. خۆشخوانی (گوزارەكاری، رەوانكاری، جوانكاری)، چاپی یەكەم، چاپخانەی مەعاریف-بەغداد، 1978ز.
    3. دەستووری فەرهەنگ و زمانی كوردی، چاپی یەكەم، بەغداد، 1961ز.
    4. دەقەكانی ئەدەبی كوردی، چاپی یەكەم، بەغداد، 1978ز.
    5. دوو چامەكەی نالی و سالم، چاپی یەكەم، بەغداد، 1973ز.
    6. رشتەی مرواری، هەڵەگری: نەجمەدین ڕەسووڵ، چاپی یەكەم، سنە، 1388ك.ه.
    7. شۆڕشەكانی كورد و كۆماری عێراق، چاپی یەكەم، بەغداد، 1959ز.
    8. كوردەوای، چاپی یەكەم، چاپی یەكەم، بەغداد، 1974ز.
    9. گەشتێك لە كوردستانا، چاپی یەكەم، انتشاراتی كوردستان-سنە، 2022ز.
    10. محمد امین زكی، چاپی یەكەم، بەغداد، 1948ز.
    11. مێژووی ئەدەبی كوردی-مێژوو، ئەدەب، زانیاری، چاپی یەكەم، بەغداد، 1952ز.
    12. ناوی كوردی، چاپی یەكەم، بەغداد، 1953ز.
    13. نرخ شناسی، چاپی یەكەم، بەغداد، 1970ز.
    14. هەڵبژاردە، چاپی یەكەم، بەغداد، 1953ز.
    15. هەمیشە بەهاركۆمەڵە چیرۆك، چاپی یەكەم، چەپخانەی مەعاریف-بەغداد، 1960ز.
    16. یادی پیرەمێرد، چاپی یەكەم، بەغداد، 1951ز.

    سدیق ساڵح/

    1. حكومەتى كوردستان لە سلێمانى (1918-1924ز)، چاپی دووەم، سلێمانى، 2006ز.

    سۆن، مەیجەر/

    1. سلێمانی ناوچەیەك لە كوردستان، وەرگێڕانی: مینە، چاپی یەكەم، سلێمانی، 2007ز.

    شوانی، ئاكۆ عەبدولكەریم/

    1. شاری سلێمانی (1918-1932) لێكۆڵینەوەیەكی مێژوویی سیاسی یە، چاپی یەكەم، چاپخانەی زانست-سلێمانی، 2002ز.

    عوسمان سەیدقادر/

    1. ژیاننامەی مێژوونووسانی كورد، بەرگی یەكەم، چاپی یەكەم، چاپخانەی شڤان-سلێمانی، 2001ز.

    د. كەمال مەزهەر ئەحمەد/

    1. مێژوو (كورتە باسێكى زانستى مێژوو كورد و مێژوو)،  چاپى یەكەم، چاپخانەى دار الافاق العربیة- بغداد، 1983ز.

    د. كەیوان ئازاد ئەنوەر/

    1. حەمەڕەشیدخانی بانە، چاپی دووەم، سلێمانی، 2014ز.
    2. ڕێبازی لێكۆڵینەوە و ڕێبازی لێكۆڵینەوەی مێژوویی، چاپی پێنجەم، چاپخانەی چوارچرا-سلێمانی، 2020ز.
    3. كورد و مێژووی جەژنی نەورۆز، چاپی یەكەم، سلێمانی، 2016ز..

    لالۆ پێنجوێنی، عەبدولڕەحمان/

    1. مێژووی پێنجوێن و ناوچەكەی، چاپی یەكەم، چاپخانەی ئەژین-سلێمانی، 2001ز.

    مالقوم, سيرجون/

    1. پاڵەواتانی زەند، وەڕگێڕانی: د. حەسەن فەهمی جاف, چاپی دووەم، چاپخانەی شڤان-سلێمانی، 2019ز

    محەمەد ئەمين زەكى/

    1. تاريخى سلێمانى وە ولآتى، ئامادەكردنى: رفيق ساڵح، چاپى دووەم، چاپخانەى شڤان-سلێمانى، ٢٠٠٥ز.
    2. خولاصەيەكى تاريخى كورد و كوردستان، چاپى دووەم، چاپخانەى شڤان، ٢٠٠٤ز.

    نەوشیروان مستەفا ئەمین/

    1. میرایەتی بابان لە نێوان بەرداشی ڕۆم و عەجەم دا، چاپی یەكەم، سلێمانی، 1998ز

    سێیەم: بە زمانی فارسی:

    اسمیت، برندا/

    1. مصر باستان، ترجمە: ازیتا یاسایی، چاپ چهارم، انتشارات ققنوس-تهران، 1384ه.ش.

    توكلی، محمد رووف/

    1. جغرافیا و تاریخ بانە كردستان، چاپ دوم، تهران, 1363ه.ش.

    زرین كوب، عبدالحسین/

    1. تاریخ در ترازوو، چاپ سوم، انتشارات امیر كبیر، چاپخانە سپهر-تهران ،1370ه.ش.

    پى گریمال، یر/

    1. اسطورەهاى بابل و أیران باستان، ترجمە: أیرج على أبادى، چاپ أول، تهران 1369ه.ش.

    فردوسی، ابوالقاسم/

    1. شاهنامە، بكوشش: د سعید حمیدیان، چاپ سیزدهم, چاپ نیكا-تهران، 1387ه.ش.

    هیرودوت/

    1. تاریخ هیرودوت، ترجمە: غلامعلی وحید مازندرانی، چاپ پنجم، شركت انشتارات علمی و فرهنگی-تهران، 1387ه.ش.

    چوارەم: بڵاوكراوەكان:

    ا. بە زمانى عەرەبى:

    1. جريدة الجمهورية، العدد (10)، (28 تموز1958)، بغداد.
    2. الوقائع العراقية، العدد (2)، في (28 تموز1958), بغداد.

    ب. بە زمانى كوردى:

    1. خواجە، ئەحمەد: بیرەوەییەكی مێژویی، گۆڤاری ڕۆشنبیری نوێ، ژمارە (111)، ساڵی (1986ز)، بەغداد.
    2. ڕۆژنامەی بانگی كوردستان، ژمارە (10)، بەرواری (15/10/1922)
    3. ڕۆژنامەی پێشكەوتن، ژمارە (1)، ڕۆژی (پێنجشەممە)، بەرواری (29/4/1920ز).

    پێنجەم: چاوپێكەوتنەكان:

    1. (بێستون عەلی كەریم)، ڕۆژی (هەینی)، بەرواری (22/4/2022ز)، شاری (سلێمانی).
    2. (حەمەسەعید حەمەكەریم)، رؤژی()، بەرواری (8/1/2022ز)، شاری (سلێمانی).
    3. (سەڵاحەددینی موهتەدی، ڕۆژی (شەممە)، بەرواری (2/4/2022ز)، شاری (سلێمانی).
    4. شنۆ شێخ لەتیفی حەفید)، ڕۆژی (دووشەممە) بەرواری (6/6/2022)، شاری (سلێمانی).

    82.(موحەممەدئەمین پێنجوێنی)، ڕۆژی (دووشەممە)، بەرواری (6/6/2022ز)،شاری (سلێمانی).