جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ران

1 Department of Geography, College of Humanities, University of Sulaimani, Sulaymaniyah,Kurdistan Region, Iraq

2 Department of Geography, College of Humanities, University of Sulaimani, Sulaymaniyah, Kurdistan Region, Iraq

پوخته‌

لە ڕیگەی ئەم توێژینەوەیەوە ( شیکردنەوەی جوگرافی بۆ پێکهاتەی ئابووریى دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی  لەماوەی نێوان ساڵانی نێوان (1977-2012) دا کرا. ئەوەشبە پشت بەستن بە داتاکانی سەرژمێری گشتی دانیشتوان بۆ ساڵانی 1977 1987 و ئاماری ساڵی 2012. کێشەی سەرەکی ئەم لێکۆڵینەوەیە خۆ لەوەدا دەبینێتەوە کە پرسیار بکات لەڕێژەی هێزی کار  لە چالاکی ئابووری دا و بڕی  ڕادەی جیاوازییەکەی لەماوەی لێکۆڵینەوەکەدا (1977-2012) لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانیدا. بۆ بەدیهێنانی ئەو مەبەستەش ئەم لێکۆڵینەوەیە پشتی بەستووە بە میتۆدی لێکۆڵینەوەی شیکاریی کە داتاکان شیدەکاتەوە و دەرەنجامەکانی لێ‌ بەرهەم ئەهێنرێت. سنووری شوێنی ئەم لێکۆڵینەوەیە بریتیە لە پارێزگای سلێمانی بەڵام سنووری کاتی ی لێکۆڵینەوەکە بریتیە لە ماوەی نێوان (1977-2012). لە راستیدا هەڵبژاردنی ئەم ماوەیە بە هۆی  گرنگیەکەیەوە بووبەشێوەیەک  لەو گۆڕانکارییانەوە سەرچاوە ئەگرێت کە تیایدا ڕوویانداوە، لەوانە گۆڕانکاریی ئابووری وکۆمەڵایەتی وسیاسی .ئەم لێکۆڵینەوەیە گەیشتۆتە چەند دەرەنجامێ کە گرنگرترینیان پەیوەستە بەهێزی کارەوە کە ڕووی لەبەرزبوونەوە کردووە چونکە لە ساڵی 1977 (30.4%) و دواتر لە ساڵی 2012 بۆتە (39.7%) . بەڵام سەرباری ئەوەش هێشتا بەشداری مێینە لە هێزی کاردا لاوازە و کەمە چونکە ڕێژەکەی تەنها (25.5%)  مێ‌  بووە بەرامبەر بە (74.5%) نێر بۆ ساڵی 2012. هەروەها لێکۆڵینەوە لە هێزی کار بە پێی چالاکی ئابووری لە ساڵی 2012 دا ئەوەمان بۆ ڕوون ئەکاتەوە کە چالاکی خزمەتگوزاری لە پلەی یەکەمدا دێت لە بوارەکانی کاردالە پارێزگایەکەدا هەر بۆیە دەکرێ ناوچەکە بەوە وەسف بکرێت کە ناوچەیەکی خزمەتگوزارییە،چونکە  زیاتر لە (39%) ی چالاکیە خزمەتگوزارییەکانی تێدایە.  

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

یەکەم : سەرچاوە کوردییەکان:
أ‌-نامەی ماستەر:
1- صاڵح ،چراخان نصرالدین ، دانیشتوانی قەزای چەمچەماڵ (لێکۆڵینەوەیەک لە جوگرافیای دانیشتوان)، نامەی ماستەر (بڵاونەکراوە)، سکوڵی زانستەمرۆڤایەتیەکان، زانکۆی سلێمانی، 2015 .
 
ب-چاپەمەنی و نووسراوە حکومییەکان :
 
1- حکومەتی هەرێمی کوردستان ،وەزارەتی ناوخۆ ،پارێزگای سلێمانی ، نەخشەی پارێزگای سلێمانی، بەشی ڕووپێووی ،2012.
2-حکومەتی هەرێمی کوردستان، وەزارەتی پلاندانان، بەڕێوبەرایەتی ئاماری سلێمانی، سەنتەری تەکنەلۆجیای زانیاریی.GIS  
3- بەڕێوەبەرایەتی ئاماری سلێمانی، ژمارەی هێزی کار لە پارێزگای سلێمانی، 2012، (داتای بڵاونەکراوە) .
4- بەڕێوەبەرایەتی ئاماری سلێمانی، ژمارەی دابەشبوونی دانیشتوانی دانیشتوانی چالاک لەڕووی ئابوورییەوە لە پارێزگای سلێمانی، 2012، بەبێ‌ ژمارەی لاپەڕە، (داتای بڵاونەکراوە)  .
5- بەڕێوەبەرایەتی ئاماری سلێمانی، ژمارەی هێزی کار بەپێی چالاکییە ئابوورییەکان لە پارێزگای سلێمانی ، 2012، (داتای بڵاونەکراوە) .
 
دووەم : سەرچاوە عەرەبیەکان :
أ-کتێب :
1- أبوعیانة، فتحی محمد، جغرافیة السکان و أسس و تطبیقات، الطبعة الرابعة، دار المعرفة ألجامعیة، الأسکندریة، 1993.
2- السعدی، عباس فاضل ، محافظة بغداد (دراسة فی جغرافیة السکان)، الطبعة الاولى، مطبعة الازهر، بغداد، 1976.
3- شواورة، سالم علی ، الحبیس، محمد عبداللة ، جغرافیا السکان (المدخل الى علم السکان) ، الطبعة الاولى، دارالصفاء للنشر و التوزیع، عمان-الأردن،2001.
4- العیسوی، فایز محمد، اسس جغرافیة السکان، الطبعة الثانیة، دار المعرفة الجامعیة، الأسکندریة، 2009.
5- نجم الدین، احمد، جغرافیة سکان العراق ، مطبعة جامعة بغداد ، بغداد، 1982.
 
ب/ گۆڤار و ڕۆژنامەکان :
1-حمادی، عباس حمادی،  محسن،  ایمان عبداللة،  التحلیل  المکانی  لمعدلات  النشاط   الأقتصادی   لسکان  محافظة  ذی قار للمدة (1997-2010)، مجلة القادسیة للعلوم الأنسانیة، المجلد السادس عشر، العدد (1)، جامعة القادسیة،2013.
 
ج/ تێزەکان:
1-حسین ، بیان على، سکان مدینة السلیمانیة ،دراسة جغرافیة ،رسالة ماجستیر (غیر منشورة) ،کلیة الأداب ،جامعة بغداد ،2001 .
2-السعدی، أحمد حمود محسین، التحلیل المکانی لتباین ترکیب السکان فی محافظة القادسیة للمدة من (1987- 1997)، أطروحة دکتوراة (غیرمنشورة)، کلیة الأداب، جامعة بغداد، بغداد، 2005 .
 
د- چاپەمەنی و نوسراوە حکومییەکان :
1- وزارة التخطیط، الجهاز الإحصاء المرکزی للإحصاء، نتائج التعداد العام للسکان لسنة 1977، محافظةالسلیمانیة، مطبعة الجهاز المرکزی للإحصاء، بغداد،1977.                  
2- وزارة التخطیط، الجهاز الإحصاء المرکزی للإحصاء،نتائج التعداد العام للسکان لسنة 1987 ،محافظة  السلیمانیة، مطبعة الجهاز المرکزی للأحصاء،بغداد، ،1988.