جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ر

Law Department _ College of Law _ Cihan University _ Sulaymaniyah _ Kurdistan Region _ Iraq

پوخته‌

   سنوری هه‌رێمه‌كان له‌وڵاتانی فیدراڵیدا سنورێكى سیاسی و ده‌ستوریین بۆیه‌ به‌شێك له‌ده‌ستوری وڵاتان به‌هه‌ستیاری و گرنگیه‌وه‌ مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ئه‌و سنورانه‌ كردوه‌ تایبه‌ت به‌توانایی گۆڕانكاریكردن تێیدا و دوباره‌ كێشانه‌وه‌ی هێڵه‌ سنوریه‌ ناوخۆییه‌كان. له‌و سۆنگه‌شه‌وه‌ ئه‌و بابه‌ته‌ جێگه‌یه‌كى گرنگی ده‌ستورى ئه‌و وڵاتانه‌ی گرتوه‌.




    ده‌ستوری كۆماری عێراق ساڵی 2005 پێش ئه‌ویش یاساى ئیداره‌ی وڵات بۆ قۆناغی گواستنه‌وه‌ ساڵى 2004 بنه‌مای فیدراڵبونى ده‌وڵه‌تی عێراقیان سه‌لماند و به‌شێوه‌یه‌كی جیاواز مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ توانایى ئه‌نجامدانی ئه‌و گۆڕانكاریه‌ سنوریانه‌ كردوه‌. ئه‌وه‌ى بوبه‌ بابه‌تی ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌پنتێكى دیاریكراو ئه‌ویش ئاخۆ له‌نێو سنوره‌كانى هه‌رێمى كوردستاندا وه‌ك تاكه‌ هه‌رێمێكی پێكهاتو له‌عێراقدا ده‌توانرێت هه‌رێمی نوێ دروستبكرێت؟ ئه‌و پرسه‌ى توێژه‌ر به‌په‌یڕه‌وكردنی ڕێبازی شیكارى بۆ ده‌ق و مادده‌ه‌كانی ده‌ستور و یاسا په‌یوه‌نداره‌كان هه‌وڵی وه‌ڵامدانه‌وه‌ی داوه‌ و ڕا و بۆچونه‌ جیاوازه‌كانى ئه‌و بابه‌ته‌ جێ مشتومڕه‌ى شه‌نوكه‌و كردوه‌.  بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش توێژینه‌وه‌كه‌ دابه‌شكرابو بۆ دو ته‌وه‌ری سه‌ره‌كی: له‌یه‌كه‌میاندا باسه‌كه‌ ته‌رخانكرابو بۆ دیاریكردنی پێگه‌ی ده‌ستوریی هه‌رێمی كوردستان. وله‌دوه‌میاندا شه‌نوكه‌وی ڕێگه‌ و ڕێگریه‌كانی دروستبونی هه‌رێمی نوێ كراوه‌ له‌چوارچێوه‌ی هه‌رێمی كوردستاندا. وله‌كۆتایشدا ده‌ره‌نجام وڕاسپارده‌كانی توێژینه‌وه‌كه‌ خراوه‌ته‌ڕو.

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

ناونیشانی توێژینه‌وه‌ [English]

Establishing a new region within the Kurdistan Region: ways and obstacles Analytical study in light of the Constitution of the Republic of Iraq of 2005

نوسه‌ر [English]

  • ismael najm aldin

Law Department _ College of Law _ Cihan University _ Sulaymaniyah _ Kurdistan Region _ Iraq

پوخته‌ [English]

   The boundaries of the regions in the federated countries are considered political and constitutional borders. Therefore, some of the constitutions treat the boundary issue with great sensitivity and importance, especially with regard to the possibility of making changes or redrawing the internal border lines, as the border disputes occupy a predominant position in the constitutions of countries.
 The Constitution of the Republic of Iraq of 2005 and before that, the State Administration Law for the Transitional Period of 2004 adopted the federal system for Iraqi state; while both laws dealt differently with the possibility of making border changes, nevertheless, they allowed as a principle to make some forms of changes. This paper attempts to answer the following question: Is it possible to establish a new region within the framework of the Kurdistan region as it is the only region within the Iraqi state? To answer the question, the writer adopted analytical approach to analyze the constitutional and legal texts related to the subject and opinions and research directions on the subject being under discussion.
  The research paper divided into two main chapters: the first chapter is devoted to determining the constitutional status of the Kurdistan Region, while the second chapter discusses ways and obstacles to the establishment of a new region within the borders of the Kurdistan Region. In the end, the research arrived at and presented a number of conclusions and recommendations.

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان [English]

  • Kurdistan Region
  • The Constitution of the Republic of Iraq
  • New Region
  • Governorates organized in to a region
  • Governorates that aer not organized in to a region
یه‌كه‌م : كتێب :
1-امجد على ، النڤام الفدرالی كحل للنزاعات فی المجتمعات التعددیه‌، منشأه‌ المعارف بالاسكندریه‌، مصر، 2012 .
2-جورج اندرسون ، مقدمه‌ عن الفدرالیه‌، ترجمه‌: مها تكلا، منتدى الانڤمه‌ الفدرالیه‌ ، اوتاوا ، كندا.
3-د. احمد ابراهیم الورتی ، النڤام الفدرالی بین النڤریه‌ والتگبیق ، گ2، مكتبه‌ التفسیر، اربیل، 2013.
4- د. خلیل اسماعیل محمد، ناوچه‌ كوردستانیه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێم له‌نێوان ڕاستیی مێژویی و هه‌ڵكه‌وته‌ی جوگرافیاییدا، چ1، هولێر ، كوردستانی عێراق، 2021.
5-د. ڕێبین محمد صۆفی ، الوسائل الدستوریه‌ لحل المنازعات الحدودیه‌ الداخلیه‌ فی الدوله‌ الفدرالیه‌، گ1، هه‌ولێر ، 2017.
6-د. عدنان عاجل عبید، القانون الدستوری النڤریه‌ العامه‌ والنڤام الدستوری فی العراق، گ2، بغداد ، 2013.
7-د.كمال مڤهر احمد، كركوك وتوابعها حكم التأریخ والچمیر، ج1، مگبعه‌ رینوین
8-د.منژر الشاوی ، فلسفه‌ الدوله‌ ، گ1، دار ورد للنشر والتوزیع و دار الژاكره‌ للنشر والتوزیع، بغداد ، 2012.
9-د.منژر الفچل، مشكلات الدستور العراقی ، گ1، دار ێراس للگباعه‌ والنشر،اربیل ،  2010.
10-دیووین لوكارد ، الفدرالیه‌ الامریكیه‌ ، ت: لجنه‌ من الاساتژه‌ الجامعیین ، دار اڵافاق الجدیده‌.
11- رونالد ل واتس ، الانڤمه‌ السیاسیه‌ ، ترجمه‌ : غالی برهومه‌ و مها بسگامی ومها تكلا، گ خاصه‌، منتدى الاتحادات الفدرالیه‌ ، اوتاوا ، كندا ، 2006.
12-سۆران علی حسن، التنڤیم القانونی للوحدات الفدرالیه‌ فی العراق ، گ1، مركز ژیر للگباعه‌ والتوزیع، اربیل چ1، 2017 .
13-شورش حسن عمر ، حقوق الشعب الكوردی فی الدساتیر العراقیه‌ ، مركز كردستان للدراسات الاستراتیجیه‌، سلیمانیه‌ ، 2005.
14-گاهر محمد مایح الجنابی ، اللامركزیه‌ الاداریه‌ الاقلیمیه‌ سلاح ژو حدین، دار السنهوری ، لبنان ، 2017.
دوه‌م: ماسته‌رنامه‌ و تێزى دكتۆرا :
1-     ماجده‌ صنعان اسماعیل، التوازن بین السلگات فی الدوله‌ الفدرالیه‌، رساله‌ ماجستیر مقدمه‌ الى كلیه‌ القانون والسیاسه‌ ، جامعه‌ دهوك،  2009.
سێیه‌م : توێژینه‌وه‌ى زانستى  :
1- د. اسماعیل نجم الدین زنگنه‌ ، حدود الاقالیم فی الدوله‌ الفدرالیه‌: الاگر والمعالجات الدستوریه‌، بحپ منشور فی وقائع المۆتمر العلمی الدولی الپانی لقسم القانون ، فكلتى العلوم الانسانیه‌ والاجتماعیه‌ بجامعه‌ كویه‌ تحت عنوان " نحو دستور معاصر لاقلیم كوردستان العراق ، 2019.
2- د. رچا عبدالجبار الشمری ، ایاد عابد الدیری ، امكانیات تگبیق النڤام الفدرالی فی العراق ، بحپ منشور بمجله‌ القادسیه‌ فی اڵاداب والعلوم التربویه‌ ، م8 ع4 ، 2009 . 
3- د.حسن محمد شفیق العانى، اپر الوحده‌ الوگنیه‌ والصراعات السیاسیه‌ التأگیر القانونی لها، منشور فی " دراسات دستوریه‌ عراقیه‌" ،گ1، المعهد الدولی لحقوق الانسان ، كلیه‌ الحقوق بجامعه‌ دیبول،  2005.
4-عبدالفتاح عبدالرزاق محمود و سۆران علی حسن،
اللاتماپل بین الوحدات المكونه‌ للدوله‌ الفدرالیه‌ وتأپیره على النموژج الفدرالی العراقی،بحپ منشور بمجله‌ جامعه‌ دهوك ، م23 ع 1، (العلوم الانسانیه‌ والاجتماعیه‌) ، 2020.
چواره‌م : پێگه‌ى ئه‌لیكترۆنى :
-د.له‌تیف شێخ مسته‌فا، ڕاپۆرتی ڕۆژنامه‌وانى له‌ پێگه‌ى ئه‌لیكترۆنى ،https://kirkuknow.com/ar/news/63526 2020 )
پێنجه‌م  : ده‌ستور ویاساكان :
1-ده‌ستورى وڵاته‌ یه‌كگرتوه‌كانى ئه‌مریكا ساڵی 1787.
2-ده‌ستوری كۆماری عێراق ساڵی 2005
3-ده‌ستوری هیندستان ساڵی 1949.
4-یاسای بنه‌ڕه‌تى ئه‌ڵمانیا ساڵى 1949.
5-یاسای ئیداره‌ى وڵات بۆ قۆناغى گواستنه‌وه‌ ساڵى 2004.
6-یاسای ڕێكاره‌ جێبه‌جێكاریه‌كانى دروستكردنى هه‌رێمه‌كان له‌عێراقدا ژماره‌ 13ی ساڵی 2008.
7-پرۆژه‌ی ده‌ستورى هه‌رێمى كوردستانی _عێراق، په‌سه‌ندكراو له‌لایه‌ن په‌رله‌مانى كوردستانه‌وه‌ له‌24ی6ی2009.