جۆری توێژینه‌وه‌ : Original Article

نوسه‌ر

زانکۆى گه‌رمیان ‌/ کۆلێجى په‌روه‌رده/ به‌شى زمانى کوردى

پوخته‌

بنیاتى زمان له‌ ده‌قدا سه‌رچاوه‌ى هێز و کاریگه‌رى و ئێستاتیکاى ده‌قه‌، سێمانتیکى ده‌ق له‌ پته‌وى پێوه‌ندییه‌ گراماتیکییه‌کان و ڕێکه‌وتنه‌ واتاییه‌کانى نێوان که‌تیگۆرییه‌ فه‌رهه‌نگییه‌کانى ڕسته‌کانى ده‌قه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ده‌گرێت، هه‌ڵبه‌ت دروستى پێوه‌ندییه‌ گراماتیکییه‌کان له‌ پابه‌ندبوون‌ به‌ سینتاکسه‌وه‌ ده‌ئافرێنرێت، هه‌رچى مه‌به‌سته‌ پراگماتیکییه‌کانى ده‌قیشه‌ ئه‌وا  له‌ زمانى به‌کارهێنراوى ده‌قه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ده‌گرن، به‌وپێیه‌ بنیاتى زمان ده‌بێته‌ بناغه‌یه‌کى سه‌ره‌کیى بنیاتى ده‌ق‌، زمانى تێکست هه‌ڵگرى چه‌ند سیماو تایبه‌تمه‌ندییه‌که‌، پابه‌ندبوون یان لادانى سینتاکسى ڕۆڵ له‌ ستراکچه‌ریدا ده‌بینێت، ئه‌وه‌ش ڕۆڵى له‌ بنیاتى ده‌ق و فه‌راهه‌مبوونى هه‌ردووجۆرى واتاى سێمانتیکى و پراگماتیگیدا هه‌یه‌. ‌ سینتاکسى ده‌ق و بنیاتى واتا زۆرجار سه‌رچاوه‌ى گرفتێکى زمانییه‌، ئه‌م توێژینه‌وه‌یه، ‌که‌ به‌ناونیشانى (بنیاتى زمان و واتا له‌ شیعرى له‌تیف هه‌ڵمه‌تدا)‌وه‌یه‌ و به‌پێى میتۆدى په‌سنى شیکه‌ره‌وه‌یى ئه‌نجامدراوه‌، له‌دوو به‌شدا هه‌وڵى چاره‌سه‌رى ئه‌و گرفتانه‌ى داوه‌، سه‌ره‌تا و ده‌ستپێک باس له‌ بنیاتى زمان و ئه‌رکى زمان له‌ده‌قدا و تایبه‌تمه‌ندییه‌کانى زمانى شیعرى کراوه‌، دواتریش سیگمان هێما و واتا له‌ته‌وه‌رێکدا باسى لێوه‌کراوه‌، سامپڵه‌کانیش له‌ دوو دیوانى شیعرى له‌تیف هه‌ڵمه‌ت وه‌رگیراون 

وشه‌ بنچینه‌ییه‌كان

سه‌رچاوه‌کوردییکان :
1-       ئه‌حمه‌د ، د. بیستون حه‌سه‌ن ، 2018 ، لێکدانه‌وه‌ى سیماتیکى و پراگماتیکى ده‌ربڕاوه‌ چه‌سپاوه‌کان له‌ زمانى کوردیدا ، سلێمانى .
2-       ته‌وفیق ، قه‌یس کاکل ، 2002 ، په‌یوه‌ندییه‌کانى نێو ده‌ق ، نامه‌ى دکتۆرا ، کۆلێجى ئاداب زانکۆى سه‌لاحه‌ددین ، هه‌ولێر .
3-       حه‌سه‌ن ، فه‌رهاد ته‌وفیق ،2010 ، په‌یوه‌ندییه‌ سیمانتیکییه‌کان و هه‌ندێ دیارده‌ى واتایى له‌ زمانى کوردیدا ، نامه‌ى ماسته‌ر ، کۆلێجى زمان ، زانکۆى سلێمانى .
4-       عه‌زیز ، عه‌بدوڵا ، 1990 ، گۆڕانى واتاىوشه‌ له‌ زمانى کوردیدا ، نامه‌ى ماسته‌ر ، زانکۆى سه‌لاحه‌ددین ، هه‌ولێر .
5-       عیزه‌دین ، سامان ، 2010 ، بنیاتى هونه‌رى له‌ شیعرى له‌تیف هه‌ڵمه‌تدا ، به‌ڕێوه‌به‌رێتى چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌ى سلێمانى .
6-       فه‌تاح ، د. محمد مه‌عروف ، 2010 : لێکۆڵینه‌وه‌ زمانه‌وانییه‌کان ، ده‌زگاى توێژینه‌وه‌ و بڵاوکردنه‌وه‌ى موکریانى ، هه‌ولێر .
7-       فه‌رهادى ، ساجیده‌ عبدالله‌ ، 2002 ، ڕسته‌ و پاش ڕسته‌ ، نامه‌ى دکتۆرا ، کۆلێجى زمان زانکۆى سه‌لاحه‌ددین ، هه‌ولێر .
8-       فه‌ره‌ج ، هۆگر مه‌حمود ، 2000 ، پراگماتیک و واتاى نیشانه‌کان ، نامه‌ى دکتۆرا ، کۆلێجى زمان زانکۆى سلێمانى .
9-       قادر ، خانزاد عه‌لى ، 2011 ، زمانى شیعرى حاجى قادرى کۆیى و مه‌حوى و شێخ ڕه‌زاى تاڵه‌بانى ، ئه‌کادیمیاى کوردى ، هه‌ولێر .
10-   کانه‌بى ، دلێر سادق ، 2009 ، هه‌ندێ لادانى زمانى لاى سێ شاعیرى کورد ، ئه‌نوه‌ر‌ مه‌سیفى ، نه‌وزاد ره‌فعه‌ت ، فه‌رهاد پیرباڵ ، ده‌زگاى توێژینه‌وه‌و بڵاوکردنه‌وه‌ى موکریانى  .
11-   که‌ریم ، د. ئازاد عه‌بدولواحێد ،2013 ، سۆسۆلۆژیاى ئه‌ده‌ب ، کۆمه‌ڵه‌ى ڕووناکبیرى و کۆمه‌ڵایه‌تى که‌رکوک .
12-   معین ، سازان ره‌زا ، 2005 ، واتا و ده‌وروبه‌ر ، نامه‌ى ماسته‌ر ، زانکۆى سه‌لاحه‌دین ، کۆلێژى په‌روه‌رده‌ بۆ زانسته‌مرۆڤایه‌تییه‌کان ، هه‌ولێر .
13-   مه‌حمود ، ئاڤێستا که‌مال ، 2009، پراگماتیکى ڕسته‌ى پرسیار و فه‌رمان ، مه‌ڵبه‌ندى کوردۆلۆجى ، سلێمانى .
14-   _____، 2012 ، پرۆسه‌ سایکۆلۆژییه‌کان له‌ زمانى کوردیدا ، به‌ڕێوه‌به‌رێتى چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌ى سلێمانى .
15-   مه‌حوى ، محه‌مه‌د ،2001 ، ڕسته‌سازى کوردى ، زانکۆى سلێمانى ، سلیمانى .
16-   _____، 2009 ، زانستى هێما ، هێما ، واتا و واتا لێکدانه‌وه‌ ، به‌رگى دووهه‌م ، زانکۆى سلێمانى ، سلێمانى
17-   محه‌‌مه‌د ، دارا حه‌مید ، 2010 ، واتاسازى هه‌ندێ لایه‌ن له‌ سیمانتیک و پراگماتیکى کوردى ، سلیمانى .
18-   _____، 2012 ، شیکارى ڕسته‌ى ئاڵۆز له‌ڕوانگه‌ى پراگماتیکه‌وه‌ ، نامه‌ى دکتۆرا ، کۆلێجى په‌روه‌رده‌ ، زانکۆى سلێمانى .
19-   _____، 2013 ، هه‌ندێ لایه‌ن له‌ تیۆرییه‌کانى زمان ، سلێمانى .
20-   مه‌حموود ، ئازاد ئه‌حمه‌د ، 2009 ، بونیاتى زمان له‌ شیعرى هاوچه‌رخى کوردیدا ، ئه‌کادیمیاى کوردى ، هه‌ولێر .
21-   مه‌عروف ، عه‌بدولجه‌بار مسته‌فا ،2009 ، دروسته‌ى ڕسته‌ى ئاڵۆز له‌ زمانى کوردیدا ، نامه‌ى دکتۆرا ، زانکۆى سلێمانى ، سلێمانى .
 
2_ سه‌رچاوه‌ى نمونه‌کان :
1_ دیوانى له‌تیف هه‌ڵمه‌ت ، 2014، ناوه‌ندى غه‌زه‌لنووس بۆ چاپ و بڵاوکردنه‌وه‌ ، سلێمانى
2-_ له‌تیف هه‌لمه‌ت ،2013 دیوانى منداڵان ، که‌رکوک .
3_  سه‌رچاوه‌ عاره‌بییه‌کان :
1-       ارسطو ، فن الشعر ، ترجمة د. ابراهیم حمادة ، مکتبة الانجلو المصریة .
2-       - العنانی ،عزالدین ، 2014 ، الوظائف الترکیبیة و الدلالیة و التداولیة فی النحو الوظیفی ، دراسة تطبیقیة لسورة یوسف ، جامعة سطیف 2 ، الجزائر .
3-       الصائغ ،عبدالاله ،1999 ، الخطاب الشعری الحداثوی و الصورة الفنیة الحداثة وتحلیل النص ،المرکز الثقافی العربی ، بیروت .
4-  المتوکل ، د. احمد ، 2001 ، قضایا اللغة العربیة فی اللسلنیات الوظیفیة ، دار الامان للنشر و التوزیع ، الرباط .
5-       برینکر ، کلاوس ،2004 ، التحلیل اللغوی للنص ، ترجمه‌ سعید البحیری ، مؤسسة‌ المختار ، القاهره‌ ، مصر
6-       جمیات ، بریزة ،2016 ، نظریة النحو الوظیفی لاحمد المتوکل طبقة الحمل الموسع نموذجا ، تطبیق على سورة القلم ، رسالة ماجستیر ، جامعةمحمد بوضیاف ، الجزائر .
7-       حاجی ، احمد ،2015 ، مصطلح اللغة الشعریة ، المفهوم و الخصائص ، مجلة المقالید ، ع . 9
8-       حماسة ، محمد ، 2001 ، اللغة و بناء الشعر ، دار غریب للطباعة والنشر و التوزیع ، القاهره‌ .
9-        خلیل ، إبراهیم 1997 ، الأسلوبیة ونظریة النص، ،المؤسسة العربیة للدراسات والنشر، بیروت، ط1.
10-    دال ، جیرار دولو ، السیمائیات او نظریة‌ العلامات ، ت. عبدالرحمن بو علی ، دار الحوار للنشر والتوزیع ، سوریة .
11-   سوسیر ، فردیناند .دى ، 1988 ، محاضرات فی علم اللغة العام ، ت. د. یوسف عزیز ، دار الافاق العربیة ، بغداد .
12-   عمر ، د. احمد مختار ،1982 ، علم الدلالة ، دار العروبه‌ للنشر و التوزیع ، کویت .
13-   فضل ، د. صلاح ، 1998 ، النظریة البنائیة فی النقد الادبی ، دار الشروق ، القاهرة .
کارل ، دیتر بونتج ، 2003 ، المدخل علم اللغة ، ت . د. سعید حسن البحیری ، مؤسسة المختارللنشر و التوزیع ، مصر .‌
کوهن ،جان ،1993، بناء لغة الشعر: أحمد درویش، دار المعارف مصر،ط3،،ص227.
لاینز ، جون ، 1986 ، اللغة و المعنى و السیاق ، ترجمة د. عباس صادق ، دار الشؤن الثقافیة العامة ، بغداد .