جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ران

1 بەشى زمانی کوردی، کـۆلـێـژی پـەروەردەی بـنـەڕەت، زانـکـــۆی ڕاپـــەڕیـن

2 زمانی کوردی، کۆلێژی پەروەردە ــ قەڵادزێ، زانکۆی ڕاپەڕین، ڕانیە، هەرێمی کوردستان ــ عێراق

پوخته‌

     ئەدەب بەشێکی سەرەکییە لە کەلتور و ڕۆشنبیری و ناسنامە و بەرەوپێشچوونی زۆربەی گەلانی سەر ڕووی ئەم زەمینە، بە گوتەیەکی دیکە ئەدەبیاتی كۆن و بەرهەمی شاعیرانی هەر گەل و میللەتێك، بەشێكی دانەبڕاوە لە مێژووەكەی، و گرنگیپێدان و لێتوێژینەوەی ئەم سامانەش، مایەی ڕووناككردنەوەی ڕێگە تاریكەكانی ئەمڕۆ و هەنگاونانە بەرەو ئایندەیەكی گەش... توێژینەوەش دەربارەی هەر بابەت و لایەنێکی ئەدەب نرخ و بەهای خۆی دەبێت، تایبەت لە چوارچێوەی شاعیرێکی دیاریکراودا، بۆیە ئەم باسە بۆ (هەندێک هونەری ڕەوانبێژی لە شیعرەکانی "شێخ ڕەزای تاڵەبانی"دا) تەرخانكراوە، چونکە کارێكی سەربەخۆی لەبارەوەنەكراوە، ئەوەی هەیە لە چوارچێوەی کتێبە ئەدەبییەکاندایە و کورتە، لە لایەکی دیکەوە شێخ ڕەزا یەکێک لەو شاعیرە سەرکەوتووانەیە، زۆر لە هونەرەکانی ڕەوانبێژی بەکارهێناوە و وەستایانە ئەسپی خۆی لەم بوارەدا تاوداوە.
      هێڵە سەرەکییەکانی ئەنجامدانی ئەم توێژینەوەیە سوودوەرگرتن لە میتۆد و توێژینەوەی شیکەرەوەی پەسنکەرانەی پراکتیکییە. هێنانەدی ئامانجەکانیش وایخواستووە جگە لە پێشەکی، کە سەرەتایەکە بۆ چوونە باسەکەوە، بە پێی پلانێک بۆ دوو بەش دابەشبکرێت، بە جۆرێک: بەشی یەكەم لایەنی تیۆری توێژینەوەكەیە، کە ڕەوانبێژی و ئامانج و مێژووەکەی لەگەڵ زانستەکانی لە دوو تەوەرەدا باسکراون، بەشى دووەمیش لایەنی پراکتیکی کارەکەیە، و تەوەرەی یەکەم بۆ ناساندنی شاعیر و شیعرەکانی تەرخانکراوە، تەوەرەی دوومیش چۆنیەتیی بەکارهێنان و دەرکەوتنی هونەرە ڕەوانبێژییەکان لە شیعری شاعیردا دەگرێتەوە، و هەوڵدراوە بە شێوەی شیكاری و نموونەهێنانەوە بابەتەكان بخرێنەڕوو.




      ئەنجامە بەدەستهاتووەکان لە چەند خاڵێکدا، و ڕیزکردنی سەرچاوە سوودلێوەرگیراوەکان لە کۆتاییدا، لەگەڵ ئەم پوختەیە بوونە کۆتایی ئەم هەوڵە.

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

ناونیشانی توێژینه‌وه‌ [English]

Some Rhetoric Arts in Sheikh Raza Talabany’s Poetry

نوسه‌ران [English]

  • khoshnaw Hama Ameen 1
  • mustafa sayd 2

1 بەشى زمانی کوردی، کـۆلـێـژی پـەروەردەی بـنـەڕەت، زانـکـــۆی ڕاپـــەڕیـن

2 Dept. of Kurdish Language, College of Education - Qaladize, University of Raparin, Kurdistan Region, Iraq

پوخته‌ [English]

      Literature is a major part of the culture, enlightenment, identity, and development of most nations. In other words, classic literature and the poets’ works of each nation are an integral part of its history. Taking into consideration and studying this heritage is vital to enlighten the dark paths towards a prosperous future…  Research on every subject and aspect of literature has its own value, especially if it considers a specific poet. This paper is dedicated to studying "some rhetoric arts in Sheikh Raza Talabany’s poetry" because there is no independent study about his works, which exists, is only within the context of literary works and it is brief. On the other hand, Sheikh Raza is one of the outstanding poets who has used most of the rhetoric arts remarkably.
Practical descriptive analysis is the main method which is utilized in this research. Achieving the objectives of the study has required dividing the paper into two units in addition to the preface which is a gate to introduce the subject.
      The first unit is devoted to the theoretical part of the study. In this section rhetoric, its objectiveness, its history, and the science of rhetoric have been discussed in two sections.
The second unit is the practical part of the study. The first section is dedicated to introducing Sheikh Raza and his poetry. The second section covers the appearance and the use of rhetoric art in the poet’s poems. It has been endeavored to present the topics through explanations and exemplifying.
      The results have been summarized in some points, the bibliography in addition to this abstract have been obtained as the conclusion of this effort.

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان [English]

  • Rhetoric
  • Aesthetics
  • Poem
  • Poet
  • Art
  • Usage
  • ! قـــورئــــانـی پـیـرۆز

       یەکەم: بە زمانی کوردی

    • ئەحمد، ئاری صجی (٢٠٠٩)، غه‌زەل و قه‌سیده‌كانی حاجی قادری كۆیی له ‌ژێر تیشكی لێكۆڵینه‌وه‌دا، چاپی یەکەم، چاپخانه‌ی ڕۆژهه‌ڵات، كتێبخانه‌ی ئاوێر، هه‌ولێر.
    • ئیبراهیم، محمد سید (١٣٦٤)، گەشتێ لە عیلمی بەلاغە، چاپ اول، چاپخانەی مهارات، تهران.
    • بەسیر، کامیل حەسەن (١٩٧٨)، زاراوەی کوردی، بۆ ساڵی یەکەم، بەشى زمانی کوردی، کۆلێجی ئاداب، چاپخانەی زانکۆی سلێمانی، سلێمانی.
    • پارسا، سه‌ید ئه‌حمه‌د (1397)، جوانكاری له‌ ئه‌ده‌بی كوردیدا به‌ شێوازێكی نوێ، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی ئیشراف، په‌خشانگای نالی، سنە.
    • جامی، بەهار عەبدولجبار (٢٠١٦)، هونەرەکانی جوانکاری لە شیعرەکانی (عەونی)دا، نامەی ماستەر، کۆلێژی پەروەردە، زانکۆی سەلاحەدین، هەولێر
    • حسێن، هەژار فەقێ سلێمان (٢٠١٤)، ڕوونبێژی لە شیعری(مەحوی)دا، چاپی یەکەم، چاپخانەی سەردەم، سلێمانی.
    • حەمەئەمین، خۆشناو عەزیز & مستەفا، مستەفا سەید مینە (٢٠١٦)، ڕوخساری شیعرەکانی شێخ ڕەزای تاڵەبانی، گۆڤاری زانکۆی ڕاپەڕین، ژمارە (٦)، ساڵی سێیەم، گۆڤاری زانکۆی ڕاپەڕین، زانکۆی ڕاپەڕین، ڕانیە.
    • خاڵ، شێخ محەمەد & ئاشنا، ئومێد (٢٠٠٣) دیوانی شێخ ڕەزای تاڵەبانی، چاپی یەکەم، دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراس، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، هەولێر.
    • خاڵ، شێخ محمد (٢٠٠٥)، فەرهەنگی خاڵ، چاپی دووەم، لە بڵاوکراوەکانی دەزگای ئاراس، چاپخانەی ئاراس، هەولێر.
    • خەزنەدار، مارف (2004)، مێژووی ئەدەبی كوردی، بەرگی چوارەم، چاپی یەكەم، دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراس، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، هەولێر.
    • دزەیی، عبدالواحید موشیر (٢٠١٥)، پڕاگماتیک و ڕەوانبێژی، چاپی یەکەم، ئاوێر بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە، هەولێر.
    • ڕەسوڵ، عیزەدین مستەفا (١٩٨٣) ئەدەبی فۆلکلۆری کوردی، چاپی یەکەم، چاپخانەی دارالجاحظ، بەغدا.
    • سەجادی، عەلائەدین (١٩٧٨)، خۆشخوانی، چاپخانەی مەعاریف، بەغدا.
    • سەجادی، عەلائەدین (١٣٨١)، مێژووی ئەدەبی كوردی، كتابفروشی معارف، سردشت.
    • سەفی زادە، سەدیق بۆرەكەیی (٢٠٠٨)، مێژووی وێژەی كوردی، بەرگی دووەم، چاپی دووەم، دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراس، چاپخانەی ئاراس، هەولێر.
    • شەعیا، ڕۆكان گۆریل (٢٠١٤)، هونەرەکانی ڕەوانبێژی لە شیعری فۆلکلۆری کوردیدا، نامەی ماستەر، سکوڵی زمان، زانکۆی سلێمانی، سلێمانی.
    • شەعیا، ڕۆکان گوریل (٢٠١٦)، هونەرەکانی (هێنانەوە) (گێڕانەوە) (پاتکردنەوە) لە شیعری (گۆران)ی شاعیردا، گۆڤاری ئەکادیمیانی کوردستان، ژمارە (٦)ی ئازار، بەشى (B) خولی سێیەم، دەستەی کوردستانی بۆ دراساتی ستراتیژی و توێژینەوەی زانستی، هەرێمی کوردستان، سلێمانی.
    • عارف، محەمەد نوری (بەبێ ساڵ)، تێكستی ئەدەبی كوردی، چاپی یەکەم، چاپخانەی زانكۆی سلێمانی، سلێمانی.
    • عوسمان، فائیزە عەبدولغەفور (٢٠١٠)، دژواتا لە شیعرەکانی گۆراندا، گۆڤاری زمانناسی، ژمارە (١٢)، لە بڵاوکراوەکانی ڕێکخراوی زمانناسی، هەولێر.
    • عومەر، حەسەن عەلی (٢٠١٥)، ڕەوانبێژی لە هۆنراوەکانی صابریدا (لێکچواندن بە نموونە)، گۆڤاری زانکۆی ڕاپەڕین، ژمارە (١٥)ی ساڵی پێنجەم، زانکۆی ڕاپەڕین، ڕانیە.
    • عەبدولڕەحمان، عەبدولسەلام سالار (٢٠٠٠)، هونەری ڕەوانبێژی لە شیعری (نالی)دا، نامەی ماستەر، کۆلێژی زمان، زانکۆی سلێمانی، سلێمانی.
    • عەبدوڵڵا، ئیدریس (٢٠٠٣)، جوانکاری لە ئەدەبی کوردیدا، چاپی یەکەم، چاپخانەی سەردەم، سلێمانی.
    • عەبدوڵڵا، ئیدریس (٢٠١١) لایەنە ڕەوانبێژییەكان لە شیعری كلاسیكی كوردیدا ــ بە نموونەی حاجی قادری كۆیی، چاپی یەکەم، چاپخانەی حاجی هاشم، هەولێر.
    • عەبدوڵڵا، ئیدریس (٢٠١٢)، جوانکاری لە شیعری کلاسیکی کوردی، چاپی یەکەم، چاپخانەی هێڤی، هەولێر.
    • عەلی، دنیا شەهاب (٢٧١٥)، هونەری ڕوونبێژی لە شیعرەکانی (بێخود)دا، نامەی ماستەر، کۆلێژی زمان، زانکۆی سەڵاحەددین، هەولێر.
    • فەڕحان، مەریوان حوسێن (٢٠١٤)، جوانکاری لە شیعری (وەفایی)دا، نامەی ماستەر، کۆلێژی زمان، زانکۆی سلێمانی، سلێمانی.
    • قەرەداخی، حەمە ڕەشید (٢٠٠٦)، فەرهەنگی ئازادی (ئینگلیزی ــ کوردی)، چاپی یەکەم، دەزگای چاپ و نەشرگەی احسان، چاپخانەی اسوە، (بێ شوێن).
    • كاكەڕەش، ئومێد & (٢٠٠٥) دیوانی شێخ ڕەزای تاڵەبانی، پێداچوونەوەی: حەمەبۆر، چاپی دووەم، لە بڵاوكراوەكانی پڕۆژەی هاوسەر، سلێمانی.
    • گەردی، موحسین ئەحمەد مستەفا (٢٠١٣)، بەهاری ڕەوانبێژی (واتاناسی ــ ڕوونبێژی ــ جوانکاری)، چاپی یەکەم، چاپخانەی نارین، هەولێر.
    • گەردی، عەزیز (١٩٧٢)، ڕەوانبێژی لە ئەدەبی کوردیدا، بەرگی یەکەم (ڕوونبێژی) چاپخانەی دارالجاحظ، بەغدا.
    • گەردی، عەزیز (١٩٧٥)، ڕەوانبێژی لە ئەدەبی کوردیدا، بەرگی دووەم (جوانکاری)، چاپخانەی شارەوانی، هەولێر.
    • گەردی، عەزیز (١٩٧٨)، ڕەوانبێژی لە ئەدەبی کوردیدا، بەرگی سێیەم (واتاناسی)، چاپخانەی کاکەی فەلاح، سلێمانی.
    • لەک، هۆشیار نوری (بەبێ ساڵ)، گوڵبژێرێک لە پەندی کوردی، چاپی یەکەم، چاپخانەی چوارچرا، سلێمانی.
    • مستەفا، ئیدریس عەبدوڵڵا (٢٠٠٧)، هەندێ هونەری جوانکاری لە شیعرەکانی (پیرەمێرد)دا، ئەکادیمی، کۆواری کۆڕی زانیاری کوردستان، ژمارە (٦)، کوردستان ــ هەولێر.
    • مودەڕیس، مەلا عبدالکریم (١٩٩١)، بەدیع و عەرووزی نامی، چاپخانەی دار الجاخظ، بەغدا.
    • ناوخۆش، سەلام & خۆشناو، نەریمان عەبدوڵڵا & عەبدوڵڵا، ئیدریس (٢٠١٠)، کوردۆلۆجی، چاپی شەشەم، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر.
    • نوری، ڕۆژان (٢٠٠٧)، فەرهەنگی زمان و زاراوەسازی کوردی، چاپی یەکەم، خانەی چاپ و بڵاوکردنەوەی چوارچرا، سلێمانی.
    • هەژار (١٣٦٩)، هەنبانەبۆرینە )فرهنگ کوردی ــ فارسی(، یک جلدی، چاپ اول، سروش، تهران.

     

       دووەم: بە زمانی عەرەبی

    • البستانی، المعلم بطرس (١٩٨٧)، محیط المحیط (قاموس مطول للغة العربیة)، طبعة الاولی، مکتبة لبنان، بیروت.
    • القزوینی، جلال الدین محمد بن عبدالرحمن (٢٠٠٤)، الایضاح فی علوم البلاغة، الطبعة الاولی، المکتبة العصریة للطباعة والنشر، دارالنموذجية، صیدا، بیروت.
    • المیصری، ابن منظور الافريقي (٢٠٠٣)، لسان العرب، المجلة الثاني، الطبعة الثانية، دارصادر، بيروت ــ لبنان.
    • الهاشمي، سيد احمد (٢٠٠٦)، جواهر البلاغة فی (المعانی والبیان والبدیع)، الطبعة الاولى، دارالکتب العلمیة، بیروت ــ لبنان.

     

      سێیەم: بە زمانی ئینگلیزی

    • Hornby, A. S. (2004), Oxford Advanced Learner’s dictionary. 6th Edited by Wehmeier, S. and Ashby, M. iran: Jungle press.