جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ر

Kirdish department, College of education, University of garmian

پوخته‌

 ئەم توێژینەوەیە (ژەهری زمانی و کاریگەریی لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی(زمانی کوردیی بە نموونە).) توێژینەوەیەکی پەسنییە ، لەبارەى دیاردەی ژەهری زمانی و ئەو کاریگەرییەی، کە دەیکاتە سەر ئاسایشی نەتەوەیی، توێژینەوەکە لەو ڕوانگەیەوە خەتەری دیاردەکە دەخاتەڕوو، کە ژەهری زمانی زمان لاواز دەکات و لاوازبوونی زمانیش شیرازەی کۆمەڵ دەشێوینێ‌، کە ڕەهەندێکی سەرەکییە لە ئاسایشی هەر نەتەوەیەکدا، هەرکاتێکیش ئەم ڕەهەندە تووشی گرفت و ئاڵنگاریی ببێتەوە، ئەوا ڕاستەوخۆ ئاسایشی نەتەوە دەکەوێتە مەترسییەوە، بۆیە گرنگە بتوانرێ‌ ڕێگە بە هاتنی ئەم ژەهرە بگیرێ و
ڕێگەچارە هەبێت بۆ ئەو مەبەستە، کە ئەمەش لە توێژینەوەکەدا خراوەتەڕوو.
گرنگیی توێژینەوەکە:
   گرنگیی ئەم توێژینەوەیە لەوەدایە، کە گرنگیی زمان لە پاراستنی ئاسایشی نەتەوەدا ڕووندەکاتەوە، بە شێوەیەکی گشتی لە هەموو زماناندا و لە زمانی کوردییدا بە تایبەتی، تا ئێستاش ئەوەی بەرچاو دەکەوێت، توێژینەوە لەمبارەیەوە لە زمانی کوردییدا کەمە.
کەرەستە و سنووری توێژینەوەکە:
کەرەستەی ئەم توێژینەوەیە، هەموو ئەو دەستەواژە و وشانەن، کە ڕۆژانە بە سەر زاری ئاخێوەرانی کوردەوەن، سنوورەکەشی لە چوارچێوەی زمانی کوردیی_زاری کرمانجی ناوەڕاستدایە.

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

  1. بە زمانی کوردی:

    1. 1.ئازاد عزیز (٢٠١٤)، ململانێى زمان، نامەى ماستەر، زانکۆى سەلاحەدین، هەولێر.
    2. ئومێد بەرزان برزو و کەژاڵ جهابخش محمد (2019)، جیهانگیریی زمانی و کاریگەرییەکانی لەسەر داهاتووی شوناسی نەتەوەیی و فێرکردنی زمانی کوردی، گۆڤاری زانکۆی گەرمیان، ژمارە
    3. 3.بێرنارد کەمرێ (2007)، زمان، و: کامل محەمەد قەرەداغی،
    4. بێهزادی خۆشحاڵی (2008)، فیلۆلۆجیای زوانی کوردی و مێژووی کوردستان، و: مستەفا غەفوور، چاپخانەی خانی، دهۆک.
    5. پەخشان سابیر حەمەد (2013)، زمانی دایک لە نێوان ئاین و ئەدەب و بایەخی نێونەتەوەییدا، بڵاوکراوەی ئەکادیمیایی کوردی، ژمارە (200).
    6. تاریق جامباز (2014)، بوونی نەتەوە و سیاسەتی زمان، چاپخانەی حاجی هاشم، هەولێر.
    7. جەلیل ڕەوشەندڵ (2009)،  ئاسایشی نەتەوەیی و سیستەمی نێودەوڵەتی، و:  مستەفا شێخە، چاپخانەی هاوسەر، هەولێر.
    8. حوسێن محەمەد عەزیز (2005)، سەلیقەی زمانەوانی و گرفتەکانی زمانی کوردی، چاپی دووەم، چاپخانەی کارۆ، سلێمانی.
    9. دارا حمید (2013)، زمانی دایک و ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەیی، بڵاوکراوەی ئەکادیمیایی کوردی، ژمارە (200).
    10. دارا حەمید محەمەد(٢٠١٧)، جینۆسایدى زمان زمانى کوردی بە نموونە، گۆڤارى زانکۆى گەرمیان، ژ.تایبەت بە کۆنفرانس.
    11. ڕەفیق شوانی (2016)، لێکۆڵینەوەی جۆراوجۆری زمانناسی، چاپخانەی ڕۆشنبیری، هەولێر.
    12. ڕەفیق شوانی(2008)، زمانى کوردى و شوێنى لە ناو زمانەکانى جیهاندا، چاپى یەکەم، هەولێر.
    13. سەلام ناوخۆش (2010)، زمانی دایک هەڵگری زمانی نەتەوەییە، گۆڤاری زمانناسی، ژمارە (9).
    14. سەلام ناوخۆش (٢٠١٦)، ناسیۆنالیزمى کوردى و زمانى کوردیی( کۆبەرهەمى زمانەوانى)، چاپى یەکەم، هەولێر.
    15. صلاح حوێز رسول(2013)، پرەنسیپى ئابووریکردن لە زمانى کوردییدا لە ڕوانگەى تیۆرى دەسەڵات و بەستنەوە و بچووکترین پرۆگرامدا، نامەى دکتۆرا، زانکۆى کۆیە.
    16. عمر احمد قدور (2009)، ئاسایشی نەتەوەیی و ئاسایشی دەوڵەت، و: ئازاد گڕاوی، چاپخانەی هاوسەر، هەولێر.
    17. قەیس کاکل تۆفیق (2007)، ئاسایشی نەتەوەیی و پلانی زمان، دەزگای ئاراس، هەولێر.
    18. محەمەد مەجید سەعید(2015)، فەرهەنگ و پرۆسەى بەلێکسێمبوون، نامەى ماستەر، زانکۆى سلێمانى.
    19. محەمەد مەحویی(2009)، زانستى هێما هێما، واتاو واتا لێکدانەوە، بەرگى دووەم.
    20. محەمەد مەعروف فەتاح(1990)، زمانەوانى، زانکۆى سلاحەدین، هەولێر.
    21. مونتسرات گیبرنا (2003)، نەتەوایەتی و دەوڵەتی نەتەوەیی، و: کەمال ڕەشید شەریف، سلێمانی.
    22. نەجات عەلی (2014)، دیموکراسی وەک ڕگەزێکی نوێ‌ لە ئاسایشی نەتەوەییدا، موکریانی، هەولێر.
    23. هاشم ئەمین (2017)، زمانی فەرمی و پێگەی زمانی کوردی لە نێو زمانە جیهانیەکاندا، گۆڤای زانکۆی گەشەپێدانی مرۆیی، ژمارە (2).
    24. وریا عومەر ئەمین(2011)، پیتۆکەکانى زمانەوانى (کۆمەڵەوتار)، چاپى یەکەم، هەولێر.

     

    بە زمانی فارسی:

    1. محمد رضا قمری و محمد حسن زادە (1389)، نقش زبان در هویت ملی، فصلنامە علمی- پژوهشی زبان پژوهی دانشگاە الزهرا، سال دوم، شمارە (3).
    2. عبدالمطلب عبدالە (1395)، بررسی میزان توجە بە مولفەهای هویت قومی و ملی بین دانشجویان کرد و ازری در دانشگاەهای تهران، فصلنامە پژوهش های راهبردی سیاست، سال چهارم، شمارە (16).
    3. محمد رضا قمری (1385)، نقش زبان در تامین امنیت ملی، مجلە دانش انتظامی، شمارە(31).
    4. باری بوزان (1378)، مردم، دولت ها و هراس، ترجمە: پژوهشکدە مطالعات راهبردی غیر انتفاعی، تهران.
    5. فواد محمد خورشید (1391)، زبان کردی و پراکندگی جغرافیایی لهجەهای ان، ترجمە: سعید خچری- جعفر خضری، چاپ دوم، پانیژ، سنندج.
    6. حسن رضایی باغ بیدی (1388)، تاریخ زبانهایی ایرانی، چاپ دوم، مرکز دائرە المعارف، بزرگ اسلامی، تهران،
    7. لی نور جی ماتین (1387)، رهیافتی جامع برای مطالعە امنیت ملی در خاور میانە، ترجمە: قدیر نصری، فصلنامە مطالعات راهبردی، سال سوم، شمارە (9).
    8. پل روی (1382)، معمای امنیت اجتماعی، ترجمە: منیژە نویدنیا، فصلنامە مطالعات راهبردی، سال ششم، شمارە سوم.
    9. قدیر نصری (1390)، تأملی نظری دریافتە ها و دشواری های "باری بوزان" در بررسی امنیت، فصلنامە مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، شمارە چهارم.   
    10. علی مظلوم (1388)، امنت و امنیت ملی، مجلە حصون، شمارە (19).
    11. محمد علی بصیری (1380)، تحولات مفهوم امنیت ملی، مجلە اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شمارە (163-164).

    بە زمانى ئینگلیزیی:

    1.  David Crystal(2003), A Dictionary of Linguistics & Phonetics, Fifth edition, Blackwell Publishing.

      بە زمانى عەرەبى.

    1. .عقیل سعید محفوظ(2013)، الاکراد واللغە والسیاسە(دراسە فی البنی اللغویە و السیاسات الهویە)، بیروت ، لبنان، طبعە الاولی.