جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ران

1 بەشی زمانی كوردی، سەرۆکایەتی زانكۆی هه‌ڵه‌بجه

2 زمانی كوردی، په‌یمانگای ڕاهێنان و گه‌شه‌پێدانی په‌روه‌رده‌یی گه‌رمیان

پوخته‌

     سه‌رهه‌ڵدانی شۆڕشی پیشه‌سازی و گه‌شه‌ی ئابووری و كه‌ڵه‌كه‌بوونی سه‌رمایه‌ له‌ شاره‌ گه‌وره‌كان و فراوانبوونی ڕێگاوبانه‌كان و ئاسانكاری هاتووچۆ و داهێنانه‌ زانستیی و ته‌كنه‌لۆژییه‌كان و هۆیه‌كانی په‌یوه‌ندیكردن و ڕاگه‌یاندن و ڕۆشنبیری و بایه‌خی خوێندن...هتد،‌ به‌ربه‌سته‌ جوگرافییه‌كانی نێوان نه‌ته‌وه‌ و گروپه‌ جیاوازه‌كانیان شكاندووه‌، شارستانییه‌ته‌ جیاوازه‌كانی مرۆڤایه‌تییان ڕووبه‌ڕووی یه‌كتركردووه‌ته‌وه‌، زمانیش وه‌كو به‌شێك له‌ كولتور و  ده‌ربڕی بیر و ئامرازی لێكگه‌یشتن و په‌یوه‌ندی نێوان تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگا جیاوا‌زه‌كان، پشكی گه‌وره‌ی ئه‌م به‌ریه‌ككه‌وتن و ململانێیانه‌ی‌ به‌ركه‌وتووه‌‌. له‌ئێستادا‌ ‌زمانی‌ كۆمه‌ڵگا پیشكه‌وتووه‌كان به‌پاڵپشتی هۆیه‌كانی جیهانگیری، ته‌نگیان به‌ زۆرێك له‌ زمانه‌كانی تر به‌تایبه‌تی زمانی كه‌میینه‌كان هه‌ڵچنیوه‌ و خۆیان له‌ سه‌ر حسابی ئه‌وان له‌لایه‌كه‌وه‌ له‌ ڕووی ژماره‌ی قسه‌پێكه‌ر و له‌لایه‌كی تریشه‌وه‌ له‌ڕووی سنوری جوگرافیای به‌كارهێنانی زمانه‌كه‌وه‌‌ فراوانكردووه‌، ئه‌مه‌ش‌ كاریگه‌ریه‌كی گه‌وره‌ی‌ له‌سه‌ر خێرایی مردنی زمانه‌كان هه‌بووه‌، له‌ڕووی باڵاده‌ستی و فراوانبوونی هه‌ندێك زمان و مردن و له‌ناوچوونی زمانه ‌لاوازه‌كان. زمانی كوردیش وه‌كو زۆربه‌ی زمانه‌كانی تری جیهان، كاریگه‌ری جیهانگیریی و به‌ جیهانیبوونی زمانیی له‌سه‌ر ده‌ركه‌وتووه‌ و مه‌ترسی خستووه‌ته‌‌سه‌ری، له‌ڕووی بایه‌خپێدانی زمانی بیانی له‌جیاتی فێربوونی زمانی دایك و به‌كارهێنانی له‌ كاروباری ڕۆژانه‌ و ڕامیاری و سیاسه‌ت و ڕاگه‌یاندن و زانست و خوێندن و بازاڕی كار...هتد، په‌راوێزخستن و دابڕانی زمانی كوردی له‌م بواره‌ گرنگانه‌‌. 

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

ناونیشانی توێژینه‌وه‌ [English]

Globalisation and Death of Language

نوسه‌ران [English]

  • Mahabad abdullah 1
  • Peshkawt Muhammed 2

1 بەشی زمانی كوردی، سەرۆکایەتی زانكۆی هه‌ڵه‌بجه

2 زمانی كوردی، په‌یمانگای ڕاهێنان و گه‌شه‌پێدانی په‌روه‌رده‌یی گه‌رمیان

پوخته‌ [English]

   This research, which is entitled "Globalisation and Death of Language", sheds light on the impacts of globalisation of human community on the increase of the death of languages. The emergence of industrialisation along with economic growth, migration from villages to cities for the purpose of working, the development of facilities in terms of traffic among rural and urban areas, means of communication, scientific and technological advances, growing interests in culture and education as well as many other reasons have changed the human community a lot and led it to globalisation, encircling it in a small scope, trespassing geographical limitations among various ethnic groups and nations, bringing different human civilizations into a clash with each other, and language, as a part of culture and the means of expresing ideas and communications among various societies, has received a big deal of thess changes and struggles, and this has led to the control of some languages supported by the factors behind globalisation and disadvantages of other languages, and finally their death. So, the research is divided into two parts; the first part tackles changes in language and factors behind those changes, as well as globalisation and its role in empowerment of some specific languages over the others. The second part different kinds of language, in terms of dead and active ones, have been discussed, moreover; the ways in which languages die out and the impacts of globalisation on them have shown. In the end, the conclusions and the references have been presented

  1. ا-‌ به‌ زمانی كوردی:

    1. ئازاد ڕه‌مه‌زان عه‌لی، بنەما زمانییەكانی داڕشتنی هەواڵ لە ڕۆژنامە كوردییەكاندا لە نێوان ساڵانی (1991-2000)، نامەی دكتۆرا، كۆلێژی زمان، زانكۆی سەڵاحەدین، هەولێر, 2005.
    2. ئه‌حمه‌د ئه‌بوزه‌ید، ئایه‌ یه‌ك زمانی جیهانی داده‌مه‌زرێت؟ وه‌رگێڕانی: ڕۆشنا ئه‌حمه‌د، گۆڤاری زانستی سه‌رده‌م، ده‌زگای چاپ و په‌خشی سه‌رده‌م، ژماره‌(23)، سلێمانی، 2005.
    3. ئومێد به‌رزان برزۆ – كه‌ژاڵ جهانبخش محه‌مه‌د، جیهانگیری زمانی و كاریگه‌ری له‌سه‌ر داهاتوی شوناسی نه‌ته‌وه‌یی و فێركردنی زمانی كوردی، پێنجه‌مین كۆنفرانسی زانستی زانكۆی گه‌رمیان، گۆڤاری زانكۆی گه‌رمیان، 2019.
    4. ئیدریس عه‌بدوڵا مسته‌فا، واقیعی زمانی كوردی له‌ نێوان پێوه‌ره‌كانی زمانی زیندوو و ئه‌و هۆكارانه‌ی زمان ده‌مرێنن، گۆڤاری ئه‌كادیمیا، ژماره‌ (22)، چاپخانه‌ی حاجی هاشم، هه‌ولێر، 2012.
    5. به‌همه‌ن تاهیر نه‌ریمان، كاریگه‌ری قورئان له‌سه‌ر زمانی كوردی، نامه‌ی ماسته‌ر، زانكۆی سلێمانی، 2013.
    6. بێرنارد كه‌مرێ، جێردید دایه‌مه‌ند، ده‌وگ واڵن ، ك.ده‌یڤید هارس، زمان، وه‌رگێڕانی كامیل محه‌مه‌د قه‌ره‌داخی، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خانه‌ی وه‌رگێڕان، چاپی یه‌كه‌م، 2007.
    7. بێستون ئه‌بوبه‌كر عه‌لی، ده‌ركه‌وته‌ی دوو دیوی زمانی له‌ كۆمه‌ڵه‌ ئاخاوتنییه‌كان، نامه‌ی ماسته‌ر، زانكۆی سلێمانی، 2015.
    8. پاكیزه‌ ڕه‌فیق حامی، بوژاندنه‌وه‌ی زمان، گۆڤاری كۆڕی زانیاری كورد، به‌رگی سێیه‌م-به‌شی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی كۆڕی زانیاری كورد، به‌غداد، 1975.
    9. تووره‌ یانسۆن، مێژووی زمان كنه‌كردن به‌ناو كات و شوێندا، وه‌رگێڕانی: نوری كه‌ریم، ناوه‌ندی ڕه‌هه‌ند، چاپی یه‌كه‌م، سلێمانی، 2019.
    • حسێن یه‌عقووبی, زمان و وه‌رگێڕان و پێوه‌ندیی كولتووره‌كان, وه‌رگێڕانی: ئیسماعیل زارعی, چاپخانه‌ی ده‌زگای ئاراس, چاپی یه‌كه‌م, هه‌ولێر 2007.
    • ده‌روون عبالرحمن ساڵح، ئیكۆنۆمی له‌ ئاسته‌كانی زمانی كوردیدا، چاپخانه‌ی حاجی هاشم، هه‌ولێر، 2012.
    • دیڤید كریستاڵ, كورته‌یه‌ك له‌ مێژووی زمان، وه‌رگێڕانی: سه‌ربه‌ست جیهاد، ناوه‌ندی ئاوێر بۆ چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌، چاپی یه‌كه‌م، 2020.
    • رۆژان نوری عه‌بدوڵڵا، فه‌رهه‌نگی زمان و زاراوه‌سازی كوردی، چاپخانه‌ی چوارچرا، چاپی دووه‌م، سلێمانی، 2013.
    1. ‌سامۆیل. پ. هانتینگتۆن, پێكدادانی شارستانییه‌كان، وه‌رگێڕانی:مامه‌ند رۆژه‌، له‌ بڵاوكراوه‌كانی مه‌كته‌بی بیروهۆشیاری (ی. ن. ك), 2005.
    • سوداد ڕه‌سوڵ، مردنی زمان، گۆڤاری زمانناسی، ژماره‌ (15)، هه‌ولێر، 2014.
    • سۆران حمه‌ڕه‌ش، كورد كێیه‌؟ چاپخانه‌ی (YPS-Publishing)، چاپی یه‌كه‌م، له‌نده‌ن، 2013.
    • شیلان عومه‌ر حسێن، داخورانی زمانی دایك، بنه‌ماوپه‌سنكردن، گۆڤاری زانكۆی سلێمانی-به‌شیB، ژماره‌(50)،2016.
    • عه‌بدوڵڵا حوسێن ڕه‌سوول، چه‌ند باسێكی وردی زمانه‌وانی – كوردی، به‌رگی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی هێڤی، چاپی یه‌كه‌م، هه‌ولێر، 2015.
    • فاروق عومه‌ر سدیق، لە دایكبوونی وشە، چاپخانەی شڤان، چاپی یەكەم, سلێمانی,2011.
    • لویس جان كافی ، شه‌ڕی زمان و سیاسه‌تی زمانه‌وانی، وه‌رگێڕانی: به‌هادین جه‌لال, چاپخانه‌ی خانی، چاپی یه‌كه‌م، دهۆك، 2012.
    • محه‌مه‌د عه‌بدوڵڵا كه‌لاری، جیهانگیریی میدیا، چاپخانه‌ی خانی، چاپی په‌كه‌م، دهۆك، 2009.
    • محه‌مه‌د معروف فتاح، زمانه‌وانی، چاپخانه‌ی حاجى‌ هاشم، چاپی سێیه‌م، هه‌ولێر،
    • محه‌مه‌د مه‌جید سه‌عید، فه‌رهه‌نگ و پڕۆسه‌ی به‌ لێكسیمبوون، نامه‌ی ماسته‌ر، زانكۆی سلێمانی، 2015.
    • .............., مۆدێل و مۆدێه‌كانی ڕێزمان, وه‌رگێڕانی د. محه‌مه‌دی مه‌حوی، چاپخانه‌ی ڕه‌نج، سلێمانی ،2009.

    ب-‌ به‌ زمانی عه‌ره‌بی:

    • على عبدالواحد وافى, علم اللغة, نهضة مصر –للطباعة و النشر و التوزيع ، الطبعة التاسعة, 2004.
    • محمد محمد داود، اللغه‌ كیف تحیا؟ .. ومتى تموت؟, 2016.
    • مها محمد فوزى معاذ, انثروبولوجيا اللغة, دار المعرفة الجامعية – جامعة الاسكندرية, 2009.
    • میلیكا إفیتش، اتجاهات البحث اللسانی، ترجمة: سعد عبدالعزیز مصلوح – وفاء كامل فاید، المجلس الاعلا للثقافة، الطبعة الثانییة، 2000.
    • نايف خرما, أضواء على الدراسات اللغوية المعاصرة, علم المعرفة, الكويت, 1978.

    پ- به‌ زمانی ئینگلیزی:

    30- David Crystal, (2003) , Language Death, Cambridge: Cambridge University Press.

    31- Baba zanna lsa , Hajj akaru Ahmed and Yagana Grema ,Language Death and Endangered Language , ISOR journal of Humanities And Social Science (ISRO -JHSS) volume 19, issue 10, Ver.VI(.2014)