جۆری توێژینه‌وه : Original Article
نوسه‌ران
1 به‌شی ته‌کنیکی وه‌رگێران، په‌یمانگه‌ی ته‌کنیکی کارگێری هه‌ولێر، زانکۆی پۆلیته‌کنیکی هه‌ولێر، هه‌ولێر، عێراق.
2 كۆلێژی ئه‌ده‌بیات // زانكۆی صلاح الدین
3 كۆلێژی په‌روه‌رده‌ی زانسته‌مرۆڤایه‌تیه‌كان // زانكۆی سلێمانی
پوخته
هه‌ڵمه‌تی خاچ دروشمەکان لە ساڵی (١٠٩٥) لەگەڵ کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی کریستیانەکان لە شارەدێی کلێرمۆنتی فەڕەنسا دەستیپێکرد, ھۆکاری دەستپێکردنی شه‌ره‌کانی خاچ دروشمی فرە لایەنەیە وئەنجامەکانیش ھەمەچەشن بوون. هه‌ڵمه‌تەكه ھۆکاری سەربازیی، سیاسی، ئابووری ھەبووە. هه‌ڵمه‌تی خاچ دروشمەکان کە بە سه‌ختترین قۆناغەکانی مێژوو دادەنرێ، سه‌ڵجووقیه‌كان رووبەڕووی ھێرشی مه‌سیحیه‌كانی ئه‌وروپا بوونەوە بە تایبەتی فەڕەنسییەکان. گرووپی خاچ دروشمەکان له شه‌ری خاچ دروشمی یه‌كه‌م بە سەرکردایەتی قه‌شه پییری لی ئێرمیت، لە نزیک ئیزنیک لەلایەن برای کلچ ئارسلانی یەکەم لەناوبردران. لە دوای ئەم گرووپەی خاچ دروشمەکان ، سوپایەکی دیکە کە لە گشت سوارچاکان، بەگ، فەرماندەكانی كه چەک بەدەستبوون لە ئەورووپا، ھاتنە نێو خاکی ئانادۆڵه‌وه. شای فەڕەنسا، لویسی حەوتەم وئیمپراتۆری ئەڵمانیا، کۆنرادی سێیەم کە بەشداریان لە هه‌ڵمه‌تی خاچ دروشمی دووەم کردبوو، ھەریەکەیان بە رێگەی جیا چوونە نێو خاکی ئانادۆڵه‌وه. ئیمراتۆری ئەڵمانیا لەلایەن سوڵتانی سەلجوقییەکان، مەسعودی یەکەم تووشی شکستێکی گەورە ھات، بە ئەستەم توانی ژیانی خۆی رزگاربکات ولەو کاتەدا پەنای بۆ ئیزنیک برد. لەم ماوەیەدا بە درێژای (200) ساڵ، خاچ دروشمەکان ھەندێک جار سوپایان بۆ رۆژھەڵاتی دەریای ناوەڕاست ناردووە وپەیوەندی بازرگانیشیان بەھێزتر کردووە. لە ماوەی ساڵەکانی(1291-1905) بە کۆی گشتی ھەشت ھەڵمەتی خاچ دروشمەکان ئەنجامدراوە ولەم ژمارەیان سێ دانەش کە بە گەورەترین ھەڵمەتەکان دانراوە بە نێو خاکی ئانادۆڵ تێپەرکراوە. چوارەمینیان بەرەو شاری قسطنطینه بووە. پێنجەمین وھەڵمەتەکانی دیکەش بە شێوەی ھێرش بوون بۆ سەر رۆژھەڵاتی دەریای ناوەڕاست كه وولاتی میسر وکەناراوەکانی میسر بوون.
وشه بنچینه‌ییه‌كان
ناونیشانی توێژینه‌وه [English]
----
نوسه‌ران [English]
- Ismail Abdulla Omer Barzinji 1
- Kaife Omer 2
- Kamel Rasheed 3
1 Translation Technique, Erbil Technical Administrative Institute, Erbil Polytechnic University, Erbil, Iraq.
2 كۆلێژی ئه‌ده‌بیات // زانكۆی صلاح الدین
3 كۆلێژی په‌روه‌رده‌ی زانسته‌مرۆڤایه‌تیه‌كان // زانكۆی سلێمانی
پوخته [English]
----
سه‌رچاوه عه‌ره‌بییه‌كان
- حبشی، حسن، الحملة الصلیبیه الاولی، دار الفكر العربی، القاهرة، 1958.
- حسن، ابراهیم حسن، التاریخ الاسلامی، دار الكتب العلمیه، بیروت، 1991.
- الحسینی، سهیله، الحروب الصلیبیه مواقف وتحدیات، دار التوزیع، القاهره، 2003.
- الحلیم، علی عبد، الغزو الصلیبی والعالم الاسلامی، دار التوزیع، القاهره، 1993.
- خلیل، عیماد الدین، المقاومه الاسلامیه للغزو الصلیبی، دار ابن كثير، دمشق، 2005.
- رونسیمان، ستیفان، التاریخ الحروب الصلیبیه، ترجمة عربیه، باز أرینی، بیروت، 1981.
- طقوش، محمد سهیل، تاریخ الزنكیین فی الموصل وبلاد الشام، دار النفائس، بیروت، 1999.
- طقوش، محمد سهیل، تاریخ سلاجقه الروم فی اسیا الصغری، دار النفائس، بیروت، 2002.
- عاشوور، سعید عبد الفتاح، اوروبا فی العصور الوسطی، مكتبه الانجلو المصریه، القاهرة، 1990.
- عاشوور، سعید، الحركة الصلیبیه فی العصور الوسطی، مكتبه الانجلو المصریه، القاهرة، 1963.
- عاشوور، سعید، الحركة الصلیبیه، ج2، مكتبه الانجلو المصریه، القاهرة، 1986.
- عبدالرحمان، عبدالله، اثر الشرق الاسلامى في الفكر الاوروبى خلال الحروب الصليبية, الرياض, 1995.
- عبده، قاسم، الحملات الصلیبیه، دار عین للدراسات والبحوث الانسانیه والاجتماعیه، القاهرة، 1993.
- عمران، محمود سعید، التاریخ الحملات الصلیبیه، دار المعارف، القاهرة، 1989.
- مؤنس، محمد، الحروب الصلیبیه بین الشرق والغرب، عین للدراسات والبحوث الإنسانية والاجتماعية,مصر,2000.
- الناصر، محمد حامد، الجهاد والتجدید، مكتبه الكوثر، الریاض، 1998.
سه‌رچاوه بیانیه‌كان
- Algül, Hüseyin, İslâm Tarihi, IV, Gonca Yay., İstanbul, 1997.
- Alptekin, Coşkun, “Büyük Selçuklular”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, VII, Çağ Yay., İstanbul, 1992.
- Altan, Ebru, “İkinci Haçlı Seferi ve Selçuklular”, Türkler Ansiklopedisi, VI, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.
- Ayönü, Yusuf, “Dördüncü Haçlı Seferi’nin Batı Anadolu’nun Türkleşme Sürecine Etkisi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIV /1, 2009.
- Çıvgın, İzzzet, Ortaçağ Tarihi, Maya Akademi Yay., Ankara, 2008.
- Demirkent, Işın, “Haçlılar”, DİA, XIV, Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 1996.
- Düzgün, Şaban Ali, “İki Dünyanın Karşılaşması: Müslüman ve Batı Dünyası Arasında Haçlı Seferleri Dönemindeki İlişkiler”, Türkler Ansiklopedisi, VI, Yeni Türkiye Yay. Ankara 2002.
- İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Tarih, X, Terc.; Abdülkerim Özaydın, Bahar Yay., İstanbul, 1987.
- Karaköse, Hasan, Ortaçağ Tarihi ve Uygarlığı, Nobel Yay., Ankara, 2002.
- Küçüksipahioğlu, Birsel, “Haçlı Devletleri”, Türkler Ansiklopedisi, VI, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.
- Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi ve Papaz Grigor’un Zeyli, Terc.; Hrant D Andreasyan, TTK, Ankara, 1987.
)