جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ران

به‌شی جوگرافیا, کۆلێجی په‌روه‌رده‌, زانکۆی گه‌رمیان

پوخته‌

شاری کفری به‌یه‌کێک له‌شاره‌ دێرین و مێژووییه‌کانی هه‌رێمی کوردستان دێته‌ ئه‌ژمارکردن. له‌ناو مێژووی سیاسی و ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی و رۆشنبیری هه‌رێمدا پێگه‌یه‌کی گه‌وره‌ی هه‌یه‌. به‌ڵام وێڕای ئه‌مه‌ له‌ئێستا ئه‌و شاره‌ ئه‌و پێگه‌ گرنگه‌ی جارانی نه‌ماوه‌. هه‌ڵبه‌ته‌ فاکته‌رگه‌لی جیاواز هه‌ن بۆ ئه‌م ده‌رئه‌نجامه‌. له‌م روانگه‌یه‌وه‌ ئه‌م توێژینه‌وه‌ به‌چه‌ند ته‌ورێک هه‌وڵده‌دات تیشک بخاته‌ سه‌ر لایه‌نه‌کانی گه‌شت وگوزار له‌و شاره‌. ئه‌وه‌ش به‌ئامانجی خستنه‌رووی یه‌کێک له‌گرنگترین لایه‌نه‌کانی به‌ده‌ستهێنانی داهاتی نه‌ته‌وه‌یی و ناوچه‌یی ئه‌ویش گه‌شه‌پێدانی گه‌شت و گوزاره‌.  وه‌ک ئاشکرایه‌ ئه‌م که‌رته‌ رۆڵی مه‌زنی هه‌یه‌ له‌به‌رزکردنه‌وه‌ی داهاتی گشتی و ره‌خساندنی هه‌لی کار و بوژاندنه‌وه‌ی ژێرخانی ئابووری. زۆریک وڵات له‌جیهاندا هه‌یه‌، بۆ نمونه‌ وڵاتێکی وه‌کو تورکیا که‌ به‌ر‌اده‌یه‌کی زۆر پشت به‌و داهاته‌ ده‌به‌ستێت که‌ له‌گه‌شت وگوزاره‌وه‌ به‌ده‌ستی ده‌هێنێت. بۆیه‌ ئه‌گه‌ر ئاوڕی ته‌واو له‌و که‌رته‌ بدرێته‌وه‌ له‌شاری کفری ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ی‌ هه‌یه‌ ئه‌و شاره‌ دووباره‌ پێگه‌ مێژووی وگرنگییه‌ ستراتیژیه‌که‌ی جارانی خۆی به‌ده‌ستبهێنێته‌وه‌و ببێته‌ شوێنی حه‌وانه‌و گه‌شت وگوزارو به‌ده‌ستهێنانی داهات بۆ دانیشتوانی  شاره‌که‌و ناوچه‌که‌و هه‌رێمی کوردستانیش.

(1) شاکر خصباک، العراق الشمالی،مطبعة شفیق، بغداد، 1973، ص34   
(2) هاوڕێ‌ یاسین محمد امین، لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ک له‌ جوگرافیای هه‌رێمی کوردستانی عێراق، چاپی یه‌که‌م ، سلێمانی، ساڵی 2011،لا69                          
(3) شیروان عمر ڕشید,بنه‌ما جوگرافیه‌کانی په‌ره‌پێدانی گه‌شت و گوزار له‌پارێزگای سلێمانیدا,تێزی دکتۆرا,بڵاونه‌کراوه‌, کۆلێجی زانسته‌ مرۆڤایه‌تیه‌کان,زانکۆی سلێمانی,لا65, 2011                                                                                                                                     
(4) د.أزاد محمد امین,المقومات الجغرافیة الطبیعیة لنشوء و تطور السیاحة فى المنطقة الجبلیة من العراق,جامعة بغداد,ص88, 1980.                        
(5) صباح محمود الراوى,عدنان هزع البیاتى,اسس علم المناخ,ص41                                                                                           
(6) د. علی حسن موسى,المناخ و السیاحة,دارالانوار لطباعة والنشر,دمشق1998                                                                         
(7) ئازاد محمه‌د ئه‌مین نه‌قشبه‌ندی,جوگرافیای که‌ش و ئاووهه‌وا,چاپ و په‌خشی حه‌مدی,چاپی یه‌که‌م,هه‌ولێر,2007
(8) د. علی حسن موسى,مصدر صابق,ص                                                                                                                        
(9) على صاحب طالب و عبدالحسن مدفون , علم المناخ التطبیقى , دارالظیاء ,ط1, ص394                                                                
(10) عبدالعزیز طریح شرف,الجغرافیا المناخیة و النباتیة,دارالمعرفة الجامعیة,طبعى الاولى,2000,ص109.                                              (11) على صاحب طالب و عبدالحسن مدفون ,مصدر سابق,396                                                                                             
(12) شیروان عمر رِشید, سةرضاوةى ثیَشوو,لا78                                                                                                                      
(13) على عبدالزهرة کاضم الوائلى,اسس و مبادئ فى علم الطقص و المناخ,دار الکتب و الوثائق,بغداد 2006, ص89                                 (14) على صاحب طالب و عبدالحسن مدفون ,مصدر سابق,397                                                                                               
(15) ئیبراهیم ئیبراهیم شریف,جوگرافیای که‌ش,وه‌رگێڕانی,ئه‌حمه‌د علی -خلیل کریم ,چاپخانه‌ی پیره‌مێرد,چاپی یه‌که‌م, 2011,لا253                                 
(16) د. عادل سعید الراوی ود. قصی عبد المجید السامرائی ، المناخ التطبیقی، مطابع جامعة بغداد،بغداد،1990،ص 229 – 230 .                               
(17) المصدر نفسة,ص163                                                                                                                                     
(18) شیروان عمر ڕشید, سه‌رچاوه‌ی پێشوو,لا103                                                                                                    
(19) جزا توفیق طالب,التنمیة الریفیة و السیاحیة فى اقلیم کوردستان العراق,مطبعة الرومان فى سلیمانیة,الطبعة الاولى,سلیمانیة,2007,ص34                           
(20) جوان سمین احمد الجاف,هایدرؤلوجیة خزان سد کفرى,مجلة کلیة التربیة ابن الرشد,العدد203,لسنة2012,ص13           
(21) به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی به‌نداوه‌کانی هه‌رێمی کوردستان,هه‌ولێر,داتای بڵاونه‌کراوه‌,2019                                                                        (22) ناهیده‌ جمال تاله‌بانی, ده‌رامه‌تی سه‌رچاوه‌ ئاویه‌کان, چاپی یه‌که‌م,چاپخانه‌ی حه‌مدی,2008,لا63                                                  (23) وه‌زاره‌تی کشتوکاڵ و سه‌رچاوه‌کانی ئاو, به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاوی ژێرزه‌وی گه‌رمیان,به‌شی ئامار, داتای بڵاونه‌کراوه‌
(24) د. علی حسن موسى ، المناخ الحیوی ، ط1 ، نینوى للدراسات والنشر والتوزیع ، دمشق ، 2002 ، ص3                                           (25) فاروق عز الدین ومحمد عبده عاشور ، جغرافیة السیاحة تطور واسس ومناهج وتطبیقات ، مکتبة الانجلو عصریة، 2005, ص 155
 (26) Pearce, D, Tourist Development, John wiley & sons, New youk,1981, P 50 
 (27) شیروان عمر رشید,بنه‌ما جوگرافێه‌کانی په‌رپێدانی گه‌شتوگوزار له‌ پارێزگایی سلێمانیدا.سه‌رچاوه‌ی پێشوو.لا147
 (28) أبراهیم خلیل بظاظو,الجغرافیا السیاحیة تطبیقات على الوطن العربی, ط1, مؤسسة الوراق للنشر والتوزیع, الأردن, 2009,  ص486.
 (29) حسین اسماعیل خان ده‌لو, ناوچه‌ی کفری له‌ نیوان ساڵانی (1914 – 1945) لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ک له‌ بارودۆخی ڕامیاری وکۆمه‌ڵایه‌تی و ڕۆشنبیری,بڵاوکراوه‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی روناکبیری و کۆمه‌ڵایه‌تی,چاپی یه‌که‌م, که‌رکوک 2010,
(30)کاری توێژه‌ران پشت به‌ستن به‌ google earth و سه‌ردانی مه‌یدانی.
(31) صلاحالدین عبدالحمید,شاری کفری له‌ته‌رازوی ڕه‌سه‌نایه‌تی و شارستانیدا,چاپخانه‌ی ڕه‌هه‌ند,چاپی یه‌که‌م,2009,لا33
(32) به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گه‌شت و گوزاری گه‌رمیان ،هۆبه‌ی ڕاگه‌یاندن 28/1/2019
 (33) ڕێبه‌ری گه‌شتیاری گه‌رمیان.                                                                                                                                            
(34) به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شوێنه‌واری گه‌رمیان,2018                                                                                                                              
(35) به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گه‌شت و گوزاری کفری,2018                                                                                                                         
(36) صلاحالدین عبدالحمید,شاری کفری له‌ته‌رازوی ڕه‌سه‌نایه‌تی و شارستانیدا,چاپخانه‌ی ڕه‌هه‌ند,چاپی یه‌که‌م,2009
(37) سهیل خورشید, مێژووی ناوچه‌ی کفری له‌کۆنه‌وه‌ تا 1958,چاپخانه‌ی یاد,چاپی یه‌که‌م,2013,لا137