جۆری توێژینه‌وه : Original Article
نوسه‌ر
بەشی کوردی، کۆلێجی پەروەردەی بنەرەتی، زانکۆی سلێمانی/ عێراق
پوخته
مرۆڤەکان توانایان هەیە، بە زیادتر لە زمانێك خولیا و ئارەزووەكانی بخەنەڕوو، وەك (زمانی ئاماژە(جەستە)، زمانی غەریزەیی، زمانی هزریی.. تاد)، كە لە ئەم توێژینەوەیەدا مەبەستمان ئەم جۆرە زمانانە نییە، بەڵكوو مەبەستمان بەرهەمی زمانە، كە ئاخاوتن و دەربڕینەكان دەگرێتەوە، كە بە دەم گۆدەكرێن و بە گوێ دەبیسترێن، یان بە دەست دەنووسرێن و بە چاو دەخوێندرێنەوە. لێرەوە زمان وەک ئامڕازێك بینراوە، بۆ ئەوەی مرۆڤ بیروبۆچوونی خۆی پێدەرببڕێت. دەنگەكان بە شێوەیەكی فیزیایی لە ڕێگەی كۆئەندامی هەناسەدانەوە دروستدەبن، هەر دەربڕاوێكی زمانيی پێویستی بە بڕێك لە وزە هەیە، بۆ ئەوەی دەرببڕدرێت، كە دەربڕدرا بە خێرایی لە ڕێگەی هەواوە بە گوێگر دەگات و پێوەندییەكانی نێوان مرۆڤەكان دروستدەکەن. مرۆڤەكانیش زۆربەی كات لە ڕێگەی زمانەكەیانەوە ناوێك دەنێن، یان خۆیان و زمانەكەیان بە نەتەوەیەك، یان وڵاتێك دەناسێنن و خزمەتی خۆیانی پێدەكەن.
چێوەی توێژینەوەكە نمونەی زۆر هەڵناگرێت، نمونەكانیش لە بواری (فەلسەفەی زمان، زانستی زمان، ئاخاوتنی ڕۆژانە، بەراوردی زمانی كورديی و بیانيی، زمان و ئایین... تاد)، وەك مشتێك نمونەی خەروارێك هێنراوەتەوە. واتە بۆ هەریەك لە ئەم ناونیشانە نمونەیەك، یان زیادتر هێنراوەتەوە، بۆ ئەوەی ئەنجامی بابەتەكە بخرێتەڕوو. ئەگەرچی چەندین نمونەی تریش ئاسانبووە بهێنرێتەوە، بەڵام دواجار بە جۆرێک لە دووبارەبوونەوە زانراوە، هەر لەبەر ئەم هۆكارەبووە، خۆمان لە هێنانەوە نمونەی زۆر بواردووە. ئەم توێژینەوەیە لە چەند ئاستتێكی ترەوە دەتوانرێت لە لایەن توێژەرانی بە ئەزموون و زانایانی زانستی زمانەوە فراوانبكرێت، كە بە هیواین ئەم كارە بكرێت. واتە دەتوانرێت بیروڕای زانستیی لە ئەم بوارەدا زیادتر بخرێتەڕوو. ناوەڕۆكەكەیشی زیادتر ورژاندنی بیری بۆ بابەتەکانی زانستی زمان تێدایە.
وشه بنچینه‌ییه‌كان
ناونیشانی توێژینه‌وه [English]
Language ReDefining from levels perspective (Expressions in Kurdish Language is a Model)
نوسه‌ر [English]
- Beastoon Ali
بەشی کوردی، کۆلێجی پەروەردەی بنەرەتی، زانکۆی سلێمانی/ عێراق
پوخته [English]
This study which is entitled )Language ReDefining from levels perspective (Expressions in Kurdish Language is a Model(,It’s clear that there are various kinds of languages such as, (sign language, Instinct language..etc.) the study does not include such issues, in order to achieve more details it focuses on written, spoken, and readable expressions and utterances. This study includes two sections: The first section is about theories of language levels and nouns. Also, there is an academic and a brief explanation of the terms of language and communication from the perspective of language levels and a number of modern and old linguists.
The second section is a practical part, there is a scientific analysis for language level theories according to Kurdish utterances from the academic and religious perspectives which indicates renewal definition for language in a way one can find a new and more specific understanding that acceptable for all other languages. Finally, it has been concluded with the results and one of the most important conclusions is that language is a noun and nouns are the distinction and self-structure of languages. This means that language is a noun or renewal of it.
ا. بە زمانی كوردی
- ئەورەحمانی حاجی مارف (1976)، زمانی كوردی لە بەر ڕۆشنایی فۆنەتیكدا، چاپخانەی كۆڕی زانیاری كورد، بەغداد.
- ئیلیاس بیلكا(2016) ئەقڵ و غەیب، و: كۆسار بەرزنجی، چاپی یەكەم، چاپخانەی شڤان، سلێمانی.
- ئازاد عەزیز سلێمان(2014)، ململانێی زمان، نامەی ماستەر، زانكۆی سەلاحەیدن، هەولێر.
- ئەفلاتۆن (2006)، كراتلیۆس، و: ئاوات ئەحمەد، چاپی یەكەم، چاپخانەی یاد، سلێمانی.
- ئەفلاتۆن (2015)، پرۆتۆگۆراس ، و: ئاوات ئەحمەد سوڵتان، چاپی دووەم، چاپخانە تاران، ژمارەی سپاردن لە بەڕێوبەرایەتی گشتی كتێبخانە گشتییەكان ژمارە (64)ی، ساڵی 2004 پێدراوە، سلێمانی.
- تالیب حوسێن عەلی،(2014)، زانستی زمان و زمانی كوردری، چاپی یەكەم، چاپخانەی هەولێر.
- تارا موحسین قادر (2011) زمانی كوردی و منیماڵ پڕۆگرام، نامەی دكتۆرا، كۆلێجی زمان، بەشی كوردی، زانكۆی سلێمانی، سلێمانی.
- سەعید سدقی كابان (1928)، موختسەر نە‌حوی كوردی، چاپی یەكەم، چاپخانەی نەجاح، بەغداد.
- سیروان سمین ئەحمەد (2015)، دروستەی سینتاكسی لە شێوە ئاخاوتنی ناوچەی كەركوكدا، نامەی ماستەر، كۆلێجی زمان، زانكۆی سلێمانی، سلێمانی.
- جاناتان كالر(2014)، فەردیناند دو سۆسۆر، و: مستەفا غەفور، چاپی یەكەم، چاپخانەی موكریانی، هەولێر.
- محمد معروف فەتاح (1984) (د)، زمانەوانی، له زانكۆی سەلاحەدین چاپكراوە، هەولێر.
- محمد ععروف فتاح ، زمانەوانی ،چاپی سێیەم ، چاپخانەی حاجی هاشم ، 2011 ، هەولێر.
- محەمەد محەمەد یونس (2010) سەرەتایەك بۆ زانستەكانی واتاسازی و پراگماتیك، و: نەریمان عەبدڵا خۆشناو، چاپی یەكەم، چاپخانەی رۆژهەلات، هەولێر.
- محەمەدی مه‌حویی (د)، (2011) بنەماكانی سینتاكسی كوردیی، بەرگی یەكهەم، لەسەر ئەركی زانكۆی سلێمانی چاپكراوە، سلێمانی.
- محەمەدی مه‌حویی (د)، (2010) مۆرفۆلۆژی و بەیەكداچوونی پێكهاتەكان، بەرگی یەكهەم، لەسەر ئەركی زانكۆی سلێمانی چاپكراوە، سلێمانی.
- ڕۆژان نوری عبدلله (2007)، فەرهەنگی زمان و زاراوەسازی كوردی، چاپی یەكەم، خانەی چاپ و بڵاوكردنەوەی چوارچرا، سلێمانی.
- غازی عەلی خورشید (2016)، فۆنەتیك و فۆنۆلۆجی، چاپی یەكەم، دەستگای چاپ و پەخشی سەردەم، سلێمانی.
- فوئاد عەبدولڕەحمان (2009)، بیر – ئاوەز – زمان، چاپی یەكەم، دەزگا و چاپی حەمدی، لە بڵاوكراوەكانی دەزگای بیر و هۆشیاری (ی.ن.ك)، سلێمانی.
- فەردیناد دیسۆسێر (2018) کۆرسێ لە زمانوانی گشتی، و: نەریمان خۆشناو، چاپی یەكەم، چاپخانەی حاجی هاشم، هەولێر.
- وریا عومەر ئەمین (پ.د) (2004)، ئاسۆیەكی تری زمانەوانی، چاپی یەكەم، دەزگا و چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراس، هەولێر.
- وریا عومەر ئەمین (پ.د) (2011)، پیتۆكەكانی زمانەوانی، چاپی یەكەم، چاپخانەی ئاراس، هەولێر.
ب. بە زمانی عەرەبی
- قوران الكریم (القرآن الكريم).
- تۆفیق وەهبی (1956) قواعید الغە الكردیە، باب الاول، بغداد
- حاتم صالح الضامن (د)، (1990)، فقهە اللغە، دار معلم عالی فی البحپ العلمی، جامعە بغداد، بغدارد.
پ. گۆڤاری زانستی
- هۆگر مەحمود فەرەج:( 19:2005) ، كردەی گەیاندن لە نێوان سیمانتیك و پراكــــماتیگدا، گۆڤاری زانكۆی سلێمانی، ژمارە (15)بەشی بی، سلێمانی.
ت. پێگە ئەلیكترۆنییەكان:
- https://translate.google.com/#auto/de/dog\ لە ئەم لینكەوە، بە شێوەی دەنگی و نوسین، ناوی گیاندارێكی وەك سەگ و نانمان بە زمانە جیاوەزەكانەوە وەرگرتووە و وەک خۆی وەرمانگێڕاوە.
- https://philosophyar.net/category/media/maarefat-sound/ لە ئەم لینكەوە، بیسەر و بینەری چەند بەرهەمی ڤیدیۆی (غلام محسین ابراهیم دینانی)، فەیلەسوفی سەردەمی ئێستای ئێرانی بووین و سودمان لێوەرگرتووە، 2018.
- (https://www.uni-due.de/SHE/REV_Levels_Chart.htm)
ج. چاوپێكەوتنی تایبەت:
- عبدللە عبدالعزیز كریم (2019)، لەسەر تێگەیشتنی نوێ لە ئایین، بیرمەند و مامۆستای ئایینیە، گفتوگۆمان لەتەكدا كردووە،21-22/1/2019 سلێمانی.
2.عادل ڕەشید قادر (پ.ی.د.)، پسپۆری فۆنەتیك و فۆنۆلۆجی، لەسەر ئەم دووبوارە گفتوگۆمان لەتەكدا كردووە. 20/2/2019، زانكۆی سلێمانی.
)