جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ر

به‌شى ئه‌لیکترۆنیک و کۆمیونیکه‌یشن/ په‌یمانگه‌ى ته‌کنه‌لۆجى- هه‌ولێر زانکۆى پۆلیته‌کنیکى- هه‌ولێر

پوخته‌

ده‌قى باش هه‌میشه‌ چاوى زۆرى له‌سه‌ره‌ و زۆر له‌سه‌ر زارانه‌، بۆیه‌ شیکارى ئه‌و ده‌قه‌ باوانه‌ کارى ڕه‌خنه‌یه‌، بۆ ئه‌وه‌ى خاڵه‌کانى هێزى ده‌ستنیشان بکات، که‌ له‌به‌رچى ئه‌م ده‌قه‌ ئه‌و هه‌موو بایه‌خه‌ى بۆ دروستبووه‌. خوێنه‌رى به‌ ئه‌زموون  کاتێک مامه‌ڵه‌ له‌ته‌ک  هه‌ر ده‌قێکى ئه‌ده‌بی دا ده‌کات به‌ تایبه‌تى شیعر، له‌ غه‌مى ئه‌وه‌دایه‌ که‌وا چۆن په‌ى به‌ مانا شاراوه‌کانى ببات و له‌ نهێنى هێما و ڕازه‌کانى  بگات، ئه‌وه‌ش پێویسته‌ ڕاسته‌وخۆ په‌نا بۆ بونیادى زمانه‌که‌ و شێوازه‌که‌ى ببات. ئه‌م بۆچوونه‌ ئه‌و ڕاستییه‌مان بۆ ده‌سه‌لمێنێت، که‌وا مۆرکى داهێنان و ئه‌ده‌بییه‌ت له‌ ناوه‌وه‌ى تێکستدا دیارى ده‌کرێت، ته‌نیا ڕێگه‌ش بۆ گه‌یشتن به‌و ئامانجه‌ په‌ى بردنه‌ به‌کایه‌ هونه‌رییه‌کانى بونیادى زمان و بیر و شێوازى تێکسته‌که‌. هه‌موو داهێنانێکى به‌رز و گرنگ مه‌رج نییه‌ گه‌وره‌ترین و فراوانتر بیت، به‌ڵام مه‌رج ئه‌وه‌یه‌ هه‌موو به‌رهه‌مێک پڕاوپڕ و جوانترین بێ، مه‌به‌ست له‌ تێر و ته‌سه‌لى و پڕى ئه‌وه‌یه‌ تێکسته‌که‌ داهێن بێ، زۆربه‌ى هونه‌ره‌کانى تیادا ڕه‌نگبداته‌وه‌، مه‌به‌ست له‌ جوانناسیش ئه‌وه‌یه‌ چێژبه‌خش بێ و به‌ها و مۆسیقایه‌کى به‌رزى له‌خۆگرتبێت، به‌شێوه‌یه‌ک که‌ خۆشى و چه‌شه‌یه‌ک ببه‌خشێته‌ گوێى بیسه‌ر و خوێنه‌ر، هه‌ڵبه‌ت به‌م دووانه‌ ده‌قێکى ئه‌ده‌بى به‌رز و سه‌رکه‌وتووى بۆ ده‌نووسرێت

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

ناونیشانی توێژینه‌وه‌ [English]

بونیادى بیر و مۆسیقا له‌ غه‌زه‌لى (ئه‌بێ به‌خشنده‌ مل که‌چکا) ى پیره‌میردا

نوسه‌ر [English]

  • Bakhtear Mahmood

به‌شى ئه‌لیکترۆنیک و کۆمیونیکه‌یشن/ په‌یمانگه‌ى ته‌کنه‌لۆجى- هه‌ولێر زانکۆى پۆلیته‌کنیکى- هه‌ولێر

یه‌که‌م: کتێب به‌ زمانى کوردى
1- ئیبراهیم ئه‌حمه‌د شوان(د)، کوردناسى، چاپخانه‌ى هێڤى، هه‌ولێر، 2019.
2- ئیدریس عه‌بدوڵلا مسته‌فا(د)، ده‌قناسى ئه‌ده‌بى کوردى، کۆوانه‌کانى مادده‌ى
 (ده‌قناسى) بۆ قوتابیانى ماسته‌رى ئه‌ده‌ب- بۆ ساڵى خوێندن2014-2015، به‌شى کوردى کۆلێژى زمانى زانکۆى سه‌لاحه‌دین. چاپخانه‌ى زانکۆى سه‌لاحه‌دین، 2018.
3-__________لایه‌نه‌ ڕه‌وانبێژییه‌کان له‌ شیعرى کلاسیکى کوردیدا، به‌ نمونه‌ى حه‌مدى و حاجى قادرى کۆیى، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر، 2011.
4-_____ ئه‌ده‌بى میللى و فۆلکلۆرى، به‌رگى یه‌که‌م، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر، 2014.
5-__________ شێواز و شێوازگه‌رى، چاپى یه‌که‌م، چاپخانه‌ى  ڕۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر، 2010،
6- ئازاد ئه‌حمه‌د مه‌حموود(د)، بونیادى زمان له‌ شیعرى هاوچه‌رخى کوردیدا- 1985-2005، لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کى تیۆرى پراکتیکى شێوازگه‌رییه‌، له‌ بڵاوکراوه‌کانى ئه‌کادیمیاى کوردى، هه‌ولێر، حاجى هاشم، 2009.
7- ئومێد ئاشنا، پیره‌مێرد و پێداچوونه‌وه‌یه‌کى نوێ بۆ ژیان و به‌رهه‌مه‌کانى، به‌رگى یه‌که‌م، ده‌زگاى ئاراس، هه‌ولێر،2001.
8- پیره‌مێرد، دیوانى پیره‌مێرد، به‌رگى یه‌که‌م، کۆکردنه‌وه‌ و ساغکردنه‌وه‌ى فایق هۆشیار – مه‌حموود ئه‌حمه‌د- مسته‌فا صاڵح که‌ریم -محه‌مه‌د نورى تۆفیق- ئه‌حمه‌د زرنگ مسته‌فا، چاپخانه‌ى (الزمان)،به‌غدا، 1990.
9- سلاح ڕه‌ووف، تیۆره‌کانى مۆسیقا، چاپى یه‌که‌م، چاپخانه‌ى سۆمر، 1989.
10- عه‌لى تاهیر به‌رزنجى(د)، چه‌ند توێژینه‌وه‌یه‌کى ڕه‌خنه‌یى، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر، 2014.
11- عه‌بدولڕه‌زاق بیمار، کێش و مۆسیقاى هه‌ڵبه‌ستى کوردى، چاپى یه‌که‌م، چاپخانه‌ى دارالحریه‌، به‌غدا، 1992.
12- عوسمان حه‌مه‌د ده‌شتى(د)، له‌ باره‌ى بنیاتى  زمان و شێوازى شیعرى، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر،2014.
13- عه‌زیز گه‌ردى (د)، کێشى شیعرى کلاسیکى کوردى و به‌راوردکردن له‌گه‌ڵ عه‌رووزى عه‌ره‌بى و کێشى شیعرى فارسیدا، چاپى یه‌که‌م، چاپخانه‌ى وه‌زاره‌تى ڕۆشنبیرى، هه‌ولێر، 1999.
14-__________  کێشناسى کوردى، نارین بۆ چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌، هه‌ولێر، 2014.
15-__________ سه‌روا، چاپى یه‌که‌م، چاپخانه‌ى ڕۆشنبیرى هه‌ولێر، هه‌ولێر، 1999.
16- عه‌لائه‌دین سوجادى، نرخشناسى، چاپخانه‌ى مه‌عاریف،به‌غدا، 1970.
17-__________ڕه‌وانبێژى له‌ ئه‌ده‌بى کوردیدا، به‌رگى دووه‌م، جوانکارى، چاپخانه‌ى شاره‌وانى، 1975.
18- عیزه‌دین مسته‌فا ڕه‌سوول(د)، ئه‌ده‌بیاتى نوێى کوردى، چاپخانه‌ى فێرکردنى باڵا، هه‌ولێر، 1989.
19-عمر اسماعیل ڕه‌حیم، جیهانبینى پیره‌مێرد له‌ دووتوێى هۆنراوه‌ و په‌نده‌کانیدا، چاپى یه‌که‌م، هه‌ولێر، 2018.
20-فوئاد ڕه‌شید، بونیادگه‌رى له‌ ڕۆشنبیرى و ڕه‌خنه‌ى ئه‌ده‌بى کوردیدا،
له‌ بڵاوکراوه‌کانى یه‌کێتى نووسه‌رانى کورد- لقى که‌رکووک، چاپى یه‌که‌م، چاپخانه‌ى ئارانجا، 2007 .
21- محه‌مه‌د فازیل مسته‌فا(د)، ده‌نگى پیره‌مێرد له‌ بزووتنه‌وه‌ى شیعرى نوێى کوردیدا،چاپخانه‌ى ڕۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر، 2011.
22- محه‌مه‌د ڕه‌سول (هاوار)، پیره‌مێردى نه‌مر، چاپخانه‌ى العانى، به‌غدا، 1970.
23- مارف خه‌زنه‌دار(د)، مێژووى ئه‌ده‌بى کوردى، به‌رگى یه‌که‌م، چاپخانه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده‌،هه‌ولێر، 2001.
24- محه‌مه‌دى مه‌لا که‌ریم، بیرى کۆمه‌ڵایه‌تى و سیاسى پیره‌مێرد، چاپخانه‌ى دارالحریه‌، به‌غدا، 19992.
25- هه‌ژار موکریانى، هه‌نبانه‌ بۆرینه‌، تهران، چاپى هه‌شته‌م، چاپخانه‌ى سروش، 1391.
26- کوردۆلۆجى، بۆ پۆلى چواره‌م و پێنجه‌مى په‌یمانگه‌کانى کۆمپیوته‌روهونه‌ره‌ جوانه‌کان و وه‌رزش، چاپى هه‌شته‌م، چاپخانه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده‌، هه‌ولێر، 2011.
27- گۆران(دیوان)، محه‌مه‌دى مه‌لا که‌ریم، چاپخانه‌ى کۆڕى زانیارى عێراق، به‌غدا، 1980.
28- حه‌سیب قه‌ره‌داغى، فه‌رهه‌نگى غه‌م، به‌رگى یه‌که‌م، چاپخانه‌ى ده‌زگاى ئاراس، هه‌ولێر، 2002
دووه‌م: کتێب به‌ زمانى عه‌ره‌بى
29- احمد مگلوب، معجم النقد العربى القدیم، الگبعه‌ الاولى،دار الشۆن الپقافه‌ العامه‌، 1989، بغداد.
30- ابراهیم خلیل(د)، الشعر العربى الحدیپ، 2003.
31- الامام عبدالقادر الجرجانى، دلائل الاعجاز فى علم المعانى،دار المعریفه‌، بیروت، 2001م.
32- اچولفو باسکیز، البونیویه‌ والتاریخ، ت:مصگفى المسناوى، دار الحداپه‌ للنشر والتوزیع، بیروت، گ:1، 1981م.
33- صلاح فچل(د)، نڤریه‌ البنائیه‌ فى النقد الادبى، دارالشۆن الپقافه‌، العامه‌، بغداد، 1987م.
34- جمال شحید(د)، فى البنویه‌ الترکیبیه‌ (دراسه‌ فى منهج لوسیان غولدمان)، گ: 1،دار ابن رشد للگباعه‌ و النشر، 1982.
35- خگیب القزوینى، الایچاع فى علوم البلاغه‌، الگبعه‌ الایرانیه‌، بدون سنه‌ الگبع.
36- رینیه‌ ویلک، دوستویفسکى، ترجمه‌: نجیب المانع، مۆسسه‌ فرنکلین للگباعه‌ و النشر، بیروت، نیویۆرک، 1976.
37- رجا‌و عید(د)، الشعروالنغم، القاهیره‌، 1975.
38- صادق یوسف الدباس، دراسات فى علم اللغه‌،الاردن، 2012، الگبعه‌ الاولى،دار الاسامه‌ للنشر و التوزیع.
39- س.رافیندران، البنویه‌ والتفکیک، ترجمه‌: خالد حامد، دارالشون الپقافه‌ العامه‌، الگبعه‌ الاولى، بغداد، 2002م، ص: 11.
40- سمیر على سمیرالدلیمى(د)، الصوره‌ فى التشکیل الشعرى، الگبعه‌ الاولى، دار الشۆون الپقافه‌ العامه‌، 1990م، بغداد.
41- على یونس، النقد الادبى و قچایا الشکل الموسیقى فى شعر الجدید، الهیئه‌ المصریه‌ العامه‌ للکتاب 1985م.
42- محمد محمد داود(د)، جدلیه‌ اللغه‌ و الفکر، دار غریب للگباعه‌ و النشر و التوزیع، 2009م.
43-محمد عیسى بن سوره‌ بن موسى بن چحاک الترمزى، سنن الترمزى، رقم الحدیپ: (4943)، تحقیق: بشار حواد معروف، 1920، دار الغرب الاسلامى، بیروت.
44- نعمان بوقره‌(د)، المصگلحات الاساسیه‌، عالم الکتب الحدیپ- جدارا للکتاب العالمى، الاردن، انگولوجیا اللغه‌ عند مارتن هیدغر، الدار العربیه‌ للعلوم ناشرون، جزائر، 2008م.
سێیه‌م: فه‌رهه‌نگ
45- شێخ محه‌مه‌دخاڵ، فه‌رهه‌نگى خاڵ، چاپخانه‌ى کامه‌ران، به‌شى یه‌که‌م، چاپى یه‌که‌م، سلێمانى، 1960.
46- فه‌رهه‌نگى فارسى (معین)، شش جلدى، چاپى سیزدهم،انتشارات امیر کبیر،تهران،1381.
47-گیوى موکریانى، فه‌رهه‌نگى کوردستان، ده‌زگاى چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌ى ئاراس، 1999، هه‌ولێر.
چواره‌م: نامه‌ى ئه‌کادیمى به‌ زمانى کوردى
48-عه‌لى تاهیر حوسێن، ڕه‌خنه‌ى بونیادگه‌رى له‌ تیۆره‌وه‌ بۆ پراکتیزه‌کردن، نامه‌ى دکتۆرا پێشکه‌شى کۆلێژى زمانى زانکۆى سلێمانى کراوه‌.
49- سعد فارووق یوسف شێخ بزێنى، بنیاتى هونه‌رى له‌ شیعره‌کانى
ئه‌حمه‌د موختار جاف دا، نامه‌ى ماسته‌ر پێشکه‌ش به‌ کۆلێژى په‌روه‌رده‌ى زانکۆى سه‌لاحه‌دین کراوه‌.
50-هیوا نوره‌دین عه‌زیز، عه‌رووز له‌ نێوان کات و یاسا و مۆسیقادا، نامه‌ى دکتۆرا، پێشکه‌شى کۆلێژى په‌روه‌رده‌ى زانکۆى سه‌لاحه‌دین کراوه‌، 2019.
پێنجه‌م: نامه‌ى ئه‌کادیمى به‌ زمانى عه‌ره‌بى
51-علیه‌ جاسم النجار، النقد الادبى فى المهجر،
رساله‌ ماجستیر مقدمه‌ الى مجلس قسم اللغه‌ العربیه‌، بکلیه‌ الاداب جامعه‌ المستنصریه‌، بأشراف: د.عناد اسماعیل الکبیسى، کانون الاول 1985.
شه‌شه‌م: گۆڤار به‌ زمانى کوردى
52- عه‌بدوڵڵا په‌شێو، بیرى نه‌ته‌وه‌یى له‌ شیعرى پیره‌مێردا، گۆڤارى باسکار، 2001، ژماره‌:6.
53- که‌مال غه‌مبار، قافیه‌ له‌ پرچى ئه‌و کچه‌دا، گۆڤارى به‌یان، دار الپقافه‌، به‌غدا، 1980، ژماره‌:63.
هه‌فته‌م: ڕۆژنامه‌ به‌ زمانى کوردى
54- ڕۆژنامه‌ى ژین، 9ى مانگى ئه‌یلوول، 1948، ژماره‌: 934.
نۆیه‌م:  به‌ زمانى ئینگلیزى
55- De Saussure, Ferdinand, Gourse de Linguistique generale. Pub.ch.Bally and Alb. Sechehaye. Pars 1916. Trad. Buend Aires 1975.    
ده‌یه‌م: ئینته‌رنێت
 56-  Merrion Webeter Collegiate Dictionary, Online
  56-  Merrion Webeter Collegiate Dictionary, Online