جۆری توێژینهوه : Original Article
نوسهران
Department of Geography, College of Humanities, University of Sulaimani, Sulaymaniyah, Kurdistan Region, Iraq
پوخته
کۆمەڵێک فاکتەری جۆراوجۆر کاریگەرییان لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنەکان بەگشتی و هەڵبژاردنە پەرلەمانیەکانی هەرێمی کوردستان هەیە ، بەڵام بەهێزترین فاکتەر فاکتەری مرۆییەکانە، جگە لەوەی کۆی پرۆسەکە لە لایەن مرۆڤ و بۆ مرۆڤیش ئەنجام دەدرێت، بەڵام ڕێژەی بەشداری و ئەنجامی هەڵبژاردنەکانیش پەیوەستە بە خودی مرۆڤ(دەنگدەر)ەکانەوە، چونکە قەبارە و چری و پێکهاتەی ڕەگەزی و تەمەن و فاکتەرەکانی تری تایبەت بە دەنگدەران وەک ئاستی رۆشنبیری و پەیوەندی تاک لەگەڵ ژینگەی دەوروبەر و مەیلی بۆ پارتە ڕامیارییەکان و دۆخی ئاسایشی لەو هۆکارە بەهێزانەن کە کاریگەری ڕاستەوخۆیان لەسەر ڕێژەی بەشداری لە پرۆسەکان و ئەنجامی پرۆسەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان هەبووە.
کلیلی ووشەکان: هۆکارە مرۆییەکان، هەڵبژاردنە پەرلەمانیەکان، هەرێمی کوردستان
وشه بنچینهییهكان
- عبدالخالق، مسعود، مەوسوعەی جودی بۆ چەمک و زاراوەکانی سەردەم، نوسینگەی تەفسیربۆ بڵاوکردنەوە ڕاگەیاندن- هەولێر، 2008.
- کتێب
- جەزا تۆفیق تالیب، بایەخی جیۆپۆلەتیکی دانیشتوانی هەرێمی کوردستانی عێراق، چاپی دووەم، لە بڵاوکراوەکانی سەنتەری لێکۆڵینەوەی ستراتیجی کوردستان- سلێمانی ،2000.
- حەسەن، سلێمان مستەفا، کورد و یەکەم ئەزمون، چاپی یەکەم، چاپخانەی کارۆ- سلێمانی،2017.
- شوانی، محەمەد، ئەنترۆپۆلۆژیای دانیشتون،چاپی یەکەم، ئاودێر بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە، 2013.
- کەریم، ئەحمەد ڕەفیق، ناوچە دابڕاوەکانی هەرێمی کوردستان، لێکۆڵینەوەیەک لە جوگرافیای سیاسیدا، بڵاوکراوەکانی سەنتەری لێکۆڵینەوەی ستراتیجی کوردستان- سلێمانی، 2014.
- وەیسی، عوسمان عەلی، بەشداری سیاسی بەهاو ڕەهەندەکانی لە کۆمەڵگای سیاسیدا،چاپی یەکەم، چاپخانەی موکریانی،2007.
- توێژینەوەو گۆڤارەکان
- کەریم، ئەحمەد ڕەفیق، ڕەهەندەکانی پشت ئاوارە و دەربەدەر لە نێوان ساڵانی 1968- 2015 لە هەرێمی کوردستان لێکۆڵینەوەیەک لە جوگرافیای ڕامیاریدا، گۆڤاری زانکۆی ڕاپەرین، ژمارە 7، 2016.
- نەردستانی، حەسەنی سیلانی، چۆنیەتی گۆڕانی رادی دەنگدەر لە هەڵبژاردندا، گۆڤاری هەڵبژاردن، ژمارە(3و4)، بەهاری2007.
- رۆژنامەکان
- بابلیسک، ئاشکرابونی فەزاحەتەکانی سەروبەندی هەڵبژاردن، کاتێک بەرهەم ساڵح سەرۆکی لیست بوو،
- http://www.bablesk.com/Detail.aspx?id=12650&LinkID=2,14February2017.
- تۆڕی هەواڵی سلێمانی، پەرلەمانتیارێکی پارتی دەستی لەکارکێشایەوە.."22 ساڵە ئیهانە دەکرێم"،
- http://snnc.co/Mobile/News.aspx?id=4913&MapID=1,14February2017.
- حسین، هاوکار، ئەمەریکا و تورکیا داوایان لە کۆمسیۆنکردوە پارتی چارەسە لە هەڵبژاردنەکان دوربخاتەوە، ڕۆژنامەی ئاوێنە، ژمارە(403)،19/11/2013.
- ڕادیۆی نەوا، لە تۆماری بایۆمەتریدا، کەرکوکییەکان پێشەنگی عێراقن،
- http://www.radionawa.com/programview.aspx?n_=1265&p_=28,22February2017.
- ڕۆژانە هەواڵ، یەکێتی بەڵێننامەی بۆ پێدانی مووچە بە خەڵک پڕکردۆتەوە،
- http://rhewal.com/news.php?id=6694,14February2017.
- سبەی، دەقی ڕوونکردنەوەی(گۆڕان و پارتی و کۆمەڵ و یەکگرتو)لەسەر هەوڵی دەستکاریکردنی ئەنجامەکانی لە سلێمانی،
- http://sbeiy.com/Detail.aspx?id=31641&LinkID=4,17May2014.
- شایان، عومەر، داواکاری گشتی تانە لەهەڵبژاردنی ئەندامانیی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان دەدات،
- http://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/1612201424,16February2017.
- گلی، کارزان، خانەوادەیەکی کورد لە خۆشەویستیان بۆ ئەردۆگان ناوێکی سەیر لە کچەکەیان دەنێن،
- http://www.basnews.com/index.php/so/news/kurdistan/330559,15February2017.
- عەلی، کۆچەر، دواڕۆژ ناوی بەڕێوبەرەگشتیەکان لە پشکی پێنج حزبەکە بڵاودەکاتەوە،
- http://www.dwarozh.net/details.aspx?jimare=40693,15February2017
- راپۆرتو بڵاوکراوە میریو نێودەوڵەتیەکان
- WORLD BANK GROUP،هەرێمی کوردستانی عێراق چاکسازی ئابوری لە پێناو بوژاندنەوەی هاوبەش و پاراستنی نەداران، بە بێ شوێنی چاپ و بە بێ ساڵی چاپ،ل168.
- ئەنجومەنی سەرکردایەتی- یەکێتی نیشتمانی کوردستان، پێناسە،
- http://www.pukpb.org/kurdi/Penase,13March2017.
- بەرەی کوردستانی، یاسای ژمارە(1)ی ساڵی 1992، یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی کوردستانی عێراق،
- http://www.kurdistan-parliament.org/Default.aspx?page=byyear&c=LDD-Yasa&id=1992,27February2017.p118.
- پەرلەمانی کوردستان- عێراق، یاسای ژمارە(4)ی ساڵی 2014 یاسای کۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی،
- http://perleman.org/Default.aspx?page=byyear&c=LDD-Yasa&id=2014,p.10,15February2017.
- پەرلەمانی کوردستان- عێراق، یاسای ژمارە(5)ی ساڵی 2015 یاسای پاراستنی پێکهاتەکان لە کوردستان- عێراق،
- http://www.perleman.org/Default.aspx?page=byyear&c=LDD-Yasa&id=2015,3February2017.
- پەرلەمانی کوردستان، خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان،
- http://www.kurdistan- parliament.org/Default.aspx?page=page&c=xol4,23June2017.
- پەرلەمانی کوردستان، مێژووی خولی چوارەم پەرلەمانی کوردستان،
- http://www.kurdistan-parliament.org/Default.aspx?page=page&c=xol4,26june2018.
- پەرلەمانی کوردستان، مێژووی هەڵبژاردن خولی سێیەم 2009،
- http://www.kurdistan-parliament.org/Default.aspx?page=page&c=Parliament-History2009,23June2017.
- پەرلەمانی کوردستان، مێژووی هەڵبژاردنی خولی یەکەم 1992،
- http://www.kurdistan-parliament.org/Default.aspx?page=page&c=Parliament-History1992,27June2017.
- حکومەتی هەرێمی کوردستان، چوارچێوەی ستراتیجی پاراستنی کۆمەڵایەتی، بە بێ ژمارەی چاپ و شوێنی چاپ، 2016، ل5.
- دەزگای گشتی کاروباری مین، ئاماری قوربانیانی مین،
- http://maa.gov.krd/News.aspx?id=265&MapID=17,8March2017.
- دەزگای هەڵبژاردنی یەکێتی نیشتمانی کوردستان، کاندیدەکانی لیستی 102ی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بۆ پەرلەمانی کوردستان2013،ژمارە20،2013،ل2-13.
- دەسەڵاتی دادوەری هەرێم، ئەندامانی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی، لەبەردەم ئەنجومەنی داوەری هەرێم سوێندی یاساییان خوارد،
- http://www.krjc.org/Default.aspx?page=article&id=968&l=3,16February2017.
- دەستەی وەبەرهێنان- هەرێمی کوردستان،ڕاستی وەبەرهێنان،
- http://www.kurdistaninvestment.org/downloads.html,01March2017.p.1.
- دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان، نەخشەی ڕووبەری پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بە کیلۆمەتر،
- http://www.krso.net/Default.aspx?page=article&id=817&l=3,3october2018.
- ڕێکخراوی هەنگاو، پەلامارەکانی سوپای تورکیا بۆ سەر هەرێمی کوردستان، کۆمپانیای شادی بۆچاپەمەنی هونەری، بەبێ ساڵی چاپ.
- سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان، سەرۆک بارزانی نیگەرانی خۆی بەرامبەر بە شەهیدکردنی 7 هاوڵاتی سیڤیل دەربڕی،
- http://www.presidency.krd/kurdish/articledisplay.aspx?id=h3VLCqxdGLE=,8February,2017.
- کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی، کۆمسیۆن ناوە سڕکراوەکان بڵاودەکاتەوە،
- http://www.khec.krd/Details.aspx?jimare=428,8august2018.
- کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان لە عێراق، ڕاپۆرتێک بۆ ئەنجومەنی نوێنەران،و.ساڵح محەممەد ئەمین و ئەحمەد محەممەد ئیسماعیل،بە بێ ژمارەی چاپ، بە بێ شوێنی چاپ، بەغا، ئەیلولی 2006،ل112.
- نەتەوەیەکگرتوەکان، پڕۆفایلی عێراق،
- http://www.uniraq.com/index.php?option=com_k2&view=item&layout=item&id=2185&Itemid=659&lang=ku,27Jun
- نەتەوەیەکگرتوەکان، سەبارەت بە عێراق،
- http://www.iq.undp.org/content/iraq/ku/home/countryinfo/,15February2017.
- نوسینگەی ڕاگەیاندنی یونامی، چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەمیر ئاراین گەورە ڕاوێژکاری هەڵبژاردن و سەرۆکی تیمی یەکخراو بۆ یارمەتی هەڵبژاردن،گۆڤاری لە پێناو عێراق نەتەوەیەکگرتوەکان لە عێراق 2015، بە بێ ژمارە، 2015.
- وەزارەتی پلاندان و بەرنامەی پەرەپێدانی نەتەوەیەکگرتوەکان، بونیاتنانی هەرێمی کوردستانی عێراق ژێرخانی کۆمەڵایەتی- ئابوری،بە بێ شوێنی چاپ، کانونی یەکەمی 2012.
- وەزارەتی پلاندانان/ دەستە ئاماری هەرێمی کوردستان، ڕاگەیاندنی ڕۆژنامەوانی،
- -http://www.mop.gov.krd/index.jsp?&lng=ku,14June2017,p.2-3.
- یەکگرتوی ئیسلامی کوردستان، ناوەندی سیاسی و جەماوەری یەکگرتوی ئیسلامی کوردستان- سلێمانی، بەشی هەڵبژاردنی ناوەند، ڕاپۆرتی بڵاونەکراوە.
- دیداری کەسی (تایبەتی)
- تۆفیق، هاورێ، بەڕێوەبەری گشتی نوسینگەی سلێمانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان، نوسینگەی کۆمسیۆن لە سلێمانی، 6نیسان2017.
- مد،عبدالوهاب، نوێنەری هەڵبژاردنی پارتی چارەسەر لە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق لە ساڵی 2013دا، لە بارەگای ئازادی کۆمەڵگا- سلێمانی لە 21شوباتی2017.
- نەخشە و ئەتڵەسەکان:
- حداد، هاشم یاسین حمد امین و ئەوانی تر، ئەتڵەس هەرێمی کورستانی عێراق و جیهان، چاپی یەکەم، تێ نوس بۆ چاپەمەنی و کاری هونەری- هەولێر، 2009.
- وێنە
- فۆتۆ:
- احمد رفیق کریم، شوێن شەقامی سالم، 18/9/2013.
- سەرچاوەکان بە زمانی عەرەبی
- کتێب
- ابوعیانة، فتحی محمد ، الجغرافیا السیاسیة، بدون عدد المطبعة، دار المعرفة الجامعیة، 1983.
- الدویکات، قاسم، الجغرافیا السیاسیة، الطبعة الاولى، مرکز الکتاب الاکادیمی-عمان، 2011.
- الدیب، محمد محمود ابراهیم ، الجغرافیا السیاسیة منظور معاصر، الطبعة الخامسة، الناشر مکتبة الانجلو المصریة - القاهرة،2002.
- الرب، حسام الدین جاد ، الجغرافیة السیاسیة، الطبعة الاولى، الدار المصریة اللبنانیة، 2009.
- السماک، محمد ازهر سعید ، الجغرافیا السیاسیة اسس وتطبیقات، بدون عدد الطبعة، دار الکتب للطباعة والنشر- الموصل، 1988.
- رضوان، طه عبدالعلیم ، الجغرافیا السیاسیة المعاصرة، بدون عدد الطبعة، مکتبة الانجلو المصریة- القاهرة، 1998.
88. نامەی ماستەر و تێزی دکتۆرا.
- الزیدی، شاکر ظاهر فرحان، جغرافیة الانتخابات البرلمانیة فی العراق لعام 2005 (دراسة فی جغرافیة السیاسیة) رسالة ماجستیر، غیر منشور، کلیة الاداب ، جامعة بغداد، 2007.
90. رۆژنامە
- التمیمی، کریم ، دراسة حول الکلفة المالیة للناخب العراقی فی العملیات الانتخابیة و وسائل تخفیضها،
- www.ihec.iq/ftpar/kurdish-page/Articles-and-Research/kmnr.doc,13March2017.
- المدى برس، "استبعاد"المالکی ل16 مدیرا من المفوضیة والمواطن تؤکد: نخشى تعطیل الاجهزة الاکترونیة،
- بادیان، احمد ، موسکو: واشنطن تحاول التأثیر على الوضع السیاسی فی روسیا قبیل الانتخابات،
- https://ar.rt.com/jzc8,15March2018.https://ar.rt.com/jzc8https://ar.rt.com/jzc8https://ar.rt.com/jzc8https://ar.rt.com/jzc8
- فیاض، معد، معسکر ایرانی قرب السلیمانیة یضم عناصر من الحرس الثوری و>>حزب الله<< اللبنانی،
- http://aawsat.com/home/article/702296,8February2017.
99. ڕاپۆرتە بڵاوکراوە میری و نێودەوڵەتیەکان:
- HUMAN RIGHTS WACH ، حریة و نزاهة الانتخابات الایرانیة تحت التهدید،
- https://www.hrw.org/ar/news/2016/01/24/286001,24August2017.
- لامم المتحدة- العراق، بیان حول الهجوم علی مکتب المفوضیة العلیا للانتخابات فی البصرة،
- http://www.uniraq.org/index.php?option=com_k2&view=item&id=6781:2017-02-13-05-33-28&lang=ar,16February2017.
- الامم المتحدة، نشرة معلومات الامم المتحدة لانتخابات2005،
- http://www.ihec.iq/content/file/other_reports/2005_election_fsheet_ar.pdf,25April2009.
- البعثة الدولیة للانتخابات العراقیة، تقیم الدولیة للانتخابات مجلس النواب العراقی، 15کانون الاول2005،
- http://www.ihec.iq/ar/index.php/library_electoral.html,27February2017.
- البعثة الدولیة، البعثة الدولیة للانتخابات العراقیة التقریر النهائی لانتخابات15کانون الاول 2005 لمجلس النواب العراقی،
- http://www.ihec.iq/content/file/other_reports/imie_final_report_2005_cor_elections_ar.pdf,25April2009,p.2.
- الجمعیة الوطنیة العراقیة، قانون رقم(11)لسنة 2005 قانون الاستفتاء على مشروع الدستور، جریدة الوقائع العراقیة ، العدد(4005)،12/ تشرین الاول/2005.
- الجهوریة الترکیة- وزارة الخارجیة، رد الناطق باسم وزارة الخارجیة تانجو بیلغیتش على سؤال حول القرار الصادر عن جامعة الدول العربیة بخصوص العناصر الأتراک المتواجدین فی معسکر بعشیقة/زلیکان من أجل تدریب المتطوعین العراقیین،
- http://www.mfa.gov.tr,8February,2017.
- السید مقتدى الصدر،سماحة القائد السید مقتدى الصدر(اعزه الله): ایها الثوار المنتفضون فی ساحة التحریر اعجبنى و افرحنى هذا التجمع المبارک للثوار المصلحین بهذه الاعداد الحاشدة و انی لاحترام خیاراتکم و انا معکم،
- المجموعة القانونیة الدولیة لحقوق الانسان، انتخابات بلا حدود تقریر حول انتخابات مایس 1992 فی کوردستان العراق، ت. مکتب الدراسات والبحوث المرکزی الحزب الدیمقراطی الکوردستانی،الطبعة الاولى،دراسة رقم "43"، 1999، ص62.
- جمعیة الوطنیة العراقیة الانتقالیة، الدیباجة،جریدة الوقائع العراقیة، العدد 4012، 28 کانون الاول 2005.
- جمهوریة العراق، المفوضیة العلیا المستقلة للانتخابات، الناطق الرسمی للمفوضیة الانتخابات القاضی لیث جبر حمزة:- مجلس المفوضین من قضاة المنتدبین یوعز بنتفیذ مصادقة رئیس مجلس الوزراء على توصیات اللجنة الوزاریة،
- http://ihec-iraq.com/ar/http://ihec-iraq.com/ar/index.php/news-archive/headlines/8803-الناطق-الرسمی-لمفوضیة-الانتخابات-القاضی-لیث-جبر-حمزة-مجلس-المفوضین-من-القضاة-المنتدبین-یوعز-بتنفیذ-مصادقة-رئیس-مجلس-الوزراء-على-توصیات-اللجنة-الوزاریة.html,28july2018.
- جمهوریة العراق، وزارة التخطیط، الجهاز المرکزی للاحصاء، معدل الزواج والطلاق الخام و متوسط العمر عند الزواج لسنة 2013،
- http://iraqcensus.org/index.php?option=com_content&view=article&id=977&catid=87&lang=ar&Itemid=308,18June2017
- حکومة اقلیم کردستان، کردستان العراق اکبر حقل الغام فی الشرق الاوسط،
- http://www.gov.krd/a/d.aspx?a=18450&l=14&r=81&s=010000,16February2017.
- سلطة الائتلاف المؤقتة، امر سلطة الائتلاف المؤقتة رقم 92 مفوضیة الانتخابات العراقیة المستقلة، بدون اسم مطبعة و بدون مکان الطبع، 2004،ص81-86.
- شبکة النبأ المعلوماتیة، ملتقى النبأ للحوار یناقش دور مفوضیة الانتخابات فی العراق،