جۆری توێژینهوه : Original Article
نوسهر
Kirdish department, College of education, University of garmian
پوخته
ئەم توێژینەوەیە (ژەهری زمانی و کاریگەریی لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی(زمانی کوردیی بە نموونە).) توێژینەوەیەکی پەسنییە ، لەبارەى دیاردەی ژەهری زمانی و ئەو کاریگەرییەی، کە دەیکاتە سەر ئاسایشی نەتەوەیی، توێژینەوەکە لەو ڕوانگەیەوە خەتەری دیاردەکە دەخاتەڕوو، کە ژەهری زمانی زمان لاواز دەکات و لاوازبوونی زمانیش شیرازەی کۆمەڵ دەشێوینێ، کە ڕەهەندێکی سەرەکییە لە ئاسایشی هەر نەتەوەیەکدا، هەرکاتێکیش ئەم ڕەهەندە تووشی گرفت و ئاڵنگاریی ببێتەوە، ئەوا ڕاستەوخۆ ئاسایشی نەتەوە دەکەوێتە مەترسییەوە، بۆیە گرنگە بتوانرێ ڕێگە بە هاتنی ئەم ژەهرە بگیرێ و
ڕێگەچارە هەبێت بۆ ئەو مەبەستە، کە ئەمەش لە توێژینەوەکەدا خراوەتەڕوو.
گرنگیی توێژینەوەکە:
گرنگیی ئەم توێژینەوەیە لەوەدایە، کە گرنگیی زمان لە پاراستنی ئاسایشی نەتەوەدا ڕووندەکاتەوە، بە شێوەیەکی گشتی لە هەموو زماناندا و لە زمانی کوردییدا بە تایبەتی، تا ئێستاش ئەوەی بەرچاو دەکەوێت، توێژینەوە لەمبارەیەوە لە زمانی کوردییدا کەمە.
کەرەستە و سنووری توێژینەوەکە:
کەرەستەی ئەم توێژینەوەیە، هەموو ئەو دەستەواژە و وشانەن، کە ڕۆژانە بە سەر زاری ئاخێوەرانی کوردەوەن، سنوورەکەشی لە چوارچێوەی زمانی کوردیی_زاری کرمانجی ناوەڕاستدایە.
وشه بنچینهییهكان
بە زمانی کوردی:
- 1.ئازاد عزیز (٢٠١٤)، ململانێى زمان، نامەى ماستەر، زانکۆى سەلاحەدین، هەولێر.
- ئومێد بەرزان برزو و کەژاڵ جهابخش محمد (2019)، جیهانگیریی زمانی و کاریگەرییەکانی لەسەر داهاتووی شوناسی نەتەوەیی و فێرکردنی زمانی کوردی، گۆڤاری زانکۆی گەرمیان، ژمارە
- 3.بێرنارد کەمرێ (2007)، زمان، و: کامل محەمەد قەرەداغی،
- بێهزادی خۆشحاڵی (2008)، فیلۆلۆجیای زوانی کوردی و مێژووی کوردستان، و: مستەفا غەفوور، چاپخانەی خانی، دهۆک.
- پەخشان سابیر حەمەد (2013)، زمانی دایک لە نێوان ئاین و ئەدەب و بایەخی نێونەتەوەییدا، بڵاوکراوەی ئەکادیمیایی کوردی، ژمارە (200).
- تاریق جامباز (2014)، بوونی نەتەوە و سیاسەتی زمان، چاپخانەی حاجی هاشم، هەولێر.
- جەلیل ڕەوشەندڵ (2009)، ئاسایشی نەتەوەیی و سیستەمی نێودەوڵەتی، و: مستەفا شێخە، چاپخانەی هاوسەر، هەولێر.
- حوسێن محەمەد عەزیز (2005)، سەلیقەی زمانەوانی و گرفتەکانی زمانی کوردی، چاپی دووەم، چاپخانەی کارۆ، سلێمانی.
- دارا حمید (2013)، زمانی دایک و ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەیی، بڵاوکراوەی ئەکادیمیایی کوردی، ژمارە (200).
- دارا حەمید محەمەد(٢٠١٧)، جینۆسایدى زمان زمانى کوردی بە نموونە، گۆڤارى زانکۆى گەرمیان، ژ.تایبەت بە کۆنفرانس.
- ڕەفیق شوانی (2016)، لێکۆڵینەوەی جۆراوجۆری زمانناسی، چاپخانەی ڕۆشنبیری، هەولێر.
- ڕەفیق شوانی(2008)، زمانى کوردى و شوێنى لە ناو زمانەکانى جیهاندا، چاپى یەکەم، هەولێر.
- سەلام ناوخۆش (2010)، زمانی دایک هەڵگری زمانی نەتەوەییە، گۆڤاری زمانناسی، ژمارە (9).
- سەلام ناوخۆش (٢٠١٦)، ناسیۆنالیزمى کوردى و زمانى کوردیی( کۆبەرهەمى زمانەوانى)، چاپى یەکەم، هەولێر.
- صلاح حوێز رسول(2013)، پرەنسیپى ئابووریکردن لە زمانى کوردییدا لە ڕوانگەى تیۆرى دەسەڵات و بەستنەوە و بچووکترین پرۆگرامدا، نامەى دکتۆرا، زانکۆى کۆیە.
- عمر احمد قدور (2009)، ئاسایشی نەتەوەیی و ئاسایشی دەوڵەت، و: ئازاد گڕاوی، چاپخانەی هاوسەر، هەولێر.
- قەیس کاکل تۆفیق (2007)، ئاسایشی نەتەوەیی و پلانی زمان، دەزگای ئاراس، هەولێر.
- محەمەد مەجید سەعید(2015)، فەرهەنگ و پرۆسەى بەلێکسێمبوون، نامەى ماستەر، زانکۆى سلێمانى.
- محەمەد مەحویی(2009)، زانستى هێما هێما، واتاو واتا لێکدانەوە، بەرگى دووەم.
- محەمەد مەعروف فەتاح(1990)، زمانەوانى، زانکۆى سلاحەدین، هەولێر.
- مونتسرات گیبرنا (2003)، نەتەوایەتی و دەوڵەتی نەتەوەیی، و: کەمال ڕەشید شەریف، سلێمانی.
- نەجات عەلی (2014)، دیموکراسی وەک ڕگەزێکی نوێ لە ئاسایشی نەتەوەییدا، موکریانی، هەولێر.
- هاشم ئەمین (2017)، زمانی فەرمی و پێگەی زمانی کوردی لە نێو زمانە جیهانیەکاندا، گۆڤای زانکۆی گەشەپێدانی مرۆیی، ژمارە (2).
- وریا عومەر ئەمین(2011)، پیتۆکەکانى زمانەوانى (کۆمەڵەوتار)، چاپى یەکەم، هەولێر.
بە زمانی فارسی:
- محمد رضا قمری و محمد حسن زادە (1389)، نقش زبان در هویت ملی، فصلنامە علمی- پژوهشی زبان پژوهی دانشگاە الزهرا، سال دوم، شمارە (3).
- عبدالمطلب عبدالە (1395)، بررسی میزان توجە بە مولفەهای هویت قومی و ملی بین دانشجویان کرد و ازری در دانشگاەهای تهران، فصلنامە پژوهش های راهبردی سیاست، سال چهارم، شمارە (16).
- محمد رضا قمری (1385)، نقش زبان در تامین امنیت ملی، مجلە دانش انتظامی، شمارە(31).
- باری بوزان (1378)، مردم، دولت ها و هراس، ترجمە: پژوهشکدە مطالعات راهبردی غیر انتفاعی، تهران.
- فواد محمد خورشید (1391)، زبان کردی و پراکندگی جغرافیایی لهجەهای ان، ترجمە: سعید خچری- جعفر خضری، چاپ دوم، پانیژ، سنندج.
- حسن رضایی باغ بیدی (1388)، تاریخ زبانهایی ایرانی، چاپ دوم، مرکز دائرە المعارف، بزرگ اسلامی، تهران،
- لی نور جی ماتین (1387)، رهیافتی جامع برای مطالعە امنیت ملی در خاور میانە، ترجمە: قدیر نصری، فصلنامە مطالعات راهبردی، سال سوم، شمارە (9).
- پل روی (1382)، معمای امنیت اجتماعی، ترجمە: منیژە نویدنیا، فصلنامە مطالعات راهبردی، سال ششم، شمارە سوم.
- قدیر نصری (1390)، تأملی نظری دریافتە ها و دشواری های "باری بوزان" در بررسی امنیت، فصلنامە مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، شمارە چهارم.
- علی مظلوم (1388)، امنت و امنیت ملی، مجلە حصون، شمارە (19).
- محمد علی بصیری (1380)، تحولات مفهوم امنیت ملی، مجلە اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شمارە (163-164).
بە زمانى ئینگلیزیی:
- David Crystal(2003), A Dictionary of Linguistics & Phonetics, Fifth edition, Blackwell Publishing.
بە زمانى عەرەبى.
- .عقیل سعید محفوظ(2013)، الاکراد واللغە والسیاسە(دراسە فی البنی اللغویە و السیاسات الهویە)، بیروت ، لبنان، طبعە الاولی.