Hussen Ismail Khandalo
پوخته
ناوچەی کفری بەدرێژای مێژوو ژیانی تێدا بەردەوام بووە، ئەمەش وای کردووە ببێتە وێستگەیەکی گرنگی رووداو ...
زیاتر بخوێنەوە
ناوچەی کفری بەدرێژای مێژوو ژیانی تێدا بەردەوام بووە، ئەمەش وای کردووە ببێتە وێستگەیەکی گرنگی رووداو و پێشهاتە سیاسیەکان، بویە دەکرێت بڵێین لە سەردەمی عوسمانیەکانەوە تاکو هاتنی ئینگلیزەکان لە ساتەوەختی جەنگی یەکەمی جیهانیدا چەقی بەشێک لە ململانێیە سیاسیەکانی ئەو کاتە بووە، لە دوای دروست بوونی دەوڵەتی عێراقەوە تاکو ماوەی ئەم توێژینەوەیە ناوچەکە زیاتر گۆڕەپانی کێشمە کێشمە سیاسییەکان بووە. ئەم توێژینەوەیە لە رەوت و رەوشی مێژووی سیاسی ناوچەی کفری لە نێوان ساڵانی (١٩٤٥-١٩٦٣) وەک قۆناغێکی هەستیاری مێژوویی دیاریکراو لە کۆتایی دووەم جەنگی جیهانیەوە دەست پێدەکات و دوو قۆناغی فەرمانڕەوایی (پاشایەتی و کۆماری) تاکو ساڵی ١٩٦٣ تاوتوێ دەکات، لەم ماوە مێژووییەدا کوردستان بەگشتی و ناوچەی کفری بە تایبەتی کۆمەڵێک رووداوی گرنگ و بایەخداری بە خۆوە بینیووە. ئەم توێژینەوەیە بەو سۆنگەوە دێت کفری شارێکی دێرینی کوردستانە و پێگەیەکی گرنگ و پڕ بایەخی لە مێژووی گەرمیان و کوردستاندا هەبووە و هەیە، هەروەها تاکو ئێستا توێژینەوەیەکی زانستی هەمەلایەنەی ئەکادیمی لەم بارەیەوە لەو قۆناغە مێژووییە ئەنجام نەدراوە.ئامانجی ئەم لێکۆلینەوەیە لەیەکدانەوەیەکی زانستیانە و ئەکادیمیانە بۆ دۆخ و رووداوە سیاسیەکانی ناوچەی کفری لەسەر بنەمای مێژووی سیاسی ئەو سەردەمە راڤە و شرۆڤە دەکات، ئەمە دەروازە و سەرەتایەک بۆ توێژینەوەی فراوانتر و هەمەلایەنە و گشتگیرتر فەراهەم دەکات، سەرباری ئەوەش تیشک دەخاتە سەر مێژووی ئەو دەڤەرە بەپێی ئەو سەردەمە جیاوازانەی کە پێیدا تێپەڕبووە، ئەمەش لە قۆناغێکەوە بۆ قۆناغێکی دیکە جیاواز بووە، بەو پێوەدانگەی یەکێک بووە لە قەزا سەرەکی و بنەڕەتەکانی (لیوا- پارێزگا)ی کەرکوک هەمیشە لەگەڵ شێواندنی دیمۆگرافیا و بچووک کردنەوەی جوگرافیای لیوای کەرکوک لەلایەن فەرمانڕەوایانی دەوڵەتی عێراقەوە ناوچەی کفریش لەو چوارچێوەیەدا گورزی کاریگەری بەرکەوتووە، وێڕای ئەوەش دەسەڵاتدارانی عێراقی هەوڵیانداوە ناسنامە و مۆرکی کوردانەی بسڕنەوە. لە نوسینی ئەم توێژینەوەیەدا پشت بە میتۆدی توێژینەوەی زانستی مێژووی لەسەر بنچینەی شیکردنەوە و هەڵهێنجاندن سەرچاوەی گرتووە، ئەمەش بە تێڕامان و ورد بوونەوە لە سەرچاوە مێژووییەکان و ئەو بەڵگەنامانەی کە تایبەتمەندیان لەگەڵ بابەتەکە هەیە . پێکهاتەی توێژینەوەکە لە ڕووی ناوەڕۆکەوە لە پێشەکی و دوو بەش پێکهاتووە، هەر بەشێک چەند تەوەرێک لە خۆدەگرێت، ئەمەش پۆلێن دەبێت بۆ دوو قۆناغی جیاوازی حوکمڕانی ماوەی دوای جەنگی دووەمی جیهانی تاکو ئاوابوونی دەسەڵاتی پاشایەتی کە بزاڤ و جموجوڵی سیاسی و ڕێکخستنی نهێنی پارتە سیاسیەکان وەک زەمینەیەکی گونجاو و جۆشدراو بۆ خەبات و تێکۆشان کاریگەری هەبووە، سەرباری ئەوەش رۆڵی کەسایەتییە سیاسی و دیارەکانی ناوچەکە لەو ماوە زەمەنیە لەخۆ دەگرێ. بەشی دووەمی توێژینەوەکە قۆناغی یەکەمی فەرمانڕەوای سیستەمی کۆماری تاکو ٨ی شوباتی ١٩٦٣ بە کودەتای بەعسیەکان شێوازی حوکمی گۆڕا، دەخاتە بەرباس و چەندین باس لەخۆ دەگرێ، سەبارەت بە کاریگەری شۆڕشی ١٤ی تەموزی ١٩٥٨ و گەشەکردنی رێکخستنە ئاشکراکانی پارتە سیاسیەکان لە ناوچەکە و سەردەمی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلولی ١٩٦١ و شەڕ و پێکدادانەکانی هێزی پێشمەرگە لەگەڵ سوپای عێراقیدا . ئەنجامێک بۆ شرۆڤەکردنی باسەکە لەگەڵ پەراوێز و لیستی سەرچاوە و بەڵگەنامەکان کۆتایی بەباسەکە دەهێنێت، هیودارم کەلێنیکم لە بۆشای نووسینەوەی مێژووی ناوچەی کفری پڕکردبێتەوە.
