جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ران

1 زانکۆی سلێمانیی- کۆلێجی زمان بەشی کوردیی

2 Department of Kurdish language, College of Basic Education, University of Garmian

پوخته‌

توێژینەوەکە هەوڵێکە بۆ دەستنیشانکردن و شیکردنەوەی پێواژۆی بەلێکسێمبوون و نواندنی لێکسێمەکان، بە جۆرێک کە پێواژۆکە لە فەرهەنگەوە بۆ ڕێزمان دەستپێدەکات و بنەماکانی نواندنی لێکسێم و بوون بە لێکسێمی دیاری دەکرێن. لە سەرەتادا لێکسێمەکان لەناو خودی فەرهەنگدا تاقیدەکرێنەوە، پاشان لە بەڕێزمانبوونی لێکسێمەکاندا هەردوو پێکهاتەی مۆرفۆلۆژیی و سینتاکس دەکرێنە بنەمای بوون بە لێکسێمی سەربەخۆیان. دواتریش ڕۆڵ و پێوەری ناکەرتیی (suprasegmental) فۆنۆلۆژییانە بۆ ناسینەوەی لێکسێمە سەربەخۆکان دەخرێتە گەڕو بەهۆیەوە دەستنیشانی ئەو نواندنە مۆرفۆلۆژیی و سینتاکسییانە دەکرێت، کە جگە لە گۆڕینی فۆرم و واتایان ، نیشانەو پێوەری فۆنۆلۆژییانە دەیانکاتە لێکسێمی سەربەخۆ، بۆ ئەوەش لە ڕووی فۆنۆلۆژییەوە پێوەرەکانی هێزو تەوژم و زرنگە کراونەتە قۆناغە بەلێکسێمبووکان. توێژینەوەکە  بە ڕێبازی پەسنیی شیکاریی هەنگاوەکانی ناوەو کەرەستەکانیشی لە کرمانجیی ناوەڕاست - شێوەزاری سلێمانی وەرگرتووە.

ناونیشانی توێژینه‌وه‌ [English]

Phonological condition of lexicalization

نوسه‌ران [English]

  • abduljabar maroof 1
  • Dlshad Garib 2

1 زانکۆى سلێمانى کۆلێژى زمان/ بەشى کوردی

2 Department of Kurdish language, College of Basic Education, University of Garmian

پوخته‌ [English]

The study is entitled (Phonological condition of  lexicalization) to determine the step of lexicalization in Kurdish language. It has begun with the lexicon, lexical information and among the X0 components. In order that morphological and syntactical information of those components which is related to formation are determined. It means that all the information that are connected with the phonological projection and syntactic information are explored. Then, each of the lexicalization has been stated. In the second stage details of each stress, accent and pitch in the lexicon are identified. In order to be morphologically measured and the forms are changed in the process of grammaticalization.

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان [English]

  • Grammaticalization
  • lexicalization
  • mental lexicon
  • stress
١-ئەوڕەحمانى حاجى مارف (١٩٧٦)، زمانى كوردیى لەبەر ڕۆشنایى فۆنەتیكدا، چاپخانەى كۆڕى زانیاریى كورد، بەغدا.
٢-بژوێن یەحیا محەمەد (٢٠١٦)نواندنی سینتاکسیی لە زمانی کوردییدا، نامەى ماستەر، كۆلێژى زمان، زانكۆى سلێمانیی.
٣-دڵشاد محەمەد غەریب (٢٠١٩)، هێز و ئەکسێنت لە شێوەزاری کەرکووکدا، نامەى دكتۆرا، كۆلێژى زمان، زانكۆى سلێمانیی.
٤-سازان زاهیر سەعید (٢٠٢٠)،  نواندنی سینتاکسیی لە زمانی کوردییدا، چاپخانەی سارا، سلێمانیی.
٥-ساجیدە عبدەڵا فەرهادی و ڕەحیم سورخی (٢٠١٤)، پرۆسەی بەوشەبوون لە زمانی کوردیدا، گۆڤاری زانکۆی ڕاپەڕین، ژمارە یەک.
٦-ڕەحمان ئیسماعیل حەسەن (١٩٩٨)، پەیڕەى فۆنێمە ناكەرتییەكان لە كوردیدا، نامەى دكتۆرا، كۆلێژى پەروەردە (ئیبن ڕوشد)، زانكۆى بەغدا.
٧-عادل ڕەشيد قادر (2008)، فۆنۆلۆژی زمانی كوردی – كرمانجی سەروو، نامەی دكتۆرا، كۆلێژی زمان، زانكۆی سلێمانی.
٨-عەبدولوەهاب خالید موسا (٢٠٠٩)، هێز و ئاوەزە لە دیالێكتى كوردیى ژووروودا، كوردستان، هەولێر.
٩-عەبدولجەبار مستەفا مەعرووف (٢٠٢٠)، لێکۆڵینەوە لە فەرهەنگ و سینتاکسی کوردیی، بەرگی یەکەم، چاپی یەکەم ، چاپخانەی سارا.
١٠-غازى فاتح وەیس (١٩٨٤)، فۆنەتیك، بغداد.
١١-محەمەد مەجید سەعید (٢٠١٥)، فەرهەنگ و پرۆسەی بەلیکسیمبوون، نامەى ماستەر، كۆلێژى زمان، زانكۆى سلێمانیی.
١٢-محەمەدى مەحویى (٢٠١٦)، مەنامە، بەرگى یەكهەم، زانكۆى سلێمانى، سلێمانى.
١٣-وریا عومەر ئەمین (٢٠٠٤)،  چەند ئاسۆیەكى ترى زمانەوانى، بەرگى یەكهەم، بڵاوكراوەكانى دەزگاى ئاراس، هەولێر.
    بەزمانی عه رەبیی
١- مبارك حنون، احمد العلوي (1992) الفونولوجيا التوليدية الحديثة، دراسات سيميائية ادبية لسانية، الطبعة الاولى( لە زمانی ئینگلیزییەوە وەرگێڕراوەتە سەر زمانی عه رەبیی).
٢- عطية سليمان احمد ( بدون سنة الطبع) الفونيمات فوق التركيبية في القرأن الكريم(المقطع- النبر- التنغيم)، الأكاديمية الحديثة للكتاب الجامعي.                                 
 سەرچاوەكان  بەزمانى ئینگلیزیی  
1- Fattah, M . M . (1997). A Generative Grammer of Kurdish. University of Amsterdam. Unpublished Doctoral Dessertation.
پێگەی ئینتەرنێت
5- https://en.wikipedia.org/wiki/Lexicalization